Top 10 bài văn thuyết minh về chùa Hương dành cho học sinh lớp 8 hay nhất

Lễ hội chùa Hương có truyền thống lâu đời. Hàng năm, sau Tết Nguyên Đán, lễ hội bắt đầu và kéo dài gần suốt mùa xuân. Du khách từ khắp nơi trong nước, người Việt ở nước ngoài và khách quốc tế đổ về đây cầu mong một năm mới an lành và tận hưởng cảnh sắc tuyệt đẹp của Hương Sơn.

Thắng cảnh Hương Sơn thuộc huyện Mỹ Đức, Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 70 km về phía Tây Nam. Từ Hà Đông, qua Vân Đình đến bến Đục là bắt đầu vùng Hương Sơn. Du khách xuống thuyền dọc theo suối Yến xanh biếc, hai bên là cánh đồng lúa bát ngát. Núi non trùng điệp, mây trắng ẩn hiện tạo nên cảnh sắc tuyệt vời.

Quần thể Hương Sơn kết hợp giữa vẻ đẹp thiên nhiên và công trình kiến trúc cổ kính. Các ngôi chùa nằm rải rác trên núi đá vôi, giữa rừng cây xanh mát. Du khách đi qua nhiều bậc đá cheo leo để đến từng chùa như chùa Ngoài, chùa Trong, chùa Giải Oan, chùa Thiên Trù với động Hình Bồng. Không khí huyền bí, trang nghiêm được tạo nên bởi ánh đèn, làn khói hương mờ ảo. Mỗi người đến chùa đều mang trong mình những ước nguyện riêng, nhưng đều cảm nhận được sự thanh thản, nhẹ nhàng trong tâm hồn.

Dòng người đông đúc nối tiếp nhau lên xuống núi, già trẻ gái trai đủ mọi lứa tuổi và vùng miền. Lời chào "Nam mô A Di Đà Phật" vang vọng khắp nơi. Nhiều cụ bà mặc áo tứ thân, khăn mỏ quạ, tay chống gậy trúc bước đi nhanh nhẹn như thanh niên. Tiếng niệm Phật râm ran tạo nên không gian linh thiêng.

Hương Sơn có nhiều hang động nhưng nổi bật nhất là động Hương Tích. Từ đây, du khách có thể phóng tầm mắt ngắm cảnh núi non mây trắng, cảm nhận sự thư thái và vui thích đặc biệt. Hoa mơ trắng tinh khôi, tiếng chim hót líu lo, tiếng suối róc rách hòa quyện thành bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp. Khách thỏa sức hít thở bầu không khí trong lành, thơm mát.

Động Hương Tích được chúa Trịnh Sâm ca ngợi là "Nam thiên đệ nhất động". Cửa động như miệng rồng khổng lồ mở rộng, bên trong sâu hút với nhiều nhũ đá và cột đá đủ hình dáng lấp lánh sắc màu như cầu vồng. Du khách có thể thắp hương khấn nguyện cầu phúc, lộc, duyên may với lòng thành kính và hy vọng được như ý.

Để tham quan hết các chùa trong lễ hội chùa Hương cần ít nhất hai ngày. Ngồi trong động Hình Bồng nghe tiếng gió tạo nên những âm thanh du dương, du khách như lạc vào thế giới huyền ảo. Trên đỉnh núi có tảng đá phẳng được cho là bàn cờ tiên nơi các vị Tiên ông thi đấu tài nghệ hàng năm. Rất nhiều truyền thuyết gắn liền với chùa Hương làm tăng thêm sự linh thiêng, huyền bí của cảnh quan nơi đây.

Rời chùa Hương, mỗi du khách mang theo những kỷ vật như chiếc khánh xà cừ đeo cổ lấy may, cây gậy trúc đồng hành, chuỗi hạt bồ đề hay gói trà lão mai, bó rau sắn xanh mướt – những hình ảnh từng được nhà thơ Tản Đà nhắc đến trong thơ. Khi rời đi, lòng ai cũng bâng khuâng, lưu luyến và mong chờ mùa lễ hội năm sau trở lại. Mọi người cùng ngoái nhìn để ghi nhớ và trân trọng vẻ đẹp tuyệt vời của Hương Sơn – niềm tự hào của quê hương đất nước.

Việt Nam sở hữu nhiều danh lam thắng cảnh kỳ vĩ, lưu giữ nét tinh hoa văn hóa truyền thống như Văn Miếu – Quốc Tử Giám, cung đình Huế... Nổi bật giữa những di sản ấy, chùa Hương tỏa sáng với vẻ đẹp đặc sắc và dấu ấn khó phai trong lòng du khách bốn phương.

Chùa Hương không chỉ là một ngôi chùa đơn thuần mà là quần thể hàng chục đền, chùa, đình làng thờ Phật và tín ngưỡng dân gian, tọa lạc tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Ra đời từ cuối thế kỷ 17, từng bị tàn phá trong kháng chiến chống Pháp năm 1947 và được phục dựng năm 1988, nơi đây vẫn giữ được hồn cốt linh thiêng và truyền thống vững bền.

Điều đặc biệt, chùa Hương Hà Nội thực chất là bản sao của chùa Hương Tích ở Hà Tĩnh. Theo sử sách, chúa Trịnh Sâm xây dựng nhằm giúp các phi tần, mỹ nữ không phải đi xa mà vẫn được thờ cúng chu đáo.

Nơi đây thờ bà chúa Ba, hiện thân Quan Thế Âm Bồ Tát, theo truyền thuyết là Diệu Thiên công chúa nước Hương Lâm, đã trải qua chín năm tu hành gian nan và thành Phật để cứu độ chúng sinh.

Chùa Hương là sự hòa quyện tinh tế giữa cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ và kiến trúc cổ kính với nhiều công trình trải rộng dọc thung lũng suối Yến. Trọng điểm là chùa Ngoài, hay còn gọi chùa Trò, với tên chữ là chùa Thiên Trù, nằm gần bến Trò – điểm du khách xuống thuyền đi bộ lên chùa.

