8 áng tản văn đặc sắc nhất khắc họa vẻ đẹp miền Tây sông nước

"Miền Tây ơi, nơi dòng sông lững lờ trôi, nơi hoa trái ngọt lành, nơi bóng con đò nhỏ thấp thoáng đưa người qua bến mỗi chiều về..."

Từ lâu tôi đã say mê câu hát mộc mạc ấy. Cho đến một ngày, khi lướt trang mạng, tôi chợt nhận ra vẻ đẹp giản dị mà sâu lắng của người phụ nữ Nam Bộ - vẻ đẹp ẩn mình trong tà áo bà ba mộc mạc...

Là cô gái Bắc Bộ, tôi ít khi để ý đến những điều tưởng chừng bình thường. Trang phục của tôi thường là những chiếc váy hiện đại. Thế nhưng, tôi bỗng xiêu lòng trước nét duyên thầm của những thiếu nữ miền Tây. Tôi tự hỏi: Sao họ dịu dàng đến thế? Rồi tôi hiểu ra, tất cả đến từ tà áo bà ba - hiện thân của nét đẹp phương Nam.

Không biết áo bà ba có tự bao giờ, chỉ biết rằng trong mắt tôi, người phụ nữ nào khoác lên mình tà áo ấy cũng trở nên đằm thắm lạ thường.

Vẻ đẹp ấy càng thêm phần quyến rũ khi điểm xuyết chiếc khăn rằn, trên con thuyền nhẹ trôi, nhịp chèo khua nước hòa cùng tà áo lất phất trong gió...

Áo bà ba dáng xuông, cổ thuyền, hai tà xẻ nhẹ hai bên. Chất vải mềm mại ôm lấy đường cong cơ thể, vừa kín đáo lại vừa gợi cảm lạ kỳ.

Thường phối cùng quần đen hoặc trắng, nhưng có lẽ quần đen mới thực sự làm tôn lên vẻ đẹp thuần khiết của người con gái - mộc mạc mà thanh tao, giản dị mà sâu lắng.

Áo bà ba không chỉ là trang phục, mà còn là hồn quê kết tinh. Nhìn áo là nhớ dòng sông, nhớ câu hò mái nhì, nhớ hương đồng gió nội... Đặc biệt, trong những thước phim về chiến tranh, tà áo ấy lại hiện lên kiên cường bên khẩu súng trường - một vẻ đẹp mạnh mẽ của người phụ nữ Việt.

Tôi - cô gái Hà Thành hiện đại - bỗng một ngày say mê tà áo phương Nam. Sau nhiều lần tìm kiếm không thành, tôi may mắn làm quen một chàng trai miền Nam. Anh đã tặng tôi chiếc áo bà ba đầu tiên trong đời.

Ngày đầu khoác lên mình, tôi bỗng thấy mình lạ lẫm mà thân quen. Ra đường, ai cũng trầm trồ: "Cô gái Bắc mà mặc áo bà ba đẹp quá! Tưởng người miền trong chứ!". Đến các con tôi cũng thích thú hơn mỗi khi thấy mẹ diện bộ trang phục này.

Qua bao thăng trầm thời gian, áo bà ba vẫn giữ nguyên nét đẹp thuần khiết. "Áo bà ba thấp thoáng bóng dừa/ Thơm mùi rơm rạ, nồng nàn hương quê". Câu ca ấy cứ vấn vương trong tôi, gợi nhớ một miền quê mộc mạc mà đậm đà tình nghĩa.

"Thương lắm áo bà ba/ Dịu dàng em cười nghiêng nón bài thơ..."

Phương Uyên

Bên hữu ngạn Tiền Giang, Sa Đéc tựa cô thôn nữ dịu dàng nép mình bên lề phồn hoa. Đã hơn trăm năm, mảnh đất này gắn liền với làng hoa Tân Quy Đông - một trong những ngôi làng nghề lừng danh nhất miền Tây. Nét duyên thầm của thị xã nhỏ với hàng cau lặng lẽ, những ngôi nhà cổ phong rêu phong soi bóng dòng sông lững lờ, luôn khiến lữ khách xiêu lòng khi lạc bước.

