7 Lý do đặc biệt khiến sông Amazon dài 6.400km vẫn chưa có cầu bắc ngang

Các nhánh sông Amazon không đồng loạt vào mùa lũ. Một số bắt đầu dâng nước từ tháng 11 kéo dài đến tháng 6, trong khi Rio Negro thường lũ vào tháng 2-3 và rút vào tháng 6. Riêng sông Madeira có chu kỳ lũ sớm hơn 2 tháng so với phần lớn hệ thống sông.

Độ sâu trung bình đoạn Manacapuru đến Óbidos dao động 20-26m, với mực nước tại Manacapuru chỉ khoảng 24m trên mực nước biển. Đáng chú ý, hơn nửa lượng nước hạ lưu Amazon tại đây thực tế nằm dưới mực nước biển. Ở các đoạn sâu nhất, Amazon có thể đạt 100m, tạo thành những thủy lộ khổng lồ.

Hiện tượng "pororoca" - những con sóng thủy triều cao tới 4m - thường xuất hiện cuối đông, xâm nhập sâu 13km vào đất liền. Lũ lụt không chỉ thay đổi địa hình mà còn tàn phá sinh kế địa phương, khiến nhiều hộ kinh doanh lao đao, các hoạt động nông nghiệp và thương mại bị đình trệ.

Amazon là dòng sông của những kỷ lục và bí ẩn địa chất. Ít ai biết rằng, thuở sơ khai, dòng chảy vĩ đại này từng ngược hướng đông-tây hiện tại. Sự đảo dòng ngoạn mục của Amazon vẫn là đề tài nghiên cứu lâu dài của giới khoa học.

Nghiên cứu đột phá của TS. Victor Sacek (ĐH São Paulo) chỉ ra rằng chính quá trình xói mòn đã tạo nên cuộc cách mạng địa chất này. Sự hiện diện của dãy Andes hùng vĩ ở phía tây khiến dòng chảy tự nhiên đổ về phía đông. Ngày nay, Amazon mang ra đại dương khối nước gấp 5 lần bất kỳ con sông nào khác trên hành tinh.

Cách đây 10 triệu năm, toàn bộ lưu vực Amazon ngày nay từng là hệ thống thoát nước chảy về phía tây, đổ vào một hồ nước khổng lồ dưới chân Andes rồi chuyển hướng bắc tới biển Caribe. Chỉ sau khi eo đất Panama hình thành, dòng chảy mới chuyển hướng như ngày nay. Sự biến đổi địa chất này khiến mọi nỗ lực xây cầu trở nên bấp bênh.

Với lưu lượng khổng lồ đạt 300.000 m³/giây vào mùa mưa, Amazon xứng đáng là 'trái tim thủy văn' của hành tinh, cung cấp tới 20% lượng nước ngọt đổ ra đại dương. Dòng nước ngọt phủ rộng 400km từ bờ, tạo nên một 'vùng chuyển tiếp' độc đáo giữa sông và biển, nơi hai thế giới nước mặn - ngọt hòa quyện thành bức tranh kỳ vĩ.

Khác biệt với các châu thổ thông thường, Amazon không hình thành đồng bằng bồi đắp do sức mạnh thủy triều Đại Tây Dương cuốn trôi hầu hết trầm tích. Đây là minh chứng sống động về sự tương tác mãnh liệt giữa dòng sông và đại dương.

Nhịp điệu lũ lụt đa dạng của các nhánh sông tạo nên bản giao hưởng thủy văn phức tạp: từ Rio Negro (lũ tháng 2-6) đến Madeira (chu kỳ sớm hơn 2 tháng). Độ sâu ấn tượng (có nơi tới 100m) cùng hiện tượng sóng thủy triều 'poropoca' cao 4m xâm nhập sâu 13km vào đất liền đã biến Amazon thành kỳ quan thủy văn độc nhất vô nhị.

Ẩn sâu 4.000m dưới lòng sông Amazon là Hamza - dòng sông ngầm huyền bí được phát hiện nhờ phân tích dữ liệu từ 241 giếng dầu của Petrobras. Với chiều dài 6.000km tương đương Amazon, dòng sông bí ẩn này chảy song hành cùng 'người anh em' mặt đất như một phiên bản ngầm kỳ diệu của tự nhiên.