Chùa nổi bật với tam quan gồm ba sân lát gạch rộng lớn, tháp chuông ba tầng mái với kiến trúc độc đáo có hai đầu hồi tam giác, vốn được chuyển từ chùa làng Cao Mật (Hà Đông) về năm 1980. Chùa Trong thực chất là động đá tự nhiên, cửa động ghi dòng chữ “Nam thiên đệ nhất động” do Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm viết, dẫn vào bằng 120 bậc đá dựng trên dốc dài.

Lễ hội chùa Hương diễn ra từ mồng 6 tháng Giêng đến cuối tháng Ba âm lịch, thu hút hàng triệu Phật tử và du khách. Đỉnh cao lễ hội là từ rằm tháng Giêng đến 18 tháng Hai, tượng trưng cho ngày khai sơn, nghĩa là mở cửa chùa đón khách.

Trước ngày khai hội, đền, chùa, đình, miếu đều được thắp hương nghi ngút. Lễ dâng hương trong chùa Trong gồm hương hoa, đèn nến, hoa quả và thức ăn chay, được hai tăng ni trong áo cà sa cẩn trọng dâng lên bàn thờ. Suốt lễ hội, tiếng tụng kinh thiền tịnh vang vọng ngắn ngủi nhưng hương khói không bao giờ ngớt. Chùa Ngoài thờ các vị sơn thần với sắc thái đa dạng của tín ngưỡng dân gian.

Đền Cửa Vòng thờ bà chúa Thượng Ngàn – vị thần cai quản rừng núi quanh vùng, được gọi là “tì nữ tuý Hồng” của sơn thần tối cao. Các ngôi chùa khác như Bắc Đài, Tuyết Sơn, chùa Cả cùng đình Quân thờ ngũ hổ và các tín ngưỡng cá thần. Lễ hội còn có nghi thức rước lễ, rước văn với sự tham gia của người làng, các bô lão chủ trì lễ tế các vị thần linh.

Không chỉ là lễ hội tâm linh, chùa Hương còn là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa độc đáo như bơi thuyền, leo núi, hát chèo và hát văn, tạo nên bức tranh sinh động về đời sống văn hóa truyền thống.

Nét đẹp chùa Hương nằm ở giá trị văn hóa, lịch sử, tâm linh cùng sự phát triển du lịch bền vững, trở thành niềm tự hào của người Việt và cầu nối văn hóa tâm linh vươn ra thế giới.

Việt Nam tự hào sở hữu vô số kỳ quan thiên nhiên và di tích tâm linh đậm đà bản sắc Phật giáo. Trong số đó, chùa Hương nổi bật như một bức tranh hài hòa giữa thiên nhiên kỳ vĩ và nét đẹp thiêng liêng của đạo Phật.

Quần thể chùa Hương, di tích lịch sử văn hóa quốc gia, gồm nhiều đền chùa và hang động linh thiêng, tọa lạc gần sông Đáy, tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Được hình thành vào cuối thế kỷ XVIII dưới triều vua Lê và chúa Trịnh Sâm, chùa Hương Hà Nội thực chất là bản sao của chùa Hương Tích ở Hà Tĩnh.

Lịch sử ghi lại rằng, chúa Trịnh cho xây dựng ngôi chùa này để tiện cho các phi tần không phải đi đường xa trẩy hội chùa Hương, góp phần kiến tạo nên một chốn linh thiêng, thơ mộng giữa núi rừng Hà Sơn Bình.

Chùa Hương là sự kết hợp tinh tế giữa thiên nhiên hùng vĩ và vẻ đẹp tâm linh huyền bí. Điểm nhấn là dòng suối Yến êm đềm, nơi du khách từ bến Trò xuôi theo dòng nước, dâng hương trước khi vào khu vực chính gồm chùa Ngoài và chùa Trong.

Chùa Ngoài, hay chùa Thiên Trù, tọa lạc dưới chân núi Hà Sơn Bình, nổi bật với kiến trúc “Ngũ môn tam cấp” rộng lớn. Tại đây có Tam Bảo thờ Phật, điện thờ thánh mẫu, nhà Tổ, tháp Thiên Thủy… Đường lên chùa Trong cách đó 2-3 km, có thể đi bộ hoặc cáp treo, qua nhiều ngôi chùa nhỏ như Giải Oan, Hinh Bồng, Tiên rải rác trên núi.

Khác với chùa Ngoài, chùa Trong không do con người kiến tạo mà là kỳ quan thiên nhiên – động Hương Sơn hay “Nam Thiên đệ nhất động”. Bên trong hang động huyền ảo, nơi thờ Phật Quan Âm với nhiều khối thạch nhũ mang hình thù độc đáo như Đụn Gạo, núi Cô, núi Cậu, tạo nên không gian linh thiêng và kỳ ảo.

Với vẻ đẹp say đắm, chùa Hương thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Mỗi dịp lễ hội từ mùng 6 tháng Chạp âm lịch, nơi đây rộn ràng với các hoạt động văn hóa truyền thống như hát chèo, hát quan họ trên suối Yến. Chùa Hương còn ghi dấu lịch sử qua nhiều biến cố, trong đó có chiến tranh khốc liệt khiến chùa Thiên Trù từng bị bom đạn tàn phá nặng nề.

Ngày nay, chùa Hương không chỉ là biểu tượng tâm linh mà còn là nguồn lợi kinh tế lớn từ du lịch cho người dân địa phương.

Quần thể di tích chùa Hương chính là sự giao hòa tuyệt mỹ giữa thiên nhiên và tín ngưỡng Phật giáo, mang đến cho du khách trải nghiệm tĩnh tại, an yên trong không gian linh thiêng và thơ mộng.

Tôi từng nghe một bài hát mở đầu bằng những câu thật dễ thương và ngọt ngào như sau:

"Hôm qua em đi chùa Hương

Hoa cỏ còn vương chút sương

Cùng thầy mẹ em vấn đầu soi gương."

