6 bài soạn "Mẹ và quả" (Ngữ văn 7 - SGK Cánh diều) tinh tuyển - Khám phá tác phẩm đặc sắc của Nguyễn Khoa Điềm

CHUẨN BỊ

CH1. Đọc trước thi phẩm "Mẹ và quả"; tìm hiểu hành trình sáng tác của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm - người nghệ sĩ đa tài:

Thông tin tác giả:

- Sinh năm 1943 tại cố đô Huế, tốt nghiệp khoa Văn Đại học Sư phạm Hà Nội

- Gương mặt tiêu biểu của thế hệ nhà thơ chống Mỹ, kết hợp nhuần nhuyễn giữa cảm xúc mãnh liệt và chiều sâu triết lý

- Đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng: Tổng thư ký Hội Nhà văn, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin

- Được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2000

- Các tác phẩm tiêu biểu: "Mặt đường khát vọng", "Cõi lặng", "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm"

CH2. Hãy chia sẻ khoảnh khắc xúc động nhất về cha mẹ mà em từng trải nghiệm:

• Điều làm em cảm động sâu sắc nhất là hình ảnh cha mẹ không quản nắng mưa, dành trọn thanh xuân để nuôi dưỡng ước mơ cho con

PHÂN TÍCH TÁC PHẨM

Câu 1. Nhận diện đặc điểm nghệ thuật:

- Thể thơ tự do với sự đan xen 7-8 tiếng

- Vần chân cách tạo nhịp điệu uyển chuyển

- Nhịp thơ linh hoạt (3/4, 3/5, 2/5)

- Hình ảnh "lặn/mọc" ẩn dụ cho quy luật tuần hoàn của tạo hóa và đời người

Câu 2. Bức tranh minh họa khắc họa hình tượng người mẹ:

• Tái hiện cảnh mẹ chăm sóc vườn quả ("Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên/Còn những bí và bầu thì lớn xuống")

Câu 3. Phân tích lớp nghĩa đa chiều của từ "quả":

+ Điểm chung: Kết tinh của quá trình vun trồng

+ Khác biệt:

- Khổ 1: Quả thực vật - thành quả lao động

- Khổ 3: Quả người - những đứa con do mẹ nuôi dưỡng

CÂU HỎI SUY NGẪM

Câu 1. Giọng điệu trữ tình:

• Lời tự sự của người con với nỗi niềm biết ơn và day dứt khôn nguôi

Câu 2. Hình tượng người mẹ:

- Hiện lên gián tiếp qua hình ảnh lao động tảo tần (khổ 1-2)

- Thấp thoáng trong nỗi lo âu của con (khổ 3)

Câu 3. Nét nghệ thuật đặc sắc:

- Ẩn dụ song hành: quả cây - quả người

- Nhân hóa nỗi lo lắng của quả non xanh

Câu 4. Tầng sâu tâm trạng:

• Nỗi "hoảng sợ" xuất phát từ ý thức trách nhiệm - sợ chưa đền đáp được công ơn mẹ
• Vẻ đẹp của lòng hiếu thảo và sự trưởng thành trong nhận thức

Câu 5. Cảm nhận cá nhân:

• Khổ thơ cuối để lại ấn tượng sâu đậm nhất về hành trình nhận thức
• Gợi nhắc về tình mẫu tử thiêng liêng và bổn phận làm con

1. Hành trình khám phá tác giả

- Nguyễn Khoa Điềm (1943):

• Gốc gác xứ Huế mộng mơ, sinh trưởng trong gia đình cách mạng kiên trung
• Từng là sinh viên Bắc học, tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964
• Nhà thơ - chiến sĩ - chính khách đa tài: Tổng thư ký Hội Nhà văn, Bộ trưởng Văn hóa
• Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2000
• Phong cách sáng tác: Kết tinh giữa xúc cảm nồng nàn và tư duy trí tuệ
• Tác phẩm tiêu biểu: "Mặt đường khát vọng", "Cõi lặng", "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm"

- Khoảnh khắc xúc động về cha mẹ: Hình ảnh cha mẹ âm thầm hy sinh qua năm tháng

2. Phân tích nghệ thuật

Câu 1. Đặc điểm hình thức:

- Thể thơ tự do phóng khoáng (7-8 tiếng xen kẽ)

- Vần cách tạo nhịp điệu du dương

- Hình ảnh "lặn/mọc": Ẩn dụ cho vòng tuần hoàn của đời người

Câu 2. Bức tranh minh họa:

Khắc họa hình ảnh người mẹ cần mẫn chăm sóc vườn bầu bí

Câu 3. Tầng nghĩa sâu xa:

• "Lớn lên": Sự trưởng thành của con cái
• "Lớn xuống": Quá trình sinh trưởng của trái cây

