Top 6 Bài phân tích sâu sắc tác phẩm "Trong lòng mẹ" (Ngữ văn 6 - SGK Cánh diều)

Phần I: KHÁM PHÁ TÁC PHẨM

Định hướng tiếp cận (trang 51 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Phương pháp phân tích:

Khám phá chiều sâu tâm lý nhân vật qua ngòi bút tinh tế của Nguyên Hồng.

Giá trị nội dung:

- Tác phẩm khắc họa chân dung cậu bé Hồng qua hai mảng sáng tối: cuộc đối thoại đầy nghịch lý với bà cô và khoảnh khắc hạnh phúc vỡ òa khi gặp mẹ

- Thông điệp nhân văn: Ngợi ca sức mạnh tình mẫu tử và phơi bày những góc khuất của xã hội phong kiến đầy định kiến.

- Nghệ thuật kể chuyện: Ngôi thứ nhất tạo điểm nhìn chân thực, giàu cảm xúc.

- Thế giới nội tâm:

+ Hồng - bà cô: Phẫn uất trước những lời xúc phạm hình ảnh mẹ

+ Bà cô - Hồng: Ác ý muốn phá vỡ hình ảnh người mẹ trong tâm hồn trẻ thơ

+ Hồng - mẹ: Tình yêu thuần khiết vượt lên mọi định kiến

+ Bà cô - mẹ Hồng: Ác cảm và thái độ khinh miệt

Phần II: HÀNH TRÌNH CẢM XÚC

Khám phá văn bản

Câu 1 (trang 52):

Hoàn cảnh éo le:

Hồng - đứa trẻ mồ côi cha, mẹ tha phương cầu thực, sống trong sự ghẻ lạnh của gia đình bên nội.

Câu 2 (trang 52):

Diễn biến tâm lý:

- Thoáng ý định trả lời thành thật

- Nhận ra ẩn ý độc địa nên im lặng

- Đối phó bằng nụ cười giả tạo để tự vệ

Câu 3 (trang 53):

Tâm điểm tác phẩm:

Cuộc đoàn tụ mẹ con - trái tim của tác phẩm, lý giải sâu sắc nhan đề "Trong lòng mẹ".

Câu 4 (trang 53):

Ngôn ngữ cơ thể:

- Bối rối đuổi theo bóng hình thân thuộc

- Hồi hộp lo sợ nhầm lẫn

- Thở gấp, mồ hôi ướt trán

- Khóc nức nở trong vòng tay mẹ

- Cảm giác ấm áp lan tỏa

- Cử chỉ âu yếm đầy yêu thương

Câu 5 (trang 53):

Chân dung mẹ hiền:

- Không tiều tụy như lời đồn

- Gương mặt rạng rỡ với đôi mắt trong

- Nước da mịn, gò má ửng hồng

- Dáng vẻ thanh thoát trong trang phục giản dị

Câu 6 (trang 54):

Thông điệp nghệ thuật:

Bức tranh minh họa khắc họa tình mẫu tử thiêng liêng - thứ tình cảm không gì có thể thay thế.

Câu 7 (trang 54):

Sức mạnh tình yêu:

Trái tim bé bỏng kiên định bảo vệ hình ảnh người mẹ trước mọi lời xúc xiểm.

Câu 8 (trang 54):

Sức mạnh hàn gắn:

Những lời độc ác tan biến trước sự ấm áp của tình mẫu tử.

Phần III: TỔNG KẾT NGHỆ THUẬT

Câu 1 (trang 54):

Cốt truyện đặc sắc:

- Màn đối thoại đầy kịch tính

- Cảnh đoàn tụ xúc động

Câu 2 (trang 54):

Hai góc nhìn tương phản:

Qua lời kể cay nghiệt của bà cô:

- Người mẹ bất hạnh trong cảnh nghèo khó

- Nạn nhân của định kiến xã hội

Qua tâm tư Hồng:

- Người mẹ đáng thương bị xã hội ruồng bỏ

- Tấm lòng hi sinh thầm lặng

Câu 3 (trang 54):

Ngôn ngữ biểu cảm:

- Chuỗi hành động bộc lộ cảm xúc

- Những so sánh đầy chất thơ

- Bức chân dung tâm hồn trẻ thơ

Câu 4 (trang 54):

Đặc trưng thể loại:

- Dòng hồi ức chân thực

- Thế giới nội tâm sâu sắc

- Sự hòa quyện giữa tự sự và trữ tình

Câu 5 (trang 54):

Cảm nhận sâu sắc:

Đoạn trích như bản tình ca về tình mẫu tử, nơi Nguyên Hồng khéo léo đan xen giữa nỗi đau và hạnh phúc. Qua lăng kính trẻ thơ, tác giả đã tạc nên bức tượng đài về sức mạnh của tình yêu thương vượt qua mọi định kiến xã hội.