Từ cuối thế kỷ 18, dưới thời Chúa Nguyễn khai phá phương Nam, Sa Đéc đã trở thành trung tâm thương mại sầm uất, cái nôi văn hóa - giáo dục của vùng đất Nam Bộ.

Bộ phim "Người tình" (L'Amant) công chiếu năm 1991 như đánh thức "nàng thôn nữ" Sa Đéc sau giấc ngủ dài. Người ta ngỡ ngàng trước những thước phim đậm chất miền Tây xưa, đặc biệt là dinh thự cổ Huỳnh Thủy Lê - kiệt tác kiến trúc Pháp đầy mê hoặc. Từ đó, Sa Đéc được mệnh danh là "thị xã Người tình".

Để cảm nhận trọn vẹn hồn quê nơi đây, hãy dạo bước trên con đường rợp bóng cây, ngắm nhìn những ngôi nhà nhỏ ẩn mình sau hàng rào hoa râm bụt đỏ thắm. Cách dinh thự cổ chừng mươi phút đạp xe là xóm hoa Tân Quy Đông - trái tim của "thị xã Người tình", nơi những cánh đồng hoa bạt ngàn khoe sắc dưới nắng xuân.

Từ tháng 11, khi gió chướng về, Sa Đéc bắt đầu "nuôi giữ mùa xuân" cho Sài Gòn và khắp miền Tây. Đến dịp Tết, nơi đây càng rực rỡ với cúc mâm xôi, thược dược, mai vàng, vạn thọ, lan, mào gà... tạo nên bức tranh xuân sống động.

Không chỉ có hoa, Sa Đéc còn đưa du khách đến với chợ nổi Ngã Năm (Sóc Trăng) - nơi giao thoa của năm dòng sông. Hãy thử cảm giác lênh đênh trên xuồng giữa buổi sớm mai, thưởng thức tô bún cá nóng hổi ngay trên sóng nước, hòa mình vào không khí buôn bán tấp nập của dân thương hồ.

Ở chợ nổi, người ta bán gì treo nấy trên "cây bẹo" - nét đặc trưng độc đáo của văn hóa sông nước. Nhưng có ba điều thú vị: quần áo phơi mà không bán, hàng ăn bán mà không treo, và nhúm lá dừa treo lên nghĩa là bán... chiếc thuyền!

Chợ nổi - nét đẹp văn hóa đặc trưng Nam Bộ, dù thời hiện đại với những siêu thị sầm uất, vẫn giữ nguyên sức hấp dẫn bởi sự giản dị, hào sảng và đậm tình người sông nước.

Tổng hợp

Cuộc sống miền Tây Nam Bộ là bản trường ca về sự cần lao, chất phác của những con người gắn bó máu thịt với vùng đất khẩn hoang. Dẫu nắng mưa dãi dầu, dẫu sông sâu cách trở, người dân nơi đây vẫn lạc quan hòa mình cùng thiên nhiên, như cây lúa kiên cường vươn lên từ phù sa.

Về miền Tây là về với những ngôi nhà nhỏ nép mình dưới hàng dừa xanh mát, bên bờ kinh rạch chằng chịt. Nơi đây được mệnh danh là xứ sở của những dòng sông - người dân xây nhà quay mặt ra sông không chỉ để hứng gió mát, mà còn là cách sống hòa hợp với thiên nhiên từ bao đời.

Sông nước không chỉ nuôi dưỡng ruộng đồng mà còn ban tặng nghề chài lưới. Dẫu phải lênh đênh theo con nước ròng kém, người dân miền Tây vẫn giữ nét mặt rạng ngời, tâm hồn phóng khoáng như chính dòng nước quê hương.

