6 Bài soạn "Thực hành tiếng Việt trang 51" (Ngữ văn 10 - SGK Cánh diều) ấn tượng nhất

Câu 1: Khám phá sự tinh tế của trật tự từ

Trật tự từ không chỉ sắp xếp ngôn ngữ mà còn là nghệ thuật truyền tải ý nghĩa. Cùng phân tích những biến đổi tinh vi qua các cặp câu sau:

• "Mồng 8 tháng Ba là ngày phụ nữ Quốc tế" vs "Mồng 8 tháng Ba là ngày Quốc tế phụ nữ": Cách sắp xếp thứ hai trở thành lời tôn vinh, biến ngày thường thành biểu tượng toàn cầu cho nữ quyền.

• "Đỗ Phủ là nhà thơ Trung Quốc nổi tiếng" vs "Đỗ Phủ là nhà thơ nổi tiếng Trung Quốc": Vị trí tính từ làm thay đổi trọng tâm, từ khẳng định nguồn gốc sang đề cao tầm vóc nghệ thuật.

• Hai biến thể về "sự đồng cảm" với người lính: Một hướng đến tình cảm chung (c1), một bộc lộ cảm xúc cá nhân sâu sắc (c2).

Câu 2: Chỉnh sửa với sự am hiểu ngôn từ

Câu về Hồ Xuân Hương cần điều chỉnh thành: "Tự tình (bài II) của Hồ Xuân Hương là tiếng chuông thức tỉnh mạnh mẽ cho quyền bình đẳng nữ giới, được thể hiện qua thi phẩm đầy phẫn uất này."

Câu 3: Nghệ thuật đảo ngữ trong thơ Đường

• Hồ Xuân Hương dùng "trơ" đặt đầu câu như nhát dao cắt vào nỗi cô đơn tuyệt đối của phận má hồng.

• Bà Huyện Thanh Quan đảo "lom khom", "lác đác" lên trước, vẽ nên bức tranh thiên nhiên đầy tịch mịch.

• Nguyễn Trãi tái hiện sinh khí dân gian qua âm thanh "lao xao", "dắng dỏi" được đẩy lên làm chủ thể.

• Tú Xương khắc họa hình ảnh người phụ nữ lam lũ qua phép đảo "lặn lội", "eo sèo" đầy ám ảnh.

Câu 4: Bến sông Châu - Bi kịch và vẻ đẹp nhân văn

Truyện ngắn như dòng sông cuốn theo những mảnh đời đầy nghịch lý: Mây - nạn nhân chiến tranh mang vẻ đẹp của lòng vị tha; San - kẻ bị giằng xé giữa tình yêu và trách nhiệm; Quang - ánh sáng của tình yêu chân thành. Cách sắp xếp "Không muốn thêm một người phụ nữ nữa đau khổ" (đặt mục đích nhân văn lên trước) cho thấy tấm lòng nhân vật chính. Tác phẩm là bản giao hưởng về sự mất mát nhưng cũng ngời sáng niềm tin vào tình người.

Câu 1 (trang 50): Khám phá sự biến đổi tinh tế của ngữ nghĩa qua trật tự từ

• "Ngày phụ nữ Quốc tế" vs "Ngày Quốc tế phụ nữ": Cách sắp xếp thứ hai mang tính tôn vinh toàn cầu

• Danh xưng nhà văn Garcia Márquez: Vị trí tính từ "nổi tiếng" làm thay đổi trọng tâm từ nguồn gốc sang tầm vóc nghệ thuật

• Sự dịch chuyển giữa "cảm thông với người lính" và "cảm thông của ông" thể hiện sự thay đổi góc nhìn từ khách quan sang chủ quan

Câu 2: Nghệ thuật sắp xếp câu văn

• Tác phẩm văn học cần đặt tính nhân văn làm trung tâm

• Chùm thơ thu Nguyễn Khuyến cần được giới thiệu theo trật tự thời gian sáng tác

• Văn bản y tế cần sắp xếp theo trình tự ưu tiên: thanh lý thiết bị cũ → đầu tư dụng cụ mới

Câu 3: Nghệ thuật đảo ngữ trong thi ca

• Hồ Xuân Hương đặt "trơ" lên đầu như nhát dao cắt vào phận má hồng

• Bà Huyện Thanh Quan dùng "lom khom", "lác đác" để vẽ nên bức tranh đèo Ngang tiêu điều

• Nguyễn Trãi đảo âm thanh "lao xao", "dắng dỏi" lên đầu câu như bản giao hưởng cuộc sống

• Tú Xương khắc họa hình ảnh người phụ nữ lam lũ qua phép đảo "lặn lội", "eo sèo"

Câu 4: Người ở bến sông Châu - Bi kịch và ánh sáng nhân văn

Truyện ngắn như dòng sông cuốn theo những mảnh đời đầy nghịch lý: Mây - nạn nhân chiến tranh với vẻ đẹp của lòng vị tha; San - giằng xé giữa tình yêu và trách nhiệm; Quang - tình yêu chân thành vượt lên mọi mất mát. Cách sắp xếp "không muốn thêm một người phụ nữ đau khổ" (đặt mục đích nhân văn lên trước) thể hiện chiều sâu nhân vật.