Không những vậy, tôi còn đọc được bài hát nói của Chu Mạnh Trinh với những vần thơ đầy cảm xúc:

"Bầu trời, cảnh Phật,

Thú Hương Sơn ao ước từ lâu.

Kìa non non, nước nước, mây mây,

Đệ nhất động hỏi đây có phải chăng?"

Cả hai tác phẩm ấy đều hướng về một danh thắng nổi tiếng mang tên Chùa Hương, không chỉ là một ngôi chùa riêng lẻ mà là một quần thể di tích văn hóa - tôn giáo cổ kính gọi là Hương Sơn, có lịch sử trải dài vài trăm năm từ thời vua Lê - chúa Trịnh. Chùa Hương không chỉ là vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình như chốn bồng lai tiên cảnh mà còn ẩn chứa sự thanh tịnh, trang nghiêm của miền thiền tự. Một lần đến với Hương Sơn, du khách như bỏ lại sau lưng những ưu phiền đời thường, được thả mình trong khung cảnh núi non hùng vĩ, đền chùa linh thiêng, nơi được mệnh danh là "Nam thiên đệ nhất động".

Quần thể chùa Hương được xây dựng vào cuối thế kỷ XVII, khoảng giữa 1680-1704, gắn liền với nhiều truyền thuyết. Có người băn khoăn tại sao có tới hai chùa Hương Tích, một ở Hà Tĩnh, một ở Hà Nội. Truyền rằng, các phi tần và mỹ nữ gốc Thanh Nghệ Tĩnh thường vượt quãng đường xa về Hà Tĩnh dâng hương trẩy hội, khiến chúa Trịnh lo lắng cho sức khỏe của họ nên quyết định xây thêm một chùa Hương tại Hà Nội, gần hơn cho các bà đi lại. Quần thể này hiện tọa lạc ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội, bên bờ sông Đáy, với trung tâm là chùa Hương nằm trong động Hương Tích hay còn gọi là chùa Trong.

Về kiến trúc, Hương Sơn quy tụ hàng chục ngôi chùa lớn thờ Phật, nhiều đền thờ thần thánh, các ngôi đình cổ kính, hài hòa với cảnh núi non, dòng suối Yến uốn lượn, mây trời bay bổng. Đặc biệt là chùa Ngoài hay còn gọi là chùa Thiên Trù với tháp chuông ba tầng mái độc đáo, được Chu Mạnh Trinh nhắc đến trong thơ: "Thoảng bên tai một tiếng chày kình/Khách tang hải giật mình trong giấc mộng". Trái tim của quần thể là chùa Hương hay chùa Trong – thực chất là một hang động lớn, nơi có vách đá khắc năm chữ "Nam thiên đệ nhất động" do chúa Trịnh Sâm ghi lại, biểu tượng cho sự ngưỡng mộ vẻ đẹp tuyệt vời của Hương Sơn. Bên cạnh đó còn nhiều kiến trúc khác như suối Giải Oan, chùa Cửa Võng, am Phật Tích – nơi truyền thuyết Quan Thế Âm Bồ Tát từng độ kiếp, động Tuyết Quynh nhỏ xinh gần hang động.

Lễ hội chùa Hương là một trong những sự kiện văn hóa lớn của miền Bắc, hàng năm thu hút hàng triệu du khách và phật tử khắp mọi miền đất nước. Lễ hội bắt đầu từ mùng 6 tháng 2 âm lịch, kéo dài đến cuối tháng, trong đó 4 ngày chính lễ diễn ra từ 15 đến 18 tháng 2 âm lịch. Phần lễ diễn ra trang nghiêm, giản dị với khói hương ngào ngạt và không khí thanh tịnh khiến lòng người cảm thấy an nhiên. Du khách thường chỉ mang theo nhang, hoa quả, đồ chay để dâng lên điện thờ, thành tâm cầu nguyện rồi thong thả ngắm cảnh hay tham gia các hoạt động văn hóa.

Phần hội gồm lễ rước, lễ văn, cùng các trò chơi dân gian như bơi thuyền, hát chèo, hát văn… mang sắc thái nhẹ nhàng, nhã nhặn, không ồn ào mà vẫn đầy sức sống. Mỗi người đến đây đều cảm nhận được sự thanh tịnh trong tâm hồn, niềm vui khó tả khi được hòa mình giữa cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp, như lạc vào chốn thần tiên.

Di tích và lễ hội chùa Hương đã in sâu trong tâm thức văn hóa Việt, kết tinh giá trị Phật giáo, đạo giáo và Nho giáo. Nơi đây đã truyền cảm hứng cho biết bao thi nhân, nghệ sĩ qua nhiều thời đại như Chu Mạnh Trinh với "Hương Sơn phong cảnh ca", Hồ Xuân Hương qua bài vịnh Động Hương Tích, hay Tản Đà với "Chơi chùa Hương Tích". Âm nhạc cũng có bài hát dân ca "Em đi chùa Hương" phổ từ thơ Nguyễn Nhược Pháp, một thời vang vọng trên sóng ra-đi-ô, quen thuộc với thế hệ ông bà ta.

Phong cảnh chùa Hương có lẽ còn đẹp và sống động hơn bất cứ lời văn thơ nào có thể diễn tả, bởi chỉ khi dùng đôi mắt, đôi tai và trái tim tĩnh lặng ta mới cảm nhận trọn vẹn vẻ kỳ diệu ấy. Nếu có dịp ghé thăm Hà Nội, đừng bỏ lỡ chuyến hành trình đến Hương Sơn, để tận hưởng vẻ đẹp trữ tình của trời non nước hòa quyện cùng sự thanh tịnh của chốn thiền môn – một trải nghiệm xứng đáng được ghi nhớ suốt đời.