Mỗi sớm mai thức dậy, âm thanh đầu tiên đánh thức miền quê là tiếng máy nổ tạch tạch hòa cùng sóng nước vỗ bờ - bản nhạc bình dị mà thấm đẫm nghĩa tình. Nhà nào cũng có bến sông riêng, nơi những chiếc xuồng ba lá, vỏ lãi nhẹ lướt như cánh chim trời.

Con người nơi đây sống hòa mình với thiên nhiên - gió mát từ sông, trái ngọt trong vườn, rau xanh bốn mùa. Bữa cơm đạm bạc với cá tôm sông nước, rau vườn nhà, khi dọn ra chái nhà bên mé sông, bỗng trở thành bữa tiệc ấm áp khó quên.

Ngôi nhà miền Tây không đơn thuần là nơi trú mưa nắng, mà đã trở thành biểu tượng văn hóa sông nước độc đáo. Dù là người con xa xứ hay du khách ghé thăm, ai cũng mang theo hình ảnh thân thương về làng quê nghĩa tình ấy.

Về miền Tây là về với nhịp sống bình yên, nơi ta có thể buông bỏ mọi xô bồ để đón làn gió mát lành từ dòng sông tuổi thơ. Có lẽ vì thế mà những người con xa quê luôn nhớ da diết bữa cơm gia đình bên mé sông, nơi tiếng cười ấm áp hòa cùng sóng nước.

Bữa cơm miền Tây mà thiếu đi những loại rau dân dã thì như thiếu cả hồn quê. Từ bông súng, điên điển đến đọt cóc, rau càng cua... mỗi loại mang một hương vị riêng, gói trọn tình yêu của đất mẹ phù sa.

Những người con miền Tây xa xứ, trong sâu thẳm vẫn luôn nhớ về dáng hình cha mẹ tảo tần trên dòng sông quê, nhớ hương vị thanh khiết của bữa cơm quê nghèo mà ấm áp tình thân.

VÕ HOÀNG NAM

"Quê mình giờ có gì thay đổi không?"

Mẹ nhắn tin bảo: "Giờ đang mùa nước nổi con ạ..."

À, đúng rồi! Tháng này là tháng nước về. Dù không được tận mắt thấy những cánh đồng mênh mông nước trắng, nhưng ký ức về mùa lũ năm nào lại ùa về sống động.

Tim tôi bỗng rộn ràng lạ thường. Chợt muốn xách ba lô về ngay, đứng giữa cánh đồng ngập nước, để tóc bay trong gió như thuở còn thơ. Để nghe tiếng sóng vỗ mạn thuyền, tiếng lưới quăng xa xăm, và đặc biệt là mùi hương đồng nội - thứ hương vị chỉ mùa nước nổi mới có, đậm đà như chính bông điên điển vàng rực - linh hồn của mùa lũ miền Tây.

Tôi chẳng thể nào quên những bông điên điển vàng tươi, càng không quên những món mẹ nấu từ loài hoa dại ấy. Không chỉ canh chua cá linh - điên điển, mà còn là gỏi điên điển giòn tan, điên điển xào thơm phức, đặc biệt là bánh xèo vàng ruộm nhân điên điển cùng củ hũ dừa ngọt lịm.

Ký ức tuổi thơ ùa về: những ngày cùng lũ bạn chèo xuồng ba lá ra đồng, câu cá ngay trong nhà bếp khi nước ngập, rồi những buổi giăng lưới, đắm mình trong dòng nước mát rượi. Ôi! Những ngày tháng hồn nhiên, vô tư ấy!

Mùa nước nổi không chỉ là kỷ niệm, mà còn là mùa mưu sinh: nào kéo cá, giăng lưới, đặt dớn, thả vó... "Cá tôm đầy đồng, lúa trời sẵn đó".

Chiều về, hình ảnh những cậu bé chống xuồng lướt đi như bay giữa cánh đồng ngập nước in đậm trong tâm trí. Chúng như thì thầm với dòng nước: "Lên cao nữa đi!". Bởi nước càng dâng, xuồng càng nhẹ. Thích nhất là nằm ngửa trên xuồng, mắt nhìn trời mây, thả hồn theo những giấc mơ tuổi nhỏ...