1. Khởi động tư duy

Ôn tập kiến thức ngữ văn để thấu hiểu sâu sắc tác phẩm

Khi khám phá hồi ký, cần lưu ý:

• Nhân vật trung tâm và sự kiện chính được khắc họa
• Thông điệp và giá trị nhân văn tác giả muốn truyền tải
• Yếu tố xác thực trong câu chuyện
• Cảm xúc chân thực của người kể

Đọc trước đoạn trích và tìm hiểu về cuộc đời tác giả Nguyên Hồng

Phân tích:

Tác phẩm xoay quanh cậu bé Hồng với hai mảng sáng-tối: cuộc đối thoại đầy nghịch lý với bà cô và khoảnh khắc hạnh phúc khi đoàn tụ mẹ

Mục đích: Ngợi ca tình mẫu tử thiêng liêng đồng thời phê phán xã hội phong kiến đầy định kiến

Ngôi kể thứ nhất tạo điểm nhìn chân thực, giàu cảm xúc

Thế giới nội tâm:

• Hồng - bà cô: Phẫn uất trước lời xúc phạm
• Bà cô - Hồng: Ác ý muốn phá vỡ hình ảnh người mẹ
• Hồng - mẹ: Tình yêu vượt lên mọi định kiến
• Bà cô - mẹ Hồng: Ác cảm và khinh miệt

2. Hành trình cảm xúc

* Khám phá văn bản:

+ Hoàn cảnh éo le: Hồng mồ côi cha, mẹ tha phương, sống trong sự ghẻ lạnh của họ hàng

+ Diễn biến tâm lý:

• Thoáng ý định trả lời thành thật
• Nhận ra ẩn ý độc địa nên im lặng
• Đối phó bằng nụ cười giả tạo

+ Tâm điểm tác phẩm: Cuộc đoàn tụ mẹ con - trái tim của văn bản

+ Ngôn ngữ cơ thể:

• Bối rối đuổi theo bóng hình thân thuộc
• Hồi hộp lo sợ nhầm lẫn
• Khóc nức nở trong vòng tay mẹ
• Cử chỉ âu yếm đầy yêu thương

+ Chân dung mẹ hiền:

• Không tiều tụy như lời đồn
• Gương mặt rạng rỡ, đôi mắt trong
• Nét thanh thoát giản dị

+ Thông điệp: Tình mẫu tử thiêng liêng không gì thay thế được

+ Sức mạnh tình yêu: Bảo vệ hình ảnh mẹ trước mọi lời xúc xiểm

+ Sức mạnh hàn gắn: Lời độc ác tan biến trước hơi ấm tình mẹ

* Tổng kết nghệ thuật:

1. Cốt truyện đặc sắc:

• Màn đối thoại đầy kịch tính
• Cảnh đoàn tụ xúc động

2. Hai góc nhìn tương phản về người mẹ

3. Ngôn ngữ biểu cảm:

• Hành động bộc lộ cảm xúc
• So sánh đầy chất thơ
• Bức chân dung tâm hồn trẻ thơ

4. Đặc trưng hồi ký:

• Dòng hồi ức chân thực
• Thế giới nội tâm sâu sắc
• Tự sự kết hợp trữ tình

5. Cảm nhận: Tác phẩm như bản tình ca về tình mẫu tử, khẳng định sức mạnh của tình yêu thương vượt lên mọi định kiến xã hội.

Khám phá tác phẩm: Phân tích Trong lòng mẹ

1. Hoàn cảnh đặc biệt của nhân vật chính

- Mồ côi cha từ nhỏ, mẹ phải tha phương kiếm sống. Gần ngày giỗ cha mà vẫn chưa có tin tức gì từ mẹ. Những thông tin về mẹ đều mơ hồ từ lời đồn đại.