Mỗi dịp xuân về, chùa Hương thuộc xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội lại vang tiếng chuông thiêng, thu hút hàng trăm ngàn lượt khách hành hương từ khắp mọi miền đất nước và cả bạn bè quốc tế đến vãn cảnh, lễ bái, tham dự lễ hội, và khám phá thắng cảnh. Vùng đất Phật này không chỉ nổi bật bởi cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, mà còn được điểm tô bởi những ngôi chùa cổ kính cùng hệ thống hang động kỳ bí hấp dẫn.

Cách Hà Nội khoảng 60 km về phía Tây Nam, chùa Hương hội tụ đa dạng loại hình du lịch: sinh thái, văn hóa và hang động. Lễ hội kéo dài suốt hai tháng, từ trước Rằm tháng Giêng đến Rằm tháng Ba âm lịch. Du khách có thể chọn hành trình bằng bộ hoặc đường thủy, trong đó bến Yến là điểm xuất phát chính. Từ đây, hành trình bộ xuyên qua rừng mơ, con đường mòn của các tiều phu xưa, dẫn lữ khách qua nhiều chùa, hang động và cảnh sắc hữu tình, nơi còn lưu giữ mộ của thi sĩ nổi tiếng Tản Đà – một biểu tượng văn hóa của Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX.

Phần đông du khách lại chuộng chọn thuyền, chèo bởi các cô gái làng Yến. Thuyền lững lờ trôi trên dòng suối Yến, hai bên bờ là núi non trùng điệp sau lớp sương mỏng manh. Tiếng chim hót, tiếng suối róc rách hòa quyện cùng những câu chuyện huyền thoại về đất Hương Sơn do những người bạn sành sỏi kể lại, khiến hành trình trở nên thi vị hơn bao giờ hết. Các ngọn núi nơi đây được đặt tên theo hình thù đặc sắc như núi Ngũ Nhạc (năm trái chuông), núi Đụn (như đụn thóc), núi Voi, núi Lân, núi Quy… Bên dòng suối Tuyết, nổi bật là núi Thuyền Rồng, núi Phượng Hoàng dẫn vào chùa Tuyết Sơn; cùng với núi Mâm Xôi, núi Trống, núi Chiêng, núi Ông Sư, núi Bà Vãi… Tại khu đền Trình, du khách làm lễ trình diện các vị Sơn Thần và vị dũng tướng của vua Hùng – những người cai quản vùng đất thiêng liêng này. Hành trình tiếp tục đưa du khách trôi theo dòng suối quanh co, ngắm nhìn cảnh vật hữu tình như tranh thủy mặc, cỏ cây hoa lá đong đưa theo gió xuân.

Thuyền cập bến đầu tiên tại chùa Thiên Trù, hay còn gọi là chùa Ngoài, chùa Trò, được mệnh danh là “bếp nhà trời”. Bên cạnh chùa là động Tiên Sơn với những nhũ đá lấp lánh cùng năm pho tượng đá kỳ bí. Hồ Bán Nguyệt trong động nuôi thả hoa sen và cá, quanh chùa là núi cao cùng hàng trăm ngọn tháp uy nghiêm.

Đi sâu vào bên trong là chùa Trong, nơi có động Hương Tích cổ kính – được chúa Trịnh Sâm thế kỷ XVIII tôn vinh là “Nam Thiên Đệ Nhất Động” – hang động đẹp nhất trời Nam. Cửa động dẫn lên trời và xuống âm phủ, điểm giao hòa của nhiều cảnh đẹp như chùa Giải Oan, chùa Cửa Võng, Am Phật Tích, Động Tuyết Quỳnh với tiếng chim ca, tiếng vượn hót vang vọng cùng bản hòa tấu suối róc rách của thiên nhiên. Động Hương Tích còn ghi dấu ấn lịch sử với các nhân vật văn hóa như Trịnh Sâm, Chu Mạnh Trinh, Cao Bá Quát, Xuân Diệu... Núi Hương Sơn có niên đại khoảng 200 triệu năm, nhưng theo truyền thuyết và các ngọc phả, động Hương Tích chỉ hình thành hơn 200 năm trước. Trong hang động, những nhũ đá tạo hình muôn vẻ được đặt tên thân quen như cây Gạo, cây Vàng. Các pho tượng Phật Quan Âm, Kim Đồng, Ngọc Nữ được thờ phụng trang nghiêm. Đặc biệt, tòa Cửu Long gồm chín con rồng được tạo tác từ nhũ đá càng làm tăng thêm nét huyền bí linh thiêng.

Hương Tích Sơn còn sở hữu nhiều đền, chùa, hang động đẹp như núi Long Vân, động Long Vân, chùa Long Vân, động Tuyết Sơn, động Hinh Bồng, gắn liền với cảnh đồng ruộng, núi Lão, thung Lão. Hang Sũng Sàm mới phát hiện năm 1975 được xem là nơi cư trú của người cổ bản địa cách đây hàng vạn năm. Quần thể di tích Hương Tích Sơn và chùa Hương thực sự là một kỳ quan mà thiên nhiên ban tặng cho đất nước Việt Nam.

Chùa Hương không chỉ thu hút bởi cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ, mà còn là kho tàng văn hóa chứa đựng dấu ấn nhiều thời kỳ lịch sử. Đây là kết tinh của trí tuệ, tâm hồn và tâm linh của người dân lao động, phản ánh tư tưởng các thời đại. Một trong những cổ vật quý giá là quả chuông đồng “Đảo Đài Hương Tích Sơn Hồng Chung” cao 1,24m, đường kính đáy 0,63m, thân chuông trang trí tinh xảo với các núm lồi đặc trưng, có niên đại năm 1766 (Cảnh Hưng 27). Quả chuông nhỏ hơn, đúc thời Tây Sơn (1793), hiện treo tại Nhà Tổ chùa Thiên Trù. Tiếng chuông ngân vang, như linh khí núi sông hòa quyện, thấm sâu vào lòng người giữa cõi thế gian.