Viết đến đây, lòng tôi nao nao muốn trở về tìm lại dòng sông xưa. Liệu còn chiếc ghe chở rơm nào sót lại? Những chiếc vó bè giữa dòng còn đó không? Năm tháng qua đi, nhưng cá rô, cá chốt, tôm tép vẫn từng đàn ngược xuôi sông Cửu Long, hẹn nhau mùa sau gặp lại.

Mùa nước nổi rồi cũng qua đi. Nhưng giờ đây, tôi chỉ muốn hỏi: "Mẹ ơi, nước đã tràn bờ chưa mẹ?"

Cây Hoa Lá

Những ký ức về mùa nước nổi thời thơ ấu vẫn in đậm trong tôi như mới hôm qua. Dù quê hương giờ đã đổi thay, hình ảnh xóm nghèo với mái lá đơn sơ vẫn hiển hiện rõ mồn một. Mẹ tôi giờ đã già, những nếp nhăn hằn sâu theo năm tháng gợi nhớ về người phụ nữ năm xưa đêm đêm bơi xuồng giăng câu nuôi con.

Mùa đông 1983, tôi đã quá quen với cảnh nước ngập trắng đồng. Bọn trẻ chúng tôi thích thú với trò bắt nhện trên trần nhà rồi ngồi câu cá ngay trong bếp. Những con dế, con trùng bò lên cột nhà trở thành mồi ngon cho lũ cá rô phi.

Cá mùa nước nhiều vô kể nhưng rẻ mạt - bốn ký cá đổi lấy một ký gạo. Thế mà cả xóm vẫn miệt mài với nghề chài lưới. Chiều nào đi học về, tôi cũng vội vã ăn tô cơm nguội rồi theo mẹ chuẩn bị chuyến đi đêm. Chiếc xuồng mười giạ lúa chìm nghỉm là phương tiện duy nhất.

Hoàng hôn buông xuống, âm thanh mái dầm khua nước vang khắp xóm. Tôi bưng thau câu giăng với ba ngàn lưỡi câu - thứ vũ khí săn cá dài ba cây số. Gió đêm vi vu thổi qua hàng tre, mặt nước gợn sóng lăn tăn. Chúng tôi bơi giữa cánh đồng nước mênh mông, tiếng cười nói rộn rã như ngày hội.

Đầu mùa, lũ cá mê mẩn với mồi trùng hổ, trùng cơm. Chiếc đèn dầu nhỏ trong lồng gỗ tỏa ánh sáng lập lòe khiến tôi thích thú. Rồi từng tốp xuồng tách ra, mỗi người một ngả. Cánh đồng nước bỗng trở nên rộng lớn khôn cùng.

Những chú cá rô phi nhảy lên đớp mồi tạo thành bản nhạc lách tách vui tai. Có con nhảy quá đà rơi tõm vào xuồng khiến tôi cười khoái chí. Đây là vùng ruộng hoang nhiều nghĩa địa nên cá lớn tha hồ sinh sôi.

Đêm càng về khuya, trời đổ mưa tầm tã. Gió rít từng cơn, mẹ tôi buộc dây xuồng vào lưng rồi lội xuống nước ngập ngang ngực để thả câu. Tôi co ro trong tấm ni lông rách, cố giữ xuồng đứng yên. Mưa xối xả, nước mắt tôi hòa cùng mưa gió.

Ba giờ sáng, mẹ hoàn thành ba cây số giăng câu. Đèn tắt, mẹ mò mẫm trong bóng tối. Tôi thương mẹ vô cùng, chui vào lòng mẹ dù chân tay mẹ lạnh cóng. Những giọt nước ấm rơi trên mái tóc tôi - mẹ đang khóc.