Câu 4. Biểu tượng đa nghĩa:

• "Quả" khổ 1: Thành quả lao động
• "Quả" khổ 3: Biểu tượng cho những đứa con

3. Suy ngẫm về tác phẩm

Câu 1. Giọng điệu trữ tình:

• Lời tâm tình của người con đầy biết ơn và trân trọng

Câu 2. Chân dung gián tiếp:

• Hiện lên qua hình ảnh "giọt mồ hôi mặn" thấm đẫm yêu thương

Câu 3. Nét nghệ thuật đặc sắc:

- Ngôn ngữ giản dị mà sâu lắng

- Hệ thống hình ảnh biểu tượng giàu sức gợi

- Các biện pháp tu từ: Ẩn dụ, nói giảm nói tránh

Câu 4. Nỗi niềm sâu kín:

• "Hoảng sợ" trước sự vô thường của thời gian
• Lo lắng chưa đền đáp được công ơn mẹ
• Vẻ đẹp của lòng hiếu thảo và ý thức trách nhiệm

Câu 5. Bài học cuộc sống:

• Khổ cuối để lại dư âm sâu lắng
• Gợi nhắc về đạo làm con và tình mẫu tử thiêng liêng

1. TÌM HIỂU TÁC GIẢ VÀ CHUẨN BỊ

Câu 1. Khám phá chân dung nghệ sĩ Nguyễn Khoa Điềm:

• Nhà thơ xứ Huế (1943) - người con của mảnh đất cố đô
• Cựu sinh viên khoa Văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội
• Nhà thơ-chính khách tài ba: Từng đảm nhiệm vị trí Bộ trưởng Văn hóa, Tổng thư ký Hội Nhà văn
• Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2000
• Phong cách sáng tác: Hòa quyện giữa cảm xúc nồng nàn và chiều sâu triết lý
• Các tác phẩm tiêu biểu: "Mặt đường khát vọng", "Cõi lặng", "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm"

Câu 2. Khoảnh khắc xúc động về cha mẹ: Hình ảnh cha mẹ không quản nắng mưa, dành trọn thanh xuân vì con cái

2. PHÂN TÍCH NGHỆ THUẬT

Câu 1. Đặc điểm hình thức:

• Thể thơ tự do phóng khoáng (7-8 tiếng xen kẽ)
• Vần chân cách tạo nhịp điệu du dương
• Hình ảnh "lặn/mọc": Ẩn dụ cho quy luật tuần hoàn của tạo hóa

Câu 2. Bức tranh minh họa: Khắc họa hình ảnh người mẹ cần mẫn với vườn bầu bí

Câu 3. Tầng nghĩa sâu xa của từ "quả":

• Khổ 1: Quả thực vật - thành quả lao động
• Khổ 3: Quả người - những đứa con do mẹ nuôi dưỡng

3. SUY NGẪM VỀ TÁC PHẨM

Câu 1. Điểm nhìn trần thuật: Lời tâm tình của người con đầy biết ơn

Câu 2. Chân dung gián tiếp: Người mẹ hiện lên qua hình ảnh lao động tảo tần

Câu 3. Nét nghệ thuật đặc sắc: Sử dụng thành công biện pháp ẩn dụ xuyên suốt

Câu 4. Nỗi niềm sâu kín: Nỗi "hoảng sợ" trước sự vô thường của thời gian

Câu 5. Bài học cuộc sống: Gợi nhắc về đạo hiếu và tình mẫu tử thiêng liêng

1. KHÁM PHÁ TÁC GIẢ VÀ CHUẨN BỊ

Câu 1: Hành trình sáng tạo của Nguyễn Khoa Điềm:

• Nhà thơ sinh năm 1943 tại Thừa Thiên Huế - vùng đất của di sản văn hóa
• Xuất thân từ gia đình trí thức giàu truyền thống yêu nước
• Tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội
• Phong cách thơ: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trữ tình và chính luận
• Các tác phẩm tiêu biểu: "Mặt đường khát vọng", "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm", "Cõi lặng"

Câu 2: Khoảnh khắc xúc động về cha mẹ: Hình ảnh cha mẹ âm thầm hy sinh cả đời vì con cái

2. PHÂN TÍCH NGHỆ THUẬT

Câu 1: Đặc điểm hình thức:

• Thể thơ tự do phóng khoáng (7-8 tiếng xen kẽ)
• Nhịp thơ 3/4 tạo âm điệu tâm tình
• Hình ảnh "lặn/mọc": Ẩn dụ cho quy luật tuần hoàn của tạo hóa

Câu 2: Bức tranh minh họa: Khắc họa hình ảnh người mẹ cần mẫn với vườn bầu bí

Câu 3: Tầng nghĩa sâu xa:

• "Lớn lên": Sự trưởng thành của con cái
• "Lớn xuống": Quá trình sinh trưởng của trái cây

