8 Điều Cốt Lõi Cần Nhớ Về Bệnh Zona Thần Kinh

Zona thần kinh hoàn toàn có khả năng lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước của người bệnh. Virus varicella-zoster - thủ phạm gây bệnh - có thể khiến người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc-xin phát bệnh thủy đậu trước, sau đó mới phát triển thành zona.

Điều đặc biệt là những người đã từng bị thủy đậu sẽ miễn nhiễm với khả năng lây nhiễm zona từ người khác.

Bệnh dễ bùng phát thành dịch trong gia đình và cộng đồng vào thời điểm giao mùa, mùa hè nóng ẩm. Dù có thể tự khỏi sau 2-3 tuần nhưng trong giai đoạn hoạt động, virus lây lan rất nhanh qua sinh hoạt chung hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân.

Ngay cả người đã tiêm phòng vẫn có nguy cơ nhiễm bệnh nếu hệ miễn dịch suy yếu. Tuy nhiên, khi các mụn nước đã khô và bong vảy, khả năng lây nhiễm sẽ chấm dứt hoàn toàn.

Đáng lưu ý, trẻ em và người chưa từng mắc thủy đậu là đối tượng dễ lây nhiễm nhất, trong khi người đã khỏi thủy đậu thì an toàn trước nguy cơ này.

Dù không đe dọa tính mạng, zona thần kinh tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu bị xem nhẹ:

• Nhiễm trùng da thứ phát: Vi khuẩn xâm nhập gây viêm mô tế bào với biểu hiện da đỏ rực, sưng phồng và đau nhức dữ dội. Vệt đỏ lan rộng là dấu hiệu cần dùng kháng sinh ngay.
• Nguy cơ mù lòa: Zona xuất hiện quanh mắt có thể dẫn đến viêm giác mạc, tổn thương thần kinh thị giác, thậm chí mất thị lực vĩnh viễn nếu không can thiệp kịp thời.
• Hội chứng Ramsay Hunt: Gây đau tai kinh hoàng, ù tai, chóng mặt và mất vị giác khi ảnh hưởng dây thần kinh sọ não.
• Đau dây thần kinh sau zona: Cơn đau ma ám có thể kéo dài hàng năm dù tổn thương da đã lành, do hệ thần kinh bị tổn thương vĩnh viễn.
• Tàn phá hệ thần kinh: Liệt mặt, rối loạn tiểu tiện, viêm não... khi virus tấn công sâu vào trung ương thần kinh.
• Hoại tử xương hàm: Zona khoang miệng làm tổn thương mạch máu nuôi xương, dẫn đến tiêu xương và rụng răng hàng loạt.

Ngay khi phát hiện triệu chứng zona, cần gặp bác sĩ sớm để tận dụng 'thời gian vàng' điều trị bằng thuốc kháng virus. Lưu ý quan trọng:

• Tuyệt đối không gãi để tránh sẹo vĩnh viễn và nhiễm trùng thứ phát
• Kết hợp đa phương pháp: Thuốc kháng histamin giảm ngứa + giảm đau thần kinh + chườm mát vùng tổn thương
• Vệ sinh nhẹ nhàng bằng xà phòng dịu nhẹ, ưu tiên quần áo rộng rãi
• Cách ly với người chưa tiêm phòng thủy đậu và người suy giảm miễn dịch

Phác đồ điều trị toàn diện:

• Thuốc kháng virus (Acyclovir, Valacyclovir) cần dùng trong 72 giờ đầu
• Kết hợp kháng sinh nếu có bội nhiễm, thuốc tăng cường miễn dịch
• Giảm đau thần kinh bằng Gabapentin, thuốc chống trầm cảm 3 vòng
• Điều trị tại chỗ bằng kem Capsaicin, mỡ Zovirax
• Tiêm Corticoid trong trường hợp nặng

Lưu ý tuân thủ tuyệt đối chỉ định bác sĩ và có thể kết hợp một số thảo dược như cây cỏ mực, lá trinh nữ để hỗ trợ.

Vaccine Shingrix (hiệu quả 90%) là vũ khí tối ưu phòng zona cho người từ 50 tuổi, thay thế hoàn toàn cho Zostavax. CDC khuyến cáo:

• Tiêm phòng dù đã từng mắc thủy đậu hay không
• Bảo vệ cộng đồng bằng cách: Không làm vỡ mụn nước, vệ sinh bằng nước muối sinh lý
• Rửa tay đúng cách sau chăm sóc vết thương
• Hạn chế tiếp xúc với nhóm nguy cơ cao: trẻ em, phụ nữ mang thai
• Tiêm vaccine thủy đậu gián tiếp phòng zona

Nhớ rằng phòng bệnh không chỉ bảo vệ bản thân mà còn là trách nhiệm với cộng đồng.