Các cổ vật bằng đá tại chùa Hương cũng đa dạng, nổi bật là bia đá đủ hình thức: bia dẹt, bia trụ (tứ trụ, lục trụ), bia mài khắc. Bia cổ nhất là “Thiên Trù Tự Bi Ký” (1688), hiện đặt ở nhà bia trên đường từ bến Thiên Trù vào chùa, được chạm khắc tinh xảo với hình ảnh voi, trâu, vịt, cua sinh động, mang hơi thở dân gian. Các bệ đá trước điện thờ Phật trong động Hương Tích mang phong cách nghệ thuật cao thời Lê – Trịnh, với hình tượng người ngồi mặc khố, đầu và tay nâng đỡ phần trên bệ, biến tấu từ chim thần Garuda mình người mặt chim thời Lý – Trần. Tác phẩm điêu khắc giá trị nhất là pho tượng Phật Bà Quan Âm đá xanh thời Tây Sơn, với dáng người thon thả, khuôn mặt trái xoan thanh tú, cổ ba ngấn, chân trái đặt trên đài sen, chân phải hơi co, tay trái cầm viên ngọc minh châu, lá sen mềm mại như đung đưa trong gió.

Về kiến trúc, do ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa và chiến tranh, nhiều công trình cổ tại chùa Hương đã bị phá hủy. Kiến trúc cổ nhất còn lại là tòa “Viên Công Bảo Tháp” gần suối Điện trong khu vực chùa Ngoài (Thiên Trù), xây dựng từ thế kỷ XVII, nơi lưu giữ xá lợi của Tổ Viên Quang – người có công trùng tu chùa Hương sau thời kỳ hoang vắng. Tháp xây bằng gạch đỏ hồng, mạch xây đều, kỹ thuật tinh xảo, là kiệt tác kiến trúc thời hậu Lê.

Tòa Tam Bảo chùa Thiên Trù là công trình quy mô lớn, hài hòa giữa phong cách kiến trúc truyền thống và hiện đại, mang đến cho du khách cảm giác vừa thân quen vừa mới lạ, nơi dung dị hòa quyện cùng chiều sâu triết lý nghệ thuật xưa bên không gian đa chiều và sắc màu hiện đại.

Cùng với chùa Thiên Mụ và chùa Bái Đính, chùa Hương là quần thể du lịch tâm linh thu hút đông đảo du khách từ khắp nơi. Đến với chùa Hương, du khách được hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên trữ tình, khám phá những giá trị tín ngưỡng văn hóa truyền thống đặc sắc và tận hưởng không gian tâm linh thanh thoát, trang nghiêm.

Trong dân gian, người ta gọi chung là chùa Hương, nhưng xét theo khía cạnh học thuật, chùa Hương thuộc quần thể Hương Sơn, một di tích lịch sử nằm tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Quần thể này trải dài ven sông Đáy, gồm nhiều đền, chùa, hang động kỳ bí, trong đó trung tâm là chùa Hương tọa lạc trong động Hương Tích, còn gọi là chùa Trong.

Lịch sử ghi lại, chùa Hương có nguồn gốc từ tỉnh Hà Tĩnh, xây dựng từ cuối thế kỷ XVII, từng bị tàn phá trong kháng chiến chống Pháp và được phục dựng, trùng tu năm 1988 dưới sự dẫn dắt của thượng tọa Thích Viên Thành. Truyền thuyết kể rằng, để tạo điều kiện thuận lợi cho các phi tần đi lễ đầu năm, chúa Trịnh đã cho xây dựng một ngôi chùa tại núi Hà Sơn Bình, từ đó chùa Hương ở miền Bắc ra đời.

Chùa Hương gồm nhiều kiến trúc độc đáo nằm rải rác trong thung lũng suối Yến, thu hút đông đảo du khách tham quan như: Đền Trình, chùa Thiên Trù, động Tiên Sơn, chùa Giải Oan, đền Cửa Võng, động Hương Tích, động Hinh Bồng, động Đại Binh, chùa Tuyết Sơn, chùa Bảo Đài, động Ngọc Long, chùa Cá…

Những công trình này là tác phẩm của tạo hóa, với hang động thạch nhũ lung linh huyền ảo được chạm khắc tinh xảo đến từng chi tiết. Mỗi dịp xuân về, chùa Hương trở thành miền đất hứa của khách thập phương, đặc biệt trong hội chùa kéo dài từ mùng 6 tháng Giêng đến hết tháng Ba âm lịch, tập trung đông nhất vào rằm tháng Giêng đến 18 tháng Hai. Du khách đến đây dịp này được chiêm ngưỡng rừng hoa mơ trắng muốt, trải nghiệm cảm giác bình yên, trầm mặc bên dòng suối Yến uốn lượn trong màn sương mờ ảo.

Lễ hội chùa Hương là sự giao hòa tinh tế giữa đạo giáo, Phật giáo và Nho giáo. Mở đầu là múa lân nghệ thuật - lời chào nồng hậu gửi đến khách thập phương, tiếp nối là nghi thức cúng lễ trang nghiêm với tăng ni mặc áo cà sa, dâng hoa quả, đèn nến, âm vang tiếng mõ tụng kinh, tạo nên không gian thiêng liêng đầy linh khí.

Không chỉ là nơi tín ngưỡng, chùa Hương còn là kho tàng di sản văn hóa phi vật thể với những làn điệu hát trầu văn ngọt ngào, cùng các lễ hội truyền thống như đua thuyền, rước rồng, rước kiệu, leo núi… Tùy theo sở thích, du khách có thể lựa chọn di chuyển bằng thuyền trên dòng suối mát lành hay cáp treo để ngắm toàn cảnh núi rừng hùng vĩ từ trên cao.

