Top 6 Bài soạn Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt (Ngữ Văn 10) tinh tuyển

Khám phá tinh hoa ngôn ngữ đời thường

- Ngôn ngữ sinh hoạt là chất liệu sống động từ giao tiếp thường nhật, phản ánh nhu cầu tự nhiên của con người

- Tồn tại đa dạng cả ở dạng khẩu ngữ và văn bản viết

- Trong tác phẩm văn học, lời thoại nhân vật chính là bức tranh chân thực về ngôn ngữ đời thường

I. Thế giới ngôn ngữ sinh hoạt

1. Bản chất ngôn ngữ sinh hoạt

- Là dạng thức giao tiếp cơ bản, chủ yếu qua hình thức nói, gắn liền với sinh hoạt cộng đồng

2. Biểu hiện đa chiều

- Hiện diện sinh động qua hai hình thái:

+ Khẩu ngữ: đối thoại trực tiếp, đa phương hội thoại

+ Văn bản: nhật ký cá nhân, thư từ trao đổi

Hướng dẫn phân tích chuyên sâu

THỰC HÀNH ỨNG DỤNG

a. Phân tích ca dao đầu tiên

+ Triết lý giao tiếp:

• Nghệ thuật sử dụng ngôn từ hiệu quả

• Văn hóa ứng xử tôn trọng đối phương

• Nghệ thuật thuyết phục bằng cảm xúc

+ Bài học: rèn luyện kỹ năng giao tiếp khéo léo

- Ca dao thứ hai:

+ Vàng thật qua thử lửa, chuông hay thử tiếng vang

+ Ngôn ngữ phản chiếu nhân cách

+ Lời nói là thước đo phẩm giá

b. Phân tích ngôn ngữ tái hiện qua nhân vật Năm Hên

- Đặc điểm nổi bật:

+ Nội dung: đề cập vấn đề bắt cá sấu - mảng đời thường

+ Ngôn từ:

• Cách xưng hô thân mật: tôi-bà con

• Từ ngữ đời thường: cực lòng, vậy thôi...

• Phương ngữ Nam Bộ: ghe, xuồng, rượt

+ Cú pháp: đa dạng câu rút gọn, câu cảm, câu hỏi...

a. Phân tích giá trị ngôn ngữ trong những câu ca dao:

- "Lời nói chẳng mất tiền mua/Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau"

- "Vàng thì thử lửa thử than/Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời"

Nhận định:

Câu thứ nhất:

Lời khuyên vàng về nghệ thuật giao tiếp: Ngôn từ tuy vô hình nhưng mang sức mạnh vô song. Câu ca dao nhắc nhở chúng ta về sự tinh tế trong cách chọn lọc ngôn từ, không chỉ để truyền đạt thông tin mà còn phải chạm đến cảm xúc người nghe. Đây chính là tinh hoa của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt - nơi sự chân thành và lịch thiệp hòa quyện.

Câu thứ hai:

Triết lý sâu sắc về nhân cách qua ngôn ngữ: Vàng thật không sợ lửa, nhân cách thật hiện rõ qua lời nói. Câu ca dao đặt ra tiêu chuẩn đánh giá con người qua cách ứng xử ngôn từ, nơi sự thanh lịch, khiêm nhường tỏa sáng giá trị thực sự của mỗi người.

b. Phân tích đoạn trích (SGK, tr. 114 - Bắt sấu rừng u Minh Hạ):

* Ngôn ngữ sinh hoạt hiện lên chân thực qua lời thoại nhân vật Năm Hên - một kiệt tác ngôn từ của nhà văn Sơn Nam.

* Đặc sắc ngôn ngữ:

- Nội dung đời thường: cuộc vật lộn với thiên nhiên qua hình ảnh cá sấu

- Ngôn ngữ giản dị mà sống động:

+ Cách xưng hô thân tình: tôi - bà con

+ Khẩu ngữ tự nhiên: vậy thôi, cực lòng...

+ Phương ngữ Nam Bộ đặc trưng: ghe, xuồng, rượt...

- Lối diễn đạt phong phú: câu rút gọn, câu cảm thán, câu hỏi đan xen...

a)

- "Lời nói chẳng mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau."

Lời dạy vàng về nghệ thuật giao tiếp: Ngôn từ tuy vô giá nhưng cần được chắt lọc tinh tế. Không phải cứ nói ra là được, mà phải biết cách nói sao cho hài hòa, phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng và mục đích giao tiếp.