2. Phản ứng tâm lý phức tạp trước lời bà cô

- Thoạt đầu vui mừng nghĩ đến việc được gặp mẹ

- Nhận ra ý đồ xấu sau nụ cười giả tạo của bà cô

- Khéo léo từ chối bằng câu trả lời đầy tự vệ

3. Ý nghĩa đoạn văn quan trọng

- Tái hiện cảnh đoàn tụ xúc động giữa mẹ con

- Là điểm nhấn quan trọng nhất của tác phẩm

4. Thông điệp từ tranh minh họa

- Khắc họa khoảnh khắc hạnh phúc vô bờ khi hai mẹ con gặp lại

- Thể hiện sự thiêng liêng của tình mẫu tử

5. Biểu hiện sâu sắc của tình mẹ con

- Hành động vội vã khi nhận ra bóng mẹ

- Cảm xúc vỡ òa khi được ôm mẹ

- Cảm giác bình yên khi nằm trong lòng mẹ

6. Sức mạnh của tình yêu thương

- Tình mẫu tử đã chiến thắng mọi lời độc ác

- Hạnh phúc hiện tại xóa tan quá khứ đau buồn

Đáp án bài tập sách Cánh Diều

1. Trọng tâm tác phẩm

- Cuộc gặp gỡ cảm động sau thời gian dài xa cách

- Được thể hiện rõ nhất ở đoạn văn then chốt

2. Hai hình ảnh đối lập về người mẹ

- Qua lời kể xấu: người mẹ bỏ con

- Qua cảm nhận: người mẹ đáng thương, đáng trân trọng

3. Những câu văn giàu cảm xúc

- Miêu tả chân thực từng cử chỉ, cảm xúc

- Thể hiện tâm hồn nhạy cảm và tình yêu thương sâu sắc

4. Đặc điểm thể loại hồi ký

- Câu chuyện có thật từ chính trải nghiệm tác giả

- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa tự sự và trữ tình

5. Cảm nhận cá nhân

- Đồng cảm với số phận éo le của nhân vật

- Ngưỡng mộ tình mẫu tử thiêng liêng

- Suy ngẫm về những câu hỏi còn bỏ ngỏ

1. Khám phá tác phẩm

- Hồi ký là thể loại ghi chép chân thực những trải nghiệm sâu sắc của tác giả.

- Khi đọc cần lưu ý:

• Nhân vật chính là cậu bé Hồng với cuộc đối thoại đầy nghịch lý cùng bà cô và khoảnh khắc xúc động đoàn tụ mẹ
• Thông điệp về tình mẫu tử thiêng liêng và sự phê phán định kiến xã hội
• Yếu tố xác thực qua ngôi kể thứ nhất, chi tiết thời gian, địa điểm cụ thể
• Cảm xúc chân thành của người kể chuyện

- Tác giả Nguyên Hồng (1918-1982) là nhà văn của những người cùng khổ, được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Tập hồi ký "Những ngày thơ ấu" gồm 9 chương, kể về tuổi thơ đầy cay đắng của tác giả.

2. Hành trình khám phá

a. Phân tích văn bản

- Hoàn cảnh đặc biệt: Cậu bé Hồng mồ côi cha, mẹ tha phương cầu thực, sống trong sự ghẻ lạnh của họ hàng.

- Diễn biến tâm lý phức tạp:

• Thoáng mong được gặp mẹ
• Nhận ra ý đồ xấu sau nụ cười giả tạo của bà cô
• Khéo léo từ chối bằng câu trả lời đầy tự vệ

- Tâm điểm tác phẩm: Cuộc đoàn tụ xúc động giữa mẹ con sau bao ngày xa cách.

- Ngôn ngữ cơ thể chân thực:

• Bối rối đuổi theo bóng hình thân thuộc
• Hồi hộp lo sợ nhầm lẫn
• Khóc nức nở trong vòng tay mẹ
• Cử chỉ âu yếm đầy yêu thương

- Chân dung người mẹ:

• Không tiều tụy như lời đồn
• Gương mặt rạng rỡ, đôi mắt trong
• Nét thanh thoát giản dị

- Thông điệp: Sức mạnh tình mẫu tử có thể chiến thắng mọi lời độc ác.

b. Tổng kết nghệ thuật

- Cốt truyện đặc sắc với:

• Màn đối thoại đầy kịch tính
• Cảnh đoàn tụ xúc động

- Hai góc nhìn tương phản về người mẹ

- Ngôn ngữ biểu cảm tinh tế:

• Hành động bộc lộ cảm xúc
• So sánh đầy chất thơ
• Bức chân dung tâm hồn trẻ thơ

- Đặc trưng hồi ký:

• Dòng hồi ức chân thực
• Thế giới nội tâm sâu sắc
• Tự sự kết hợp trữ tình

- Cảm nhận: Tác phẩm như bản tình ca về tình mẫu tử, khẳng định sức mạnh của tình yêu thương vượt lên mọi định kiến xã hội.