Chùa Hương là nơi giao thoa giữa trời đất, tụ hội linh thiêng của vạn vật, gồm hàng chục ngôi chùa thờ Phật, đền thờ thánh và đình làng thờ tín ngưỡng nông nghiệp. Nhiều phật tử vượt ngàn dặm tìm đến để cầu bình an, may mắn, sức khỏe và hạnh phúc cho gia đình. Nơi đây cũng nổi tiếng về cầu tự, nơi những cặp vợ chồng hiếm muộn tìm về với lòng thành mong được ban cho con cái. Tùy nguyện cầu con trai hay con gái, người ta đặt lễ tại lầu Cậu hay lầu Cô một cách trang trọng.

Ai trẩy hội chùa Hương, xin làm ơn hỏi khách thập phương:
Mớ rau sắn, quả mơ non,
Mơ chua sắn ngọt, biết còn thương chăng?

Đừng quên thưởng thức vị chua ngọt thanh tao của mơ rau sắn, hương vị đặc trưng của vùng đất và người dân nơi đây. Khi mỏi chân, dừng lại thưởng một bát chè mài mát lành hay gói ghém ít bánh củ mài, chè lam làm quà mang về, chính những điều giản dị ấy đã làm nên vẻ đẹp mộc mạc, bình dị của chùa Hương, nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều tác phẩm văn học.

Tản Đà từng ngợi ca:

“Chùa Hương trời điểm lại trời tô,
Một bức tranh tình trải mấy thu,
Xuân lại xuân đi không dấu vết,
Ai về ai nhớ vẫn thơm tho.
Nước tuôn ngòi biếc trong trong vắt,
Đá hỏm hang đen tối tối mò.
Chốn ấy muốn chơi còn mỏi gối,
Phàm trần chưa biết, nhắn nhe cho.”

Nhà thơ Nguyễn Nhược Pháp cũng từng vẽ nên bức tranh núi rừng sống động, đậm chất thơ:

“Réo rắt suối đưa quanh,
Ven bờ ngọn núi xanh,
Nhịp cầu xa nho nhỏ,
Cảnh đẹp gần như tranh,
Sau núi oản-gà-xôi,
Bao nhiêu là khỉ ngồi,
Đến núi con voi phục,
Thấy đủ cả đầu đuôi,
Chùa lấp sau rừng cây
(Thuyền ta đi một ngày).”

Xứng đáng với lời đề của vua Trịnh Sâm “Thiên hạ đẹp nhất trời Nam”, chùa Hương trải qua bao thăng trầm vẫn giữ nguyên vẻ cổ kính, linh thiêng mà thiên nhiên ban tặng, là biểu tượng cho phong tục thuần hậu, ước vọng hạnh phúc và bình yên trong lòng mỗi du khách ghé thăm.

Chùa Hương - một thắng cảnh nổi tiếng, không chỉ bởi vẻ đẹp tráng lệ mà còn vì những lễ hội và trò chơi truyền thống được tổ chức hằng năm, thu hút đông đảo du khách và phật tử từ khắp nơi.

Ngôi chùa tọa lạc tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội, được xây dựng từ thế kỷ XVI. Qua nhiều biến cố lịch sử với những cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, chùa từng chịu nhiều tổn thất nghiêm trọng. Đến năm 1988, dưới sự trùng tu của Thượng tọa Thích Viên Thành, chùa Hương mới khoác lên mình diện mạo tươi mới, tuy không thể sánh bằng nét nguyên thủy xưa.

Cảnh sắc chùa Hương mang vẻ linh thiêng như chốn bồng lai tiên cảnh.

Quần thể chùa trải dài trong thung lũng suối Yến với nhiều công trình kiến trúc phân bố khắp nơi. Du khách và người hành hương thường lựa chọn các tuyến đường khác nhau, phổ biến nhất là từ bến Yến đi thuyền đến bến Trò, hoặc men theo con đường ven chân núi để tận hưởng không gian thiên nhiên trong lành. Mọi người từ già đến trẻ, nam hay nữ đều hòa mình vào không khí trang nghiêm nơi đây.

Trên hành trình từ bến Yến đến bến Trò, du khách không thể bỏ qua đền Trình nằm trên núi Ngũ Nhạc tuy nhỏ nhưng thờ vị thần núi linh thiêng. Dòng suối Yến vắt qua cây cầu gỗ mang tên Cầu Hội, bên cạnh đó là chùa Thanh Sơn ẩn mình trong động núi thanh tịnh.

Đến chùa Thiên Trù, khách hành hương sẽ ghé thăm núi Tiên và chùa Tiên nơi đây. Năm pho tượng Phật đá được chế tác tinh xảo tại Kiện Khê (Hà Nam) vào năm 1907, tái hiện truyền thuyết Bà Chúa Ba Diệu Thiện thành Quan Thế Âm Bồ Tát tại Hương Sơn. Giữa đoạn đường từ chùa Thiên Trù đến động Hương Tích, chùa Giải Oan cùng giếng nước trong vắt mang tên “Thiên nhiên thanh trì” tạo nên nét độc đáo riêng. Gần đó còn có động Tuyết Kinh và am Phật Tích thanh bình.

Lễ hội chùa Hương bắt đầu từ ngày mùng 6 tháng Giêng và kéo dài đến cuối tháng Ba âm lịch, thu hút hàng triệu phật tử và khách thập phương về trẩy hội. Dịp lễ còn đặc sắc với các chuyến thuyền đưa người tham dự đắm mình trong cảnh sắc thần tiên, bên cạnh đó là các cuộc đua thuyền hấp dẫn được tổ chức đều đặn hằng năm.

Chùa Hương không chỉ là thắng cảnh tuyệt mỹ mà còn là nơi chốn linh thiêng, hấp dẫn biết bao tâm hồn phật tử và du khách khát khao khám phá, thành kính cầu nguyện cho những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Khi nhắc đến văn hóa tâm linh của người Việt, không thể không kể đến những ngôi đền chùa cổ kính, linh thiêng, mang đậm nét truyền thống sâu sắc, nơi bày tỏ lòng thành kính, biết ơn tổ tiên và tín ngưỡng tôn giáo. Trong số đó, chùa Hương nổi bật như một danh lam thắng cảnh, di tích văn hóa và tín ngưỡng đặc sắc của Việt Nam.