- "Vàng thì thử lửa, thử than

Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời."

Triết lý sâu sắc về nhân cách: Vàng thật không sợ lửa, người khôn biết giữ lời. Qua cách ăn nói, ta có thể thấu hiểu tâm tính, văn hóa và đạo đức của một con người.

b) Trong tác phẩm Bắt sấu rừng U Minh Hạ, ngôn ngữ sinh hoạt hiện lên sống động qua:

- Những từ ngữ địa phương đặc trưng: rượt, cực lòng, phú quới... tạo nên màu sắc Nam Bộ độc đáo

- Cách nói suồng sã, thân mật: xong chuyện, gì hết, chẳng qua...

- Ngôn ngữ đậm chất đời thường, khắc họa rõ nét tính cách nhân vật và bản sắc vùng miền

1. Khái niệm cốt lõi

Là phương tiện giao tiếp tự nhiên, chân thực nhất trong đời sống hàng ngày, dùng để trao đổi tư tưởng, tình cảm và thông tin giữa con người với nhau.

2. Biểu hiện đa dạng

- Dạng nói: đối thoại trực tiếp, độc thoại, đàm thoại

- Thế giới nội tâm phong phú:

+ Độc thoại thầm lặng

+ Hội thoại trong tâm tưởng

+ Dòng chảy suy nghĩ mạch lạc

Luyện tập phân tích

a) Nghệ thuật ứng xử qua ca dao:

- Lựa lời như chọn hoa kết ý

- Ngôn ngữ phản chiếu nhân cách

- Bài học về văn hóa giao tiếp

b) Phân tích ngôn ngữ nhân vật Năm Hên:

- Ngôn ngữ đậm chất Nam Bộ

- Cách xưng hô thân tình, gần gũi

- Kết hợp đa dạng kiểu câu

→ Thể hiện sự am hiểu sâu sắc văn hóa địa phương của tác giả

I. Tinh hoa ngôn ngữ sinh hoạt

1. Bản chất ngôn ngữ đời thường

- Là chất liệu sống động từ giao tiếp hàng ngày, phản ánh nhu cầu tự nhiên trong trao đổi thông tin, tình cảm giữa con người.

2. Biểu hiện đa dạng

- Thể hiện chủ yếu qua khẩu ngữ (độc thoại, đối thoại) và cả văn bản viết (nhật ký, thư từ, hồi ức cá nhân).

3. Bài tập thực hành

a) Phân tích ca dao:

"Lời nói chẳng mất tiền mua/Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau"

- Lời khuyên vàng về nghệ thuật giao tiếp: cần tinh tế trong chọn lọc ngôn từ, phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng và mục đích.

"Vàng thì thử lửa, thử than/Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời"

- Triết lý nhân sinh: ngôn ngữ phản chiếu nhân cách, qua cách ăn nói có thể đánh giá phẩm chất con người.

b) Phân tích đoạn trích "Bắt sấu rừng U Minh Hạ":

- Ngôn ngữ sinh hoạt hiện lên chân thực qua lời thoại nhân vật

- Đặc trưng Nam Bộ thể hiện qua:

+ Từ ngữ địa phương: rượt, cực lòng, phú quới...

+ Cách nói suồng sã, thân mật: xong chuyện, gì hết...

Câu 1 (trang 113 sgk):

Ngôn ngữ sinh hoạt là dòng chảy tự nhiên của đời sống, nơi lời ăn tiếng nói trở thành phương tiện giao tiếp, bày tỏ tâm tư và gắn kết con người.

Câu 2 (trang 113 sgk):

Biểu hiện đa dạng:

- Khẩu ngữ: đối thoại trực tiếp, hội thoại đa phương

- Văn bản: nhật ký tâm tình, thư từ trao đổi

Câu 3 (trang 114 sgk):

a) Phân tích sâu sắc:

- Câu 1: Nghệ thuật giao tiếp tinh tế đòi hỏi sự khéo léo trong chọn lời, cân bằng giữa chân thành và tế nhị.

- Câu 2: Ngôn ngữ như tấm gương phản chiếu nhân cách, qua cách nói có thể thấu hiểu tâm tính con người.

b) Nhận xét đoạn trích:

- Ngôn ngữ nhân vật hiện lên chân thực qua lối nói mộc mạc

- Phương ngữ Nam Bộ tạo nét đặc trưng, giúp khắc họa rõ nét bối cảnh và tính cách nhân vật