1. Khái quát về thể loại ký

- Ký là dạng văn xuôi ghi chép chân thực sự việc và con người

- Các dạng ký phổ biến:

• Hồi ký: Ghi lại trải nghiệm cá nhân
• Du ký: Ghi chép hành trình

- Đặc điểm nhận diện:

• Thời gian, địa điểm cụ thể
• Sự hiện diện của nhân chứng
• Ngôi kể thứ nhất

2. Phân biệt ngôi kể

- Ngôi thứ nhất:

• Xưng "tôi"
• Trực tiếp bộc lộ cảm xúc
• Ví dụ trong "Trong lòng mẹ"

- Ngôi thứ ba:

• Người kể vô hình
• Tự do linh hoạt
• Ví dụ trong "Sự tích Hồ Gươm"

3. Phân tích ngôn ngữ

- Từ đa nghĩa: Nhiều tầng nghĩa

- Từ đồng âm: Phát âm giống, nghĩa khác

- Từ mượn:

• Nguồn gốc Hán, Pháp, Anh
• Nguyên tắc sử dụng
• Vai trò làm giàu ngôn ngữ

Phân tích tác phẩm "Trong lòng mẹ"

1. Tác giả - Tác phẩm

- Nguyên Hồng (1918-1982):

• Nhà văn của những số phận nghèo khổ
• Đặc biệt quan tâm tới phụ nữ và trẻ em

- Tác phẩm:

• Trích từ hồi ký "Những ngày thơ ấu"
• Bố cục 2 phần rõ rệt
• Tóm tắt nội dung cô đọng

2. Phân tích chi tiết

a. Cuộc đối thoại với bà cô

• Bối cảnh éo le
• Diễn biến tâm lý phức tạp
• Nghệ thuật đối thoại sắc sảo

b. Cuộc đoàn tụ xúc động

• Khoảnh khắc nhận ra mẹ
• Cảm xúc vỡ òa
• Hình ảnh người mẹ hiền từ

3. Giá trị tác phẩm

- Nội dung:

• Tình mẫu tử thiêng liêng
• Phê phán định kiến xã hội

- Nghệ thuật:

• Ngôi kể chân thực
• Ngôn ngữ biểu cảm
• Kết hợp tự sự - trữ tình

4. Trả lời câu hỏi SGK

- Phân tích hoàn cảnh nhân vật

- So sánh hình ảnh người mẹ

- Nhận xét về nhân vật chính

- Đặc điểm thể loại hồi ký

- Cảm nhận cá nhân

1. Hướng dẫn chuẩn bị bài học

- Ôn tập kiến thức ngữ văn liên quan

- Khi đọc hồi ký cần lưu ý:

• Nhân vật và sự kiện chính
• Mục đích tác giả
• Yếu tố xác thực
• Cảm xúc người kể

- Tìm hiểu về tác giả Nguyên Hồng và tác phẩm

- Bối cảnh quan trọng: Cuộc hôn nhân không hạnh phúc của cha mẹ nhân vật

2. Phân tích tác phẩm

a. Cuộc đối thoại với bà cô

• Hoàn cảnh éo le của nhân vật
• Diễn biến tâm lý phức tạp
• Nghệ thuật đối thoại sắc sảo

b. Cuộc đoàn tụ xúc động

• Khoảnh khắc nhận ra mẹ
• Cảm xúc vỡ òa
• Hình ảnh người mẹ hiền từ

3. Trả lời câu hỏi SGK

- Phân tích hoàn cảnh nhân vật

- So sánh hình ảnh người mẹ

- Nhận xét về nhân vật chính

- Đặc điểm thể loại hồi ký

- Cảm nhận cá nhân

4. Kiến thức ngữ văn

a. Thể loại ký

• Đặc điểm chung
• Các dạng ký phổ biến
• Yếu tố xác thực

b. Ngôi kể

• Ngôi thứ nhất
• Ngôi thứ ba
• Ví dụ minh họa

c. Từ ngữ

• Từ đa nghĩa
• Từ đồng âm
• Từ mượn