Câu 1 trang 50 SGK Ngữ văn 10 Tập 1

Phân tích sâu sắc giá trị nghệ thuật của biện pháp so sánh qua những áng thơ đặc sắc:

a)

Gió khốc liệt như lưỡi dao cứa vào da mặt

Đảo xa thay hình đổi dạng tựa bức tranh thủy mặc

Sỏi cát bay loạn xạ như đàn chim hoang dại

                                            (Trần Đăng Khoa)

b)

Màn đêm buông xuống khiến ánh mắt mờ ảo

Âm thanh như tiếng thì thầm từ vỏ ốc biển sâu

                                           (Trần Đăng Khoa)

c)

Ta trở về với nhân dân như cá về nguồn

Như cỏ non đón nắng xuân

Như trẻ thơ đói lòng tìm về dòng sữa mẹ

Như chiếc nôi ngừng lay gặp bàn tay đưa

                                              (Chế Lan Viên)

d)

Tình yêu hóa thành vũ khí sắc bén

Bảo vệ non sông gám vóc quê hương

                                           (Lò Ngân Sủn)

Nhận định chuyên sâu

Câu 2 trang 51 SGK Ngữ văn 10 Tập 1

Phân tích giá trị nghệ thuật trong thi phẩm Đất nước:

a) Hà Nội vào thu với cái se lạnh đầu mùa

Những con phố dài hiu hắt trong làn gió may

b) Ôi thương thay cánh đồng quê rỉ máu

Dây thép gai đâm thủng màn hoàng hôn

c) Trán rực lửa suy tư về thời đại mới

Tâm hồn mênh mông như bình minh rạng rỡ

d) Đại bác gầm vang trời cuồng nộ

Đoàn người trào dâng như nước vỡ bờ

Việt Nam từ biển lửa đứng lên

Vùng lên từ bùn đen tỏa sáng

Phân tích nghệ thuật

Hoán dụ "cánh đồng quê rỉ máu" - nỗi đau dân tộc. Nhân hóa "dây thép gai đâm thủng" - tội ác quân thù. So sánh "đoàn người như nước vỡ bờ" - khí thế cách mạng. Ẩn dụ "trán rực lửa", "tâm hồn bình minh" - trí tuệ và niềm tin.

Câu 3 trang 51 SGK Ngữ văn 10 Tập 1

Giải mã nghệ thuật tu từ:

a)

Bóng quân thù tan thành mây khói

Trời thu tháng Tám rạng ngời ánh dương

                                           (Tố Hữu)

b)

Bầu trời này là của chúng ta

Núi rừng này là của chúng ta

Những cánh đồng thơm ngát

Những nẻo đường chân trời

Những dòng sông nặng phù sa

                                    (Nguyễn Đình Thi)

c)

Từ trong lửa đạn đau thương

Gương mặt quê hương bừng sáng

Từ lũy tre làng bình dị

Vang lên tiếng thét căm hờn

                                     (Nguyễn Đình Thi)

d)

Sân khấu lởm chởm những đầu trọc

Khán giả ngổn ngang cũng một màu đầu trọc

                                      (Trần Đăng Khoa)

Đánh giá nghệ thuật

a) Ẩn dụ sâu sắc về chiến thắng. b) Điệp ngữ khẳng định chủ quyền. c) Nhân hóa sinh động. d) Nhân hóa phản ánh hiện thực.

Câu 4 trang 51 SGK Ngữ văn 10 Tập 1

Đất nước của Nguyễn Đình Thi tựa bản trường ca bằng thơ, kết tinh tinh hoa nghệ thuật dân tộc. Bài thơ là bức tranh đa sắc về đất nước, từ thu Hà Nội đầy chất thơ đến khí thế cách mạng sục sôi. Nghệ thuật ngôn từ đạt đến độ điêu luyện với hệ thống hình ảnh giàu sức gợi, nhịp điệu linh hoạt như nhịp đập trái tim dân tộc. Sự kết hợp nhuần nhuyễn các biện pháp tu từ đã tạo nên chiều sâu tư tưởng, khiến bài thơ trở thành kiệt tác bất hủ ngợi ca Tổ quốc.

Câu 1 (trang 51 sgk Ngữ văn 10 Tập 1): Phân tích sự khác biệt ngữ nghĩa qua trật tự từ trong các cặp câu:

a1) Ngày 8/3 - Ngày Quốc tế Phụ nữ (thông thường)

a2) Ngày 8/3 - Ngày Phụ nữ Quốc tế (đặc biệt)

b1) Đỗ Phủ - nhà thơ Trung Quốc xuất sắc

b2) Đỗ Phủ - nhà thơ nổi danh khắp Trung Hoa

c1) Tình cảm dành cho những người lính của tác giả

c2) Tình cảm của tác giả dành cho những người lính

Nhận định: Trật tự từ tạo nên sắc thái biểu đạt khác nhau, từ thông thường đến đặc biệt, từ phạm vi quốc gia đến quốc tế, từ sở hữu đến tình cảm.

