Top 9 bài văn phân tích khổ 3 và 4 của bài thơ Sóng - Xuân Quỳnh (Ngữ văn 12) nổi bật nhất

Xuân Quỳnh coi thơ như hơi thở của cuộc sống, là tình yêu và là toàn bộ ý nghĩa của đời mình, nên bà đã gửi gắm trọn vẹn cảm xúc nồng nàn, sâu sắc vào từng câu thơ. Bài thơ “Sóng” là lời tâm sự chân thành, được nhiều người đồng cảm. Sau hai khổ đầu khắc họa hình ảnh sóng và quy luật tình yêu, khổ ba và bốn tiếp tục tạo dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc.

Xuân Quỳnh, tên khai sinh Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, là một nghệ sĩ tài hoa từ đất Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Thơ bà chan chứa xúc cảm dịu dàng nhưng cũng mạnh mẽ, khiến người đọc rung động và muốn sẻ chia. Có những bài thơ ngập tràn hạnh phúc, có những câu trầm tư sâu lắng. Văn chương, đặc biệt là thơ, với bà như hơi thở cuộc đời: “Nếu ngày mai em không làm thơ nữa/ Cuộc sống trở về bình yên/ Ngày nối nhau trên đường phố êm đềm/ Không nỗi khổ, không niềm vui kinh ngạc…”. Bài “Sóng” ra đời năm 1967 trong chuyến thực tế ở biển Diêm Điền, Thái Bình, được in trong tập “Hoa dọc chiến hào” (1968), nổi bật giữa nền thơ chống Mỹ. Hai khổ đầu xây dựng hình tượng sóng và quy luật tình yêu, khổ ba, bốn nói về hành trình tìm nguồn cội tình yêu.

Khổ ba và bốn khắc họa hành trình tìm nguồn cội tình yêu qua hình ảnh sóng:

“Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau”

Nhà thơ Xuân Diệu từng viết về “yêu” như sau:

“Yêu là chết ở trong lòng một ít

Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu

Cho rất nhiều song nhận chẳng bao nhiêu…

Và cảnh đời là sa mạc cô liêu

Và tình ái là sợi dây vấn vít

Yêu, là chết ở trong lòng một ít”

Trong khi Xuân Diệu cho rằng yêu là chết đi một phần trong lòng, thì Xuân Quỳnh lại gửi gắm những trăn trở về tình yêu qua hình ảnh sóng. Những câu hỏi tu từ như “Từ nơi nào sóng lên?”, “Gió bắt đầu từ đâu?”, “Khi nào ta yêu nhau?” vừa gợi hình ảnh sóng ngoài biển mênh mông, lúc lặng lúc dậy sóng mạnh mẽ, vừa thể hiện những tâm tư người con gái đang yêu. Từ hình ảnh sóng, nhà thơ đưa ta đến hành trình tìm hiểu nguồn cội và ý nghĩa sâu xa của tình yêu. Xuân Diệu trong bài “Vì sao” cũng bộc bạch:

“Làm sao cắt nghĩa được tình yêu

Có nghĩa gì đâu, một buổi chiều

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt

Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”

Ông hoàng thơ tình còn bối rối trước sự huyền diệu của tình yêu, và Xuân Quỳnh cũng vậy, khi chân thành thừa nhận: “Em cũng không biết nữa”. Đó là sự thú nhận về sự bất lực trong hành trình đi tìm nguồn gốc tình yêu, đồng thời là sự thức nhận về sự thiêng liêng và đẹp đẽ mà con người chỉ có thể cảm nhận chứ không thể lý giải.

Bài thơ “Sóng” và hình tượng sóng đã phản ánh trọn vẹn những suy tư, bâng khuâng trong lòng nhà thơ về tình yêu – thứ tình cảm muôn đời thiêng liêng và đẹp đẽ, mang nhiều mâu thuẫn nội tại. Qua khổ ba và bốn, ta nhận thấy tình yêu theo cách nhìn của Xuân Quỳnh là điều chỉ có thể cảm nhận, không thể tìm cội nguồn hay lý giải. Từ đó, người yêu thơ càng trân trọng và say mê tác phẩm cùng phong cách sáng tạo đầy tinh tế của nữ sĩ.

Thơ Xuân Quỳnh, dù lắng nghe bao lần, vẫn để lại dấu ấn của một tâm hồn dịu dàng, nhạy cảm với những rung động mong manh và đôi chút e sợ. Đó chính là vẻ đẹp nữ tính tinh tế, tạo nên bản sắc riêng biệt của bà, được thể hiện rõ nét trong hai khổ thơ 3 và 4 bài “Sóng”.

“Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?”