"Con không cha như nhà không nóc". Câu hò ai đó vang lên khiến lòng tôi quặn thắt. Chúng tôi bắt đầu thu câu trong tiếng gà gáy báo sáng. Lũ cá ít ỏi, mẹ thở dài lo lắng. Chiếc xuồng lặng lẽ trở về trong nỗi buồn mênh mang.

Cây Hoa Lá

Bông điên điển vàng - ai đã đặt tên cho loài hoa dại ấy? Ai đã gửi gắm vào những cánh hoa mong manh nỗi niềm thương nhớ khiến trai gái miền sông nước bồi hồi?

Tháng Bảy nước về, miền Tây quê tôi gọi là mùa nước nổi. Dòng Mê Kông cuồn cuộn đỏ phù sa tràn về Cửu Long giang, ngập trắng đồng ruộng. Giữa mênh mông nước là sự hồi sinh kỳ diệu - bèo tây xanh rợp mặt nước, bông súng tím e ấp, lục bình trôi lững lờ. Và điên điển - đóa hoa vàng tinh khôi như nắng hạ, biểu tượng của mùa nước nổi.

Mùa điên điển nở cũng là mùa cá linh về. Những con cá nhỏ theo dòng nước tràn đồng, trở thành món quà thiên nhiên ban tặng. Canh chua điên điển cá linh - hương vị đậm đà khó quên, thấm đẫm tình người miền Tây.

Mùa nước nổi còn là mùa giao duyên. Trai gái hò hẹn bên rặng điên điển, lời ca vọng cổ ngân nga:

"Trót thương tình nghĩa vợ chồng/Nên bông điên điển nở cho lòng vấn vương"

Ông bà ngoại tôi nên duyên từ mùa nước nổi. Ngoại nấu canh chua điên điển ngon nhất làng - món quà dành cho gia đình sau ngày lao động vất vả. Rồi cha mẹ tôi cũng gặp nhau giữa mùa cá linh, để rồi tôi chào đời khi con nước lên ròng.

Tôi từng đau khổ khi tình đầu tan vỡ giữa mùa nước nổi. Nhưng rồi tôi gặp được người chồng hiện tại - chàng trai sông nước có đôi bờ vai vững chãi. Mẹ dạy tôi nấu canh chua điên điển trước khi về nhà chồng, nhưng luôn nói: "Vẫn thiếu một vị".

Mãi sau này, khi mẹ qua đời, tôi mới hiểu vị thiếu ấy là tình thương, là nỗi nhớ da diết dành cho người đã khuất. Bát canh chua điên điển không chỉ là món ăn, mà còn là ký ức, là tình yêu thương gửi gắm giữa những thế hệ.

Mỗi năm, khi điên điển lại nở vàng bờ sông, lòng tôi lại bồi hồi nhớ về miền quê nước nổi - nơi ấp ủ bao kỷ niệm, nghĩa tình sâu nặng.

Anh Phan

Tôi - chàng trai đất Bắc - đã trở thành rể miền Tây bằng một duyên tình đẹp như cổ tích. Tốt nghiệp Đại học Biên phòng, tôi vào công tác ở vùng biên giới Tây Nam, không ngờ nơi đây sẽ trở thành quê hương thứ hai của mình.

Nhà em nằm bên dòng Cái Cỏ hiền hòa - chi lưu của Vàm Cỏ Tây chở nặng phù sa từ dòng Mê Kông hùng vĩ. Bến sông ấy trở thành điểm dừng chân quen thuộc của những người lính biên phòng chúng tôi. Gia đình em tuy đông con nhưng luôn ngập tràn tiếng cười và ấm áp tình thương. Mỗi khi có khách, má em chỉ cần gọi "Mấy đứa nhỏ đi mần cá nấu cơm" là cả nhà rộn ràng chuẩn bị bữa ăn đạm bạc mà ấm lòng.

Tình yêu của chúng tôi bắt đầu từ mùa nước nổi. Những ngày cùng nhau chèo xuồng giăng lưới, hái bông điên điển vàng ươm, bông súng tím biếc. Tôi vụng về gỡ cá mắc lưới khiến em bảo: "Anh gỡ thế này chẳng đủ tiền mua lưới mới". Tôi đáp: "Vậy anh ở lại làm mướn trả nợ suốt đời vậy". Đôi má em bỗng ửng hồng như hoa điên điển buổi sớm.