Chùa Hương hay còn gọi là Hương Sơn là quần thể văn hóa - tôn giáo bao gồm hàng chục ngôi chùa Phật, vài đền thờ thần và đình làng thờ tín ngưỡng nông nghiệp, tọa lạc tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Ngôi chùa được xây dựng vào cuối thế kỷ XVII, thuộc thời kỳ phân chia Đàng Trong - Đàng Ngoài, từng bị tàn phá trong kháng chiến chống Pháp năm 1947 và được phục dựng năm 1988 dưới sự trụ trì của Thượng tọa Thích Viên Thành theo hướng dẫn của cố Hòa thượng Thích Thanh Chân.

Nơi đây gắn bó mật thiết với tín ngưỡng thờ Bà Chúa Ba, theo truyền thuyết Phật giáo, bà là con gái thứ ba của vua Diệu Trang Vương nước Hương Lâm, tên Diệu Thiện, hiện thân của Bồ Tát Quan Thế Âm. Qua chín năm tu luyện gian nan, bà đắc đạo thành Phật, cứu độ chúng sinh.

Với bàn tay khéo léo của người xưa cùng vẻ đẹp thiên nhiên ban tặng, chùa Hương hiện lên với dấu ấn riêng biệt, đưa du khách từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Quần thể chùa trải dài rải rác trong thung lũng suối Yến.

Khu vực trung tâm là chùa Ngoài, còn gọi là chùa Trò, tên chữ là chùa Thiên Trù, gần bến Trò - nơi khách hành hương đi thuyền từ bến Đục vào, sau đó đi bộ lên chùa. Tam quan được xây trên ba sân rộng lát gạch, sân cuối cùng có tháp chuông ba tầng mái với dáng vẻ độc đáo nhờ hai đầu hồi tam giác trên tầng cao nhất. Tháp chuông vốn thuộc chùa làng Cao Mật (Hà Đông), được chuyển về chùa Hương năm 1980.

Chùa Chính hay chùa Trong thực chất là một hang động thiên nhiên. Lối vào có cổng lớn mang dòng chữ “Hương Tích động môn”, tiếp theo là con dốc dài với 120 bậc đá. Vách động khắc bốn chữ Hán “Nam thiên đệ nhất động” do Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm để lại, cùng nhiều bia đá và thi văn khác.

Lễ hội chùa Hương bắt đầu từ ngày mùng 6 tháng Giêng, kéo dài đến cuối tháng Ba âm lịch, thu hút hàng triệu phật tử và du khách tứ phương tham dự. Cao điểm lễ hội là từ rằm tháng Giêng đến ngày 18 tháng Hai âm lịch - ngày khai sơn được hiểu như lễ mở cửa chùa. Trước ngày khai hội, tất cả đền chùa, đình miếu đều được thắp hương nghi ngút. Trong chùa Trong diễn ra lễ dâng hương gồm hoa, đèn, nến, hoa quả và thức ăn chay do hai tăng ni mặc cà sa thực hiện.

Trong suốt mùa hội, sư thỉnh thoảng tụng kinh gõ mõ trong khoảng nửa giờ tại các đền chùa, nhưng hương khói thì không ngừng. Lễ hội mang sắc thái thiền định, song chùa Ngoài lại thờ các vị sơn thần thượng đẳng với màu sắc đạo giáo đa dạng.

Đền Cửa Vòng được xem là “chân long linh từ”, thờ bà chúa Thượng Ngàn - người cai quản rừng núi xung quanh với danh xưng “tì nữ tuý Hồng” của sơn thần tối cao. Các di tích khác như chùa Bắc Đài, chùa Tuyết Sơn, chùa Cả và đình Quân thờ ngũ hổ và tín ngưỡng cá thần, thể hiện sự tổng hợp đa dạng của tín ngưỡng tôn giáo Việt Nam.

Lễ hội còn có phần rước lễ và rước văn, người dân làng rước kiệu đến nhà soạn văn tế rồi rước ra đền để chủ tế cùng các bô lão thực hiện nghi lễ trang nghiêm. Đồng thời, lễ hội chùa Hương cũng là dịp hội tụ các sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo như bơi thuyền, leo núi và các tiết mục hát chèo, hát văn truyền thống.

Không chỉ là quần thể kiến trúc và phong cảnh độc đáo, chùa Hương còn chứa đựng giá trị sâu sắc về văn hóa tâm linh, lịch sử dân tộc, là di sản sống cần được bảo tồn và phát huy, nối tiếp truyền thống từ bao đời nay.

Với tất cả những giá trị ấy, chùa Hương trở thành niềm tự hào của người Hà Nội và dân tộc Việt Nam. Đến với chùa Hương là đến với không gian thanh tịnh, giúp tâm hồn nhẹ nhàng, gột rửa những phiền muộn, áp lực cuộc sống bên ngoài.

Chùa Hương, danh lam thắng cảnh nổi tiếng Việt Nam, là điểm đến linh thiêng thu hút hàng triệu người mỗi năm. Vào mùng sáu tháng Giêng, lễ hội chùa Hương lại rộn ràng khắp nơi, đón tiếp hành hương khắp mọi miền đất nước, kiều bào và khách quốc tế đến cầu an, hòa mình vào khung cảnh thần tiên của Hương Sơn.

Chùa tọa lạc ở huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây cũ, cách trung tâm Hà Nội khoảng 70 km về phía Tây Nam. Du khách từ thủ đô đi ô tô qua các thị xã Hà Đông, Vân Đình, rồi dừng tại bến Đục, tiếp tục xuống thuyền xuôi theo dòng suối Yến trong vắt, hai bên là đồng lúa xanh mướt, phía trước là những dãy núi trùng điệp hùng vĩ, tạo nên cảnh sắc tuyệt mỹ.

