6 Hướng dẫn xuất sắc nhất về phương pháp nghị luận tác phẩm truyện (đoạn trích) dành cho học sinh lớp 9

A. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC

I. DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

Ví dụ minh họa các dạng đề:

Đề 1: Phân tích số phận người phụ nữ xưa qua hình tượng Vũ Nương trong Chuyện người con gái Nam Xương

Đề 2: Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong tác phẩm Làng của Kim Lân

Đề 3: Cảm nhận về thân phận Thúy Kiều qua đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều

Đề 4: Giá trị nhân văn về tình cảm gia đình trong Chiếc lược ngà

II. PHƯƠNG PHÁP LÀM BÀI

1. Định hướng phân tích:
- Xác định trọng tâm yêu cầu đề bài
- Lựa chọn hệ thống luận điểm phù hợp

2. Kỹ thuật triển khai:
- Mở bài: Giới thiệu tác phẩm và vấn đề nghị luận
- Thân bài: Phân tích theo hệ thống luận điểm
- Kết bài: Khái quát giá trị tác phẩm

B. THỰC HÀNH

Ví dụ minh họa phân tích tác phẩm Lão Hạc:

Mở bài:
Nam Cao - bậc thầy của văn học hiện thực, đã khắc họa thành công bi kịch người nông dân trước cách mạng. Lão Hạc là bức chân dung đầy ám ảnh về nhân cách cao đẹp trong hoàn cảnh cùng cực.

Đoạn phân tích:
Cái chết của lão Hạc là sự tổng hòa của nhiều yếu tố: lòng tự trọng, tình phụ tử thiêng liêng và bi kịch xã hội. Qua đó, Nam Cao đã làm nổi bật vẻ đẹp nhân cách "đói cho sạch, rách cho thơm" của người nông dân nghèo khổ.

Nền tảng lý thuyết

• Nghị luận văn học cần tập trung khai thác: chủ đề tư tưởng, hình tượng nhân vật, kết cấu cốt truyện và giá trị nghệ thuật

• Cấu trúc bài viết chuẩn mực:

- Mở bài: Dẫn dắt ấn tượng, định hướng vấn đề

- Thân bài: Hệ thống luận điểm sắc bén kèm dẫn chứng chọn lọc

- Kết bài: Đúc kết giá trị tác phẩm bằng góc nhìn mới mẻ

• Yêu cầu quan trọng: Thể hiện cảm thụ cá nhân sâu sắc, văn phong mạch lạc và sự liên kết chặt chẽ giữa các phần

Phương pháp tiếp cận

1. Định dạng đề bài:

- Phân tích: Đòi hỏi khảo sát kỹ lưỡng các yếu tố nghệ thuật

- Suy nghĩ: Tập trung bày tỏ quan điểm cá nhân về vấn đề

2. Quy trình chuẩn:

- Xác định trọng tâm đề bài

- Xây dựng dàn ý khoa học

- Triển khai bài viết với lập luận chặt chẽ

- Hoàn thiện bằng khâu kiểm tra kỹ lưỡng

Thực hành mẫu

Phân tích truyện ngắn "Lão Hạc":

Mở bài ấn tượng:
Nam Cao - bậc thầy của văn học hiện thực, đã khắc họa thành công bi kịch con người giữa đói nghèo và nhân cách. "Lão Hạc" là bản hòa ca đau thương về phẩm giá người nông dân trước cách mạng.

Đoạn phân tích sâu:
Cái chết của lão Hạc là điểm nhấn nghệ thuật đắt giá. Nam Cao khéo léo tạo tình huống hiểu lầm để rồi bất ngờ "lật bài ngửa", cho thấy vẻ đẹp nguyên vẹn của nhân cách: "đói cho sạch, rách cho thơm". Đó là triết lý nhân sinh sâu sắc về giá trị con người.

I. Nghệ thuật xây dựng đề bài nghị luận văn học

a) Các dạng đề tiêu biểu:

- Phân tích số phận người phụ nữ xưa qua hình tượng Vũ Nương

- Khám phá nghệ thuật kể chuyện trong tác phẩm Làng

- Cảm nhận giá trị nhân văn về tình cảm gia đình trong Chiếc lược ngà

b) Phương pháp tiếp cận:

- Phân tích: Đi sâu khám phá các lớp nghĩa tác phẩm

- Suy nghĩ: Bày tỏ quan điểm cá nhân với góc nhìn mới mẻ

II. Hành trình sáng tạo bài nghị luận

Ví dụ minh họa: Phân tích nhân vật ông Hai (Làng - Kim Lân)

III. Thực hành sáng tác

Mở bài ấn tượng:
Nam Cao - bậc thầy của chủ nghĩa hiện thực, đã khắc họa thành công bi kịch con người giữa đói nghèo và nhân cách. Lão Hạc hiện lên như bức chân dung đầy ám ảnh về phẩm giá người nông dân.