Khác biệt lớn nhất nằm ở lưu lượng khi Hamza khiêm tốn hơn nhiều và kết thúc hành trình trong lòng đại dương. Các nhà khoa học tin rằng chính Hamza góp phần làm giảm độ mặn quanh cửa sông Amazon, tạo nên hệ sinh thái độc đáo.

Phát hiện này mở ra góc nhìn mới: rừng Amazon được tưới mát bởi hai hệ thống thủy văn song song. Dù vẫn cần nghiên cứu sâu hơn về tác động môi trường, nhưng rõ ràng Hamza đã viết thêm chương mới vào câu chuyện kỳ thú về hệ thống sông ngầm lớn nhất hành tinh.

Với chiều dài vô địch chảy qua 9 quốc gia, chiếm 40% diện tích Nam Mỹ, Amazon là dòng sông hùng vĩ nhất hành tinh nhưng lại là đại lộ thủy duy nhất không hề có bóng dáng cây cầu. Trong khi sông Nile có 9 cầu tại riêng đoạn Cairo, hay sông Danube dài chỉ bằng 1/3 nhưng sở hữu tới 133 cầu bắc ngang.

Bí ẩn này được GS. Walter Kaufmann (Viện Công nghệ Thụy Sĩ) giải mã bằng một lý do bất ngờ: sự không cần thiết. Phần lớn lưu vực Amazon là vùng dân cư thưa thớt, thiếu hệ thống đường bộ kết nối. Các đô thị ven sông lại đã có phương tiện giao thông thủy thuận tiện. Thiên nhiên dường như đã tự tạo ra giải pháp hoàn hảo cho bài toán kết nối mà không cần đến những công trình nhân tạo.

Đây chính là minh chứng cho sự hài hòa giữa con người và tự nhiên, khi những giải pháp đơn giản nhất lại thường là tối ưu nhất. Amazon mãi mãi là dòng sông thuần khiết, nguyên sơ nhất thế giới.

Hiện tượng La Nina cùng biến đổi khí hậu đang đẩy rừng ngập nước Amazon vào vòng xoáy bất thường. 7/10 trận lũ lớn nhất lịch sử xảy ra chỉ trong 13 năm qua - con số báo động từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Brazil. Các chuyên gia Mỹ khẳng định: hoạt động con người đang làm gia tăng tần suất và cường độ thiên tai.

Ông Virgílio Viana (Quỹ Amazon bền vững) cảnh báo: "Nếu tiếp tục tàn phá rừng, chúng ta sẽ đối mặt với những trận lũ kinh hoàng hơn và đợt hạn hán khốc liệt hơn". Hậu quả đã hiện hữu khi Brazil đối mặt đợt hạn lịch sử, đe dọa an ninh năng lượng quốc gia.

Giữa dòng xoáy biến đổi, cuộc sống người dân như bà Julia Simas (66 tuổi) trở thành bức tranh đầy ám ảnh. Ngôi nhà 47 năm của bà giờ ngập sâu, biến khu phố an lành xưa thành vùng nước nổi. Câu chuyện của bà Simas là lời kêu cứu từ trái tim Amazon đang chảy máu.

Đồng bằng Amazon mang trong mình nghịch lý: vùng đất rộng lớn nhưng dân cư thưa thớt. Rừng nhiệt đới rậm rạp cùng khí hậu xích đạo khắc nghiệt đã tạo nên rào cản tự nhiên. Phần lớn cư dân tập trung ở các đồng bằng ven biển Đại Tây Dương và sơn nguyên Brazil - nơi có khí hậu ôn hòa hơn, tạo điều kiện phát triển các đô thị hiện đại.

Nguyên nhân sâu xa còn nằm ở những thách thức an ninh và kinh tế. Hoạt động khai thác tài nguyên (gỗ, vàng, dầu mỏ) cùng tệ nạn buôn bán ma túy đã đẩy người dân rời xa vùng đất này. Rừng Amazon trở thành vùng đất 'chảy máu chất xám' khi giới khoa học tìm đến nghiên cứu còn người bản địa ngày càng thưa thớt. Thiên nhiên hoang dã đã trở thành 'người bảo vệ' cuối cùng cho hệ sinh thái độc đáo này.