Câu 2 (trang 51 sgk): Chỉnh sửa trật tự từ:

a) Điều chỉnh "quyết liệt đấu tranh" → "đấu tranh quyết liệt"

b) Sắp xếp "nổi tiếng của Nguyễn Khuyến"

c) Bổ sung "như răng, mắt" sau "cần thiết"

d) Đảo "nằm xuống" lên trước "úp nón"

Câu 3 (trang 51 sgk): Nghệ thuật đảo ngữ trong thơ Đường:

- Hồ Xuân Hương: "Trơ cái hồng nhan" → sự bẽ bàng, chua xót

- Bà Huyện Thanh Quan: "Lom khom", "Lác đác" → cảnh heo hút

- Nguyễn Trãi: "Lao xao", "Dắng dỏi" → nhịp sống sinh động

- Trần Tế Xương: "Lặn lội", "Eo sèo" → nỗi vất vả mưu sinh

Câu 4 (trang 51 sgk): Đoạn văn phân tích:

Thơ thu Nguyễn Khuyến thấm đẫm nỗi niềm thời thế. Hiện lên trong thơ là cả một thời đại nhiễu nhương: triều chính rối ren, dân tình khốn khó. Vị Tam nguyên Yên Đổ dù lui về ẩn dật vẫn canh cánh nỗi lo đời. Mỗi vần thơ thu là tiếng thở dài trước vận nước, là tấm lòng ưu ái với dân tộc. Nghệ thuật đảo ngữ "Hiện lên trong thơ..." nhấn mạnh bức tranh hiện thực đau lòng.

Câu 1 (trang 50 sgk):

a1. Tập trung vào tính chất quốc tế của ngày phụ nữ

a2. Nhấn mạnh vào đối tượng phụ nữ trong ngày quốc tế

b1. Định vị Đỗ Phủ trong không gian văn hóa Trung Hoa

b2. Khẳng định tầm vóc và danh tiếng của thi nhân

c1. Hướng về người lính như trung tâm cảm thông

c2. Lấy tác giả làm chủ thể đồng cảm

Câu 4 (trang 51 sgk):

"Thu điếu" của Nguyễn Khuyến không đơn thuần là bức tranh thủy mặc mà còn là tấm gương phản chiếu tâm hồn ẩn sĩ. Hình tượng trung tâm - ngư ông câu cá - hiện lên trong sự cô liêu giữa không gian thu tĩnh lặng. Những từ láy "lạnh lẽo", "tẻo teo", "lơ lửng" không chỉ khắc họa cảnh vật mà còn thấm đẫm nỗi niềm u uất. Nguyễn Khuyến - vị Tam nguyên Yên Đổ - đứng trước nghịch cảnh lịch sử khi hệ giá trị Nho giáo sụp đổ. Lựa chọn ẩn dật của ông là sự phản kháng thầm lặng, giữ trọn khí tiết trước vận nước đảo điên. Bởi vậy, mỗi câu thơ thu là tiếng lòng đau đáu của một trí thức yêu nước.

Câu 1. Khám phá sự khác biệt ngữ nghĩa qua trật tự từ:

a1. Nhấn mạnh tính toàn cầu của ngày phụ nữ

a2. Tập trung vào đối tượng phụ nữ được tôn vinh

b1. Xác định nguồn gốc quốc gia của Đỗ Phủ

b2. Làm nổi bật danh tiếng vượt biên giới của thi nhân

c1. Hướng về người lính như trung tâm cảm thông

c2. Đặt tác giả làm chủ thể đồng cảm

Câu 2. Chỉnh sửa trật tự từ:

a. "đấu tranh quyết liệt" thay cho "quyết liệt đấu tranh"

b. "chùm thơ nổi tiếng của Nguyễn Khuyến"

c. Đặt "răng, mắt" gần "dụng cụ chuyên khoa"

d. Sắp xếp trình tự hành động hợp lý

Câu 3. Nghệ thuật đảo ngữ trong thơ Đường:

- Hồ Xuân Hương: "Trơ cái hồng nhan" → nỗi tủi hổ, chai lì

- Bà Huyện Thanh Quan: "Lom khom", "Lác đác" → cảnh tiêu điều

- Nguyễn Trãi: "Lao xao", "Dắng dỏi" → sức sống dân dã

- Trần Tế Xương: "Lặn lội", "Eo sèo" → nỗi vất vả đời thường

Câu 4. Phân tích tâm tư Nguyễn Khuyến:

Thơ thu Nguyễn Khuyến là tấm gương phản chiếu nỗi niềm thời thế. "Câu cá mùa thu" không chỉ là bức tranh thủy mặc mà còn là tự họa tâm trạng. Ao thu lạnh lẽo, lá vàng rơi khẽ, mây lơ lửng - tất cả đều thấm đẫm nỗi cô đơn của kẻ sĩ trước thời cuộc đảo điên. Cách đặt "Trong bài thơ Câu cá mùa thu" lên đầu nhấn mạnh phạm vi phân tích, tạo điểm nhấn cho luận điểm.