Đoạn phân tích sâu:
Mối quan hệ giữa lão Hạc và 'cậu Vàng' là ẩn dụ nghệ thuật đắt giá. Con chó không đơn thuần là vật nuôi mà trở thành 'đứa con tinh thần', nơi gửi gắm tình yêu thương và nỗi nhớ con da diết. Quyết định bán 'cậu Vàng' là bi kịch kép: vừa là nỗi đau mất mát, vừa là sự dằn vặt của lương tâm.

I. Nghệ thuật nhận diện đề bài

a) Các chủ đề đặc sắc:

- Hình tượng người phụ nữ trong văn học trung đại

- Nghệ thuật xây dựng cốt truyện hiện đại

- Giá trị nhân văn trong tác phẩm chiến tranh

b) Kỹ năng phân biệt:

- Phân tích: Khám phá tầng sâu tác phẩm

- Suy nghĩ: Sáng tạo góc nhìn riêng

II. Lộ trình hoàn thiện bài viết

1. Khám phá đề bài

2. Xây dựng khung ý tưởng

3. Triển khai văn phong

4. Hoàn thiện tác phẩm

III. Bài học thực hành

Mở bài gợi mở:
Nam Cao - người nghệ sĩ của những số phận bé nhỏ, đã dựng nên bức tranh chân thực về xã hội nông thôn Việt Nam trước cách mạng. Lão Hạc không đơn thuần là nhân vật mà trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp nhân cách tỏa sáng trong nghịch cảnh.

PHẦN I: TINH HOA NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

Khám phá câu hỏi (trang 65 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

a. Các đề bài khai thác chiều sâu tính cách và nghịch cảnh số phận nhân vật.

b.

- "Phân tích" đòi hỏi khám phá tác phẩm trước khi đưa nhận định, thiên về khách quan.

- "Suy nghĩ" yêu cầu thể hiện quan điểm cá nhân dựa trên lăng kính riêng, mang màu sắc chủ quan.

PHẦN II: HÀNH TRÌNH CẢM NHẬN

(trang 68 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):

Đề bài: Những chiêm nghiệm sâu sắc về truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao.

1. Hành trình khám phá

a. Khởi đầu: Giới thiệu tinh thần nhân văn của Nam Cao qua kiệt tác Lão Hạc.

b. Trọng tâm: Phân tích bi kịch và vẻ đẹp tâm hồn nhân vật.

- Nghịch cảnh đau lòng: Góa vợ, con đi xa, ốm đau cô độc.

- Tình phụ tử thiêng liêng: Đói khổ vẫn giữ mảnh vườn cho con.

- Nỗi dằn vặt khôn nguôi sau khi bán cậu Vàng.

- Cái chết đầy ám ảnh.

- Giá trị nhân đạo sâu sắc.

c. Kết thúc: Sức sống bất diệt của hình tượng và nghệ thuật xây dựng nhân vật.

2. Những đoạn văn gợi mở:

a. Mở bài:

Nam Cao - ngọn hải đăng của văn học hiện thực 1930-1945. Lão Hạc hiện lên như bức chân dung đầy ám ảnh về số phận người nông dân: nghèo đói nhưng giàu lòng nhân ái, chất phác mà cao quý.

b. Thân bài:

Trái tim lão Hạc đập những nhịp yêu thương vô bờ. "Cậu Vàng" không đơn thuần là con vật mà là người bạn, đứa con tinh thần. Cách lão chăm sóc, tâm sự với nó khiến độc giả rưng rưng xúc động. Bi kịch bán chó là màn kịch đau đớn nhất, khi lão vật vã trong nước mắt tội lỗi. Cái chết của lão như lời tuyên ngôn về nhân cách: thà chết trong còn hơn sống đục.

I - KHÁM PHÁ ĐỀ BÀI NGHỊ LUẬN

Các dạng đề tiêu biểu:

1. Bi kịch người phụ nữ xưa qua số phận Vũ Nương

2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong tác phẩm Làng

3. Thân phận đầy éo le của Thúy Kiều qua đoạn trích

4. Sức mạnh tình cảm gia đình trong hoàn cảnh chiến tranh

Phân tích chuyên sâu:

a) Các đề bài tập trung vào:

- Chủ đề nhân văn

- Nghệ thuật kể chuyện

- Số phận nhân vật

b) Sự khác biệt giữa:

- Phân tích: Khám phá tác phẩm từ chi tiết đến tổng thể

- Suy nghĩ: Bày tỏ quan điểm cá nhân dựa trên tư tưởng nhất định

II - BÍ QUYẾT VIẾT BÀI NGHỊ LUẬN HAY

Cấu trúc hoàn chỉnh:

1. Mở bài: Giới thiệu ấn tượng, nêu luận điểm

2. Thân bài: Phân tích sâu kết hợp cảm nhận riêng

3. Kết bài: Tổng hợp và nâng cao vấn đề

III - THỰC HÀNH MẪU

Ví dụ về Lão Hạc:

- Mở bài: Nam Cao - ngòi bút hiện thực xuất sắc, Lão Hạc - tác phẩm ám ảnh về nhân cách

- Thân bài: Nghệ thuật tạo tình huống hiểu lầm để làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn lão Hạc