Đồng Tháp Mười mùa nước nổi là thiên đường của những món ngon dân dã: canh chua bông điên điển, cá lóc nướng trui gói lá sen, lẩu mắm chua cay... Những đêm trăng, em chèo xuồng khẽ hát điệu vọng cổ khiến lòng tôi xao xuyến. Giọng ca ngọt ngào hòa cùng tiếng nước vỗ mạn thuyền, ánh trăng vàng lấp lánh trên mặt sông.

Rồi mùa khô đến, cánh đồng sau nhà em bỗng biến thành đầm sen bát ngát. Tôi cùng đồng đội xuống phụ hái gương sen, tranh thủ câu cá lóc nướng trui thơm phức. Hương sen ngào ngạt quyện với mùi khói nướng cá tạo nên bữa cơm quê khó quên.

Chúng tôi kết hôn giữa mùa lúa con gái. Đám cưới giản dị bên cánh đồng xanh mướt, với nghi thức "nhập đám" đậm chất miền Tây. Tôi run run làm lễ trước bàn thờ tổ tiên, em e ấp sau tấm rèm cửa. Bà con xóm giềng, đồng đội cùng chúc phúc cho đôi vợ chồng trẻ.

Giờ đây, tôi tự hào là chàng rể miền Tây - nơi đã cho tôi tình yêu, mái ấm và những trải nghiệm đẹp nhất cuộc đời. Miền đất này dạy tôi bài học về lòng nhân hậu, sự thủy chung và cách sống hòa hợp với thiên nhiên.

Nguyễn Hội

Những ngày giãn cách xã hội, tôi lục lại album ảnh cũ và bỗng nhớ da diết hành trình khám phá miền Tây sông nước năm nào. Cảm giác háo hức của chàng trai miền Trung lần đầu đặt chân lên vùng đất phương Nam cứ sống dậy nguyên vẹn.

Con sông Tiền hùng vĩ hiện ra trước mắt với dòng nước đục ngầu phù sa, khác hẳn những dòng sông nhỏ hiền hòa quê tôi. Chiếc tàu du lịch đưa chúng tôi đến cù lao Thới Sơn - thiên đường trái cây trĩu quả. Tiếng đờn ca tài tử ngân vang dưới những chòi lá khiến lòng người lữ khách xao xuyến.

Cần Thơ - thành phố trẻ bên dòng Hậu Giang - đón chúng tôi bằng cây cầu dây văng hiện đại. Đêm trên bến Ninh Kiều lung linh ánh đèn, nơi vợ tôi có một sinh nhật đáng nhớ trên du thuyền. Sáng hôm sau, chúng tôi xuôi theo dòng nước đến chợ nổi Cái Răng - nét văn hóa độc đáo chỉ miền Tây mới có.

Điểm đến cuối cùng là mũi Cà Mau - nơi tận cùng Tổ quốc. Hành trình bằng ca nô cao tốc qua những con rạch chằng chịt như trò cảm giác mạnh. Khi đứng trước cột mốc tọa độ quốc gia, lòng tôi dâng lên niềm tự hào khó tả.

Trên đường về, chúng tôi ghé Bạc Liêu - vùng đất của công tử hào hoa và làn điệu Dạ cổ hoài lang da diết. Ngôi nhà cổ của công tử Bạc Liêu giờ là điểm du lịch, còn người con trai phải bán sách kiếm sống ngoài hè - một hình ảnh đầy ám ảnh về sự đổi thay của thời cuộc.

Hành trình khám phá miền Tây đã cho tôi hiểu thêm về vùng đất và con người nơi đây - nơi hội tụ những giá trị văn hóa đặc sắc làm nên bản sắc riêng của người Nam Bộ.

Phong Bui Duy