Câu 4: Biểu tượng đa nghĩa:

• "Quả" khổ 1: Thành quả lao động
• "Quả" khổ 3: Biểu tượng cho những đứa con

3. SUY NGẪM VỀ TÁC PHẨM

Câu 1: Điểm nhìn trần thuật: Lời tâm tình đầy biết ơn của người con

Câu 2: Chân dung gián tiếp: Người mẹ hiện lên qua hình ảnh lao động tảo tần

Câu 3: Nét nghệ thuật đặc sắc: Sử dụng thành công hệ thống ẩn dụ xuyên suốt

Câu 4: Nỗi niềm sâu kín: Nỗi "hoảng sợ" trước sự vô thường của thời gian

Câu 5: Bài học cuộc sống: Gợi nhắc về đạo hiếu và tình mẫu tử thiêng liêng

1. KHÁM PHÁ TÁC GIẢ VÀ CHUẨN BỊ

Yêu cầu:

- Tìm hiểu về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ "Mẹ và quả"

- Chia sẻ cảm xúc về cha mẹ

Gợi ý trả lời:

Về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

• Nhà thơ - chính khách tài ba (1943)
• Nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
• Phong cách thơ: Kết hợp hài hòa giữa chất trữ tình và chính luận
• Tác phẩm tiêu biểu: "Mặt đường khát vọng", "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm"

Cảm nhận về cha mẹ:

Hình ảnh cha mẹ tần tảo sớm hôm, dành trọn những gì tốt đẹp nhất cho con cái luôn khiến em xúc động sâu sắc.

2. PHÂN TÍCH TÁC PHẨM

Nội dung chính:

Bài thơ thể hiện nỗi niềm xót xa, lo lắng của tác giả khi nghĩ về người mẹ đã già.

Đặc điểm nghệ thuật:

• Thể thơ tự do với nhịp điệu linh hoạt
• Hình ảnh "quả" xuyên suốt mang tính biểu tượng sâu sắc
• Ngôn ngữ giản dị mà hàm súc

3. CẢM NHẬN CHI TIẾT

Hình tượng người mẹ:

Hiện lên qua hình ảnh:

• Bàn tay vun trồng, chăm sóc
• Giọt mồ hôi mặn nồng
• Sự tảo tần sớm hôm

Tâm trạng tác giả:

- Biết ơn công lao dưỡng dục

- Day dứt khi mẹ già mà mình chưa trưởng thành

- "Hoảng sợ" trước sự vô thường của thời gian

4. BÀI HỌC RÚT RA

Bài thơ gợi nhắc về:

• Tình mẫu tử thiêng liêng
• Đạo hiếu làm con
• Trách nhiệm đền đáp công ơn sinh thành

I. CHÂN DUNG NGHỆ SĨ NGUYỄN KHOA ĐIỀM

- Sinh năm 1943 tại Thừa Thiên Huế - vùng đất di sản

- Phong cách thơ: Kết hợp hài hòa giữa cảm xúc nồng nàn và tư duy trí tuệ

- Đặc trưng sáng tác: Ngôn ngữ giản dị mà sâu lắng, hình ảnh gần gũi mà giàu sức gợi

II. THI PHẨM "MẸ VÀ QUẢ"

1. Đặc điểm nghệ thuật:

• Thể thơ tự do phóng khoáng (7-8 chữ)
• Hệ thống hình ảnh ẩn dụ đa tầng nghĩa
• Nhịp điệu linh hoạt, giàu tính nhạc

2. Bố cục tư tưởng:

• Hai khổ đầu: Hình ảnh người mẹ tảo tần với vườn quả
• Khổ cuối: Nỗi niềm day dứt của người con

3. Giá trị nhân văn:

• Ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng
• Gợi nhắc về đạo hiếu làm con

III. PHÂN TÍCH CHI TIẾT

1. Hình tượng người mẹ:

• Hiện lên qua hình ảnh lao động: "vun trồng", "giọt mồ hôi mặn"
• Phẩm chất: Tần tảo, hy sinh, giàu đức hi sinh

2. Tâm trạng người con:

• Biết ơn sâu sắc công lao dưỡng dục
• Lo lắng khi mình vẫn là "quả non xanh"
• "Hoảng sợ" trước sự vô thường của thời gian

3. Nghệ thuật đặc sắc:

• Ẩn dụ song hành: quả cây - quả người
• Ngôn ngữ giản dị mà hàm súc
• Nhịp thơ linh hoạt, giàu tính nhạc

IV. BÀI HỌC NHÂN SINH

- Trân trọng tình mẫu tử thiêng liêng

- Ý thức trách nhiệm đền đáp công ơn sinh thành

- Sống xứng đáng với sự hy sinh của cha mẹ