Nhóm thực phẩm nên tăng cường:

• Lysine: Vũ khí ức chế virus trong sữa, phô mai, cá hồi, đậu nành
• Bộ tứ tăng miễn dịch: Kẽm (hàu), Vitamin C (ổi, cam), Vitamin B6 (chuối), B12 (trứng)
• Cam thảo: Kháng virus tự nhiên
• Kết hợp vận động nhẹ nhàng và vệ sinh tay thường xuyên

Nhóm cần kiêng kỵ:

• Chất béo xấu: Làm tăng phản ứng viêm, chậm lành vết thương
• Rượu bia: Phá hủy hệ miễn dịch, tạo điều kiện virus phát triển
• Thực phẩm chứa arginine: Socola, yến mạch làm virus sinh sôi mạnh
• Tinh bột trắng: Làm tăng đường huyết, nguy cơ nhiễm trùng cao

Zona thần kinh (hay còn gọi là giời leo) là bệnh lý da liễu đặc biệt khi virus Varicella zoster - kẻ gây ra thủy đậu - thức giấc sau thời gian dài ngủ quên trong các dây thần kinh cảm giác.

Sau khi bệnh nhân khỏi thủy đậu, virus âm thầm trú ẩn trong cơ thể. Khi hệ miễn dịch suy yếu (do tuổi tác, căng thẳng, bệnh tật...), chúng hoạt động trở lại, di chuyển dọc dây thần kinh và bùng phát thành những mảng phát ban rộp đỏ đau đớn trên da - đặc trưng của zona.

Bệnh thường kéo dài 2-3 tuần, có thể tái phát và đặc biệt nguy hiểm với:

• Người cao tuổi
• Người suy giảm miễn dịch
• Người thường xuyên căng thẳng

Zona thần kinh có biểu hiện đặc trưng qua 4 giai đoạn:

• Giai đoạn khởi phát: Đau nhức một bên cơ thể kèm cảm giác ngứa rát, tăng nhạy cảm da
• Giai đoạn toàn phát: Xuất hiện dải ban đỏ sau 1-3 ngày, tiến triển thành mụn nước chứa dịch xếp thành chùm dọc dây thần kinh
• Giai đoạn bội nhiễm: Mụn nước vỡ tạo vảy tiết, để lại sẹo trắng lấm tấm
• Giai đoạn hồi phục: Kèm theo sốt, mệt mỏi, rối loạn thính giác (ù tai) và thần kinh (chóng mặt, sợ ánh sáng)

Cần gặp bác sĩ ngay khi:

• Phát ban xuất hiện quanh mắt/mũi - nguy cơ mù lòa cao
• Đau dữ dội kèm sốt trên 39°C
• Người suy giảm miễn dịch hoặc trên 60 tuổi

Lưu ý: Thuốc kháng virus chỉ hiệu quả trong 72 giờ đầu.

Bệnh zona khởi phát từ sự tái hoạt động của virus Varicella-Zoster (VZV) ẩn náu trong cơ thể. Khi hệ miễn dịch suy yếu, virus này bùng phát dọc theo dây thần kinh, gây tổn thương đặc trưng. Dưới đây là những yếu tố kích hoạt đáng lưu ý:

• Sức khỏe giảm sút: Tuổi cao, bệnh mãn tính hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch tạo điều kiện cho virus trỗi dậy
• Căng thẳng kéo dài: Áp lực tinh thần và thiếu ngủ làm suy yếu hàng rào bảo vệ cơ thể
• Da tổn thương: Vùng da bị xâm hại trở thành cửa ngõ cho virus tấn công
• Điều trị y tế: Xạ trị hoặc hóa chất điều trị ung thư vô tình kích hoạt virus tiềm ẩn

Nhóm đối tượng dễ bị tấn công:

• Tuổi tác: Trên 50% người từ 60 tuổi phải đối mặt với zona, nguy cơ tăng dần theo năm tháng
• Bệnh nền: HIV, ung thư hay sau ghép tạng khiến cơ thể mất khả năng khống chế virus
• Lây nhiễm: Tiếp xúc với người đang bị thủy đậu/zona có thể khởi phát chuỗi bệnh lý từ thủy đậu đến zona sau này