Vẻ đẹp của Hương Sơn được kết tinh từ sự tài hoa của con người và nét hài hòa của thiên nhiên. Những ngôi chùa rải rác trên các triền núi đá vôi, xen lẫn trong rừng cây xanh rì. Từ chân núi, khách hành hương leo qua hàng nghìn bậc đá, thắp hương tại chùa Ngoài, rồi chùa Trong, chùa Giải Oan, chùa Thiên Mụ, cùng các động Hình Bồng, động Hương Tích - mỗi nơi đều mang nét cổ kính, trang nghiêm, bao phủ bởi làn sương mờ huyền bí, khiến lòng người thêm thanh thản, nhẹ nhõm.

Trên con đường dốc quanh co, dòng người nối đuôi nhau đi qua, già trẻ, gái trai đủ mọi lứa tuổi từ mọi miền quê, ai nấy đều gần gũi thân thương như người một nhà khi cùng niệm câu “Nam mô A Di Đà Phật”. Trong số các động, động Hương Tích là lớn nhất, kỳ thú nhất, nơi đây từng được chúa Trịnh Sâm tôn vinh là “Nam Thiên đệ nhất động”. Đứng trước cửa động, ta như nhìn thấy miệng một con rồng lớn đang ngoạm vào lòng núi sâu thẳm. Bên trong hang rộng rãi có thể chứa hàng trăm người, ánh đèn nến lung linh tạo không gian huyền ảo, những nhũ đá, cột đá muôn hình muôn vẻ, tỏa sáng đủ sắc cầu vồng.

Để khám phá hết vẻ đẹp chùa Hương, du khách cần dành vài ngày. Trong động Hình Bồng, tiếng gió rì rào như bản nhạc du dương đưa ta vào cõi mộng mơ. Trên đỉnh núi có tảng đá lớn được truyền tụng là bàn cờ tiên, nơi các vị tiên thường tụ họp chơi cờ một lần mỗi năm. Bao câu chuyện huyền thoại gắn liền với chùa Hương góp phần làm tăng thêm sự linh thiêng, kỳ bí của vùng đất này.

Khi ra về, ai cũng mang trong lòng một ký ức đẹp đẽ khó quên. Dòng người lên xe, mắt ngoái nhìn lại cảnh vật, lòng lưu luyến, tự hào về quê hương đất nước, mong sớm quay trở lại chốn linh thiêng này vào mùa lễ hội năm sau.

Người Việt Nam vốn có truyền thống nông nghiệp lâu đời, vì vậy tín ngưỡng thờ cúng thần linh luôn hiện diện sâu sắc trong đời sống tinh thần. Người nông dân mong mỏi thời tiết thuận hòa, mùa màng bội thu, nhưng thiên nhiên không phải lúc nào cũng mỉm cười, mưa bão, lũ lụt thường xuyên gây nên tổn thất nặng nề về cả tài sản và mạng người.

Chính vì vậy, trong suốt chiều dài lịch sử, người dân Việt đã thành kính thờ phụng các thế lực tự nhiên, những linh hồn thần tiên để cầu mong cuộc sống bình yên, hạnh phúc. Hệ thống chùa chiền, đền đài vì thế được xây dựng rộng khắp đất nước. Nổi bật trong số đó là chùa Hương, hay còn gọi là Hương Tích – ngôi chùa linh thiêng bậc nhất Việt Nam.

Chùa Hương tọa lạc tại xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội, được khởi dựng từ thế kỷ XVII. Dù trải qua nhiều biến cố, đặc biệt là sự tàn phá nặng nề trong kháng chiến chống Pháp năm 1947, chùa vẫn được phục hồi vào năm 1988 dưới sự trùng tu của Thượng tọa Thích Viên Thành. Tuy diện mạo hiện nay không hoàn toàn giống với nét cổ kính xưa kia, nhưng vẫn giữ được linh hồn và nét thanh tịnh đặc trưng của chốn thiêng.

Vẻ đẹp của chùa Hương từng khiến nhà thơ Chu Mạnh Chinh rung động sâu sắc qua những câu thơ trữ tình:

“Bầu trời cảnh bụt

Thú Hương Sơn ao ước bấy lâu nay

Kìa non non, nước nước, mây mây

Đệ nhất động hỏi rằng đây có phải?

Thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái

Lững lờ khe yến cá nghe kinh”

Lễ hội chùa Hương thường bắt đầu từ mùng sáu tháng Giêng và kết thúc vào cuối tháng Ba âm lịch. Dịp này, phật tử từ khắp nơi đổ về dâng hương, cầu nguyện, gửi gắm những ước nguyện an lành cho gia đình và bản thân. Hương Sơn được xem như mảnh đất Phật, nơi Quan Thế Âm Bồ Tát hiển linh, khiến chùa Hương trở thành điểm đến linh thiêng bậc nhất, nơi chỉ cần lòng thành sẽ được thần linh phù hộ.

Ngày nay, bên cạnh thuyền truyền thống, hệ thống cáp treo hiện đại đã được xây dựng để phục vụ khách thập phương, đặc biệt là du khách quốc tế. Từ trên cáp treo, toàn cảnh chùa Hương hiện lên huyền ảo, kỳ vĩ. Con đường lên núi với dòng kênh nhỏ uốn lượn, hai bên là đồng lúa chín vàng rực rỡ như bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ, khiến người ta hiểu vì sao nơi đây được mệnh danh là chốn Tiên Phật.

Bước chân vào chùa, không gian linh thiêng với khói nhang nghi ngút, mâm lễ trang trọng và lòng thành kính của phật tử khiến ai cũng cảm nhận được sự thanh thản trong tâm hồn, gánh nặng đời thường như tan biến. Chính sự thiêng liêng và tâm linh sâu sắc ấy đã biến chùa Hương thành điểm hẹn không thể thiếu của du khách muôn phương mỗi năm.