Trước biển cả bao la, trái tim nhạy cảm ấy dâng trào nỗi nhớ da diết về người thương. Câu hỏi về cội nguồn của sóng – biểu tượng cho sự sống và vĩnh cửu – cũng là nỗi niềm băn khoăn về nguồn gốc của tình yêu. Từ thiên nhiên rộng lớn đến tâm hồn, cách diễn đạt của Xuân Quỳnh khéo léo hóa giải tính nghi vấn bằng sự ngập ngừng, nhẹ nhàng.

Dấu phẩy ở câu thơ thứ hai không chỉ ngắt nhịp mà còn làm bật lên nét ngập ngừng, bâng khuâng đặc trưng cho hồn thơ giàu cảm xúc của nữ sĩ, như đưa cả người nhớ và người được nhớ hòa quyện trong một dòng chảy cảm xúc mênh mang.

“Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau?”

Khác với sự lý giải cố gắng của Xuân Diệu, người từng hỏi: làm sao hiểu thấu tình yêu? Và đồng thời trả lời bằng hình ảnh dịu dàng của thiên nhiên, Xuân Quỳnh không tìm cách phân tích mà chân thành thú nhận sự bất lực khi không thể lý giải rõ ràng nguồn cội tình yêu. Lời thơ như một lời thổ lộ dịu dàng, sâu sắc, đậm chất nữ tính, bộc lộ sự hiểu biết rằng tình yêu là một thế giới riêng biệt, chỉ có thể cảm nhận, không thể giải thích bằng lý trí.

Ta-go cũng từng viết:

“Trái tim anh lại là tình yêu

Nào ai biết được chiều sâu và bến bờ của nó

Em là nữ hoàng của vương quốc đó

Ấy thế mà em có biết trọn nó đâu”.

Trong khi thơ Ta-go tìm kiếm bản thể qua suy tưởng nội tâm, thơ Xuân Quỳnh lại mang nét hướng ngoại mà vẫn sâu sắc, khiến độc giả dễ dàng đồng cảm và đánh thức những suy ngẫm riêng bên trong.

Chỉ bằng hai khổ thơ ngắn, nhà thơ đã khéo léo lột tả nét mềm mại, nữ tính trong hồn thơ, đồng thời thể hiện hành trình tìm kiếm, chinh phục và lý giải nguồn cội của tình yêu qua góc nhìn vừa tinh tế vừa chân thành.

Tình yêu là món quà thiêng liêng mà tạo hóa ban tặng, là tiếng lòng hòa quyện của những tâm hồn khao khát sự đồng cảm và gắn bó. Tình yêu luôn là chủ đề bất tận trong thi ca, nơi chúng ta nhớ đến những tên tuổi lớn như Puskin, Tagore trên thế giới và những cây bút lừng danh Việt Nam như Xuân Diệu, Nguyễn Bính. Trong số đó, Xuân Quỳnh là hiện thân của tình yêu nữ tính, nồng nàn, sâu sắc, đặc biệt qua bài thơ "Sóng" – một tiếng lòng vừa nhẹ nhàng, vừa mãnh liệt của người phụ nữ.

Nguyễn Phạm Xuân Quỳnh (1922–1980) lớn lên bên bà nuôi, nơi nuôi dưỡng tâm hồn thơ ngây, đằm thắm. Bắt đầu sự nghiệp nghệ thuật với múa rồi chuyển sang văn chương, bà từng học tại Khóa I Bồi dưỡng Nhà văn trẻ, cộng tác với báo Văn nghệ, báo Phụ nữ Việt Nam, và là ủy viên Hội Nhà văn Việt Nam.

Dù trải qua cuộc hôn nhân đầu không trọn vẹn, cuối đời Xuân Quỳnh tìm được bến bờ bình yên bên nhà thơ Lưu Quang Vũ. Đáng tiếc, cả hai đều ra đi trong một tai nạn bi thương, để lại dấu ấn sâu đậm trong văn học Việt.

Sự dịu dàng, tha thiết trong thơ Xuân Quỳnh không chỉ hiện diện trong những câu thơ dành cho tình yêu mà còn trong thơ thiếu nhi. Trong "Sóng", hình ảnh sóng biển chuyển động linh hoạt được ví như cảm xúc phong phú, đa chiều của người phụ nữ trong tình yêu.

Khổ thơ ba mở ra không gian bao la rộng lớn: “Trước muôn trùng sóng bể” – không gian mênh mông ấy không chỉ là nơi sóng tung hoành mà còn là bức tranh tâm hồn rộng mở, nơi em hòa mình vào thiên nhiên, cảm nhận sự chuyển động không ngừng của thời gian và cuộc đời.

Khổ thơ còn khắc họa nỗi cô đơn nhỏ bé trước đại dương bao la, đồng thời suy tư về quy luật vận động không ngừng của cuộc sống, khiến con người phải chấp nhận dòng chảy thời gian và vận mệnh.

Sau những câu thơ nói về sóng như một thực thể độc lập, nhân vật trữ tình “em” xuất hiện trực tiếp: “Em nghĩ về anh em / Em nghĩ về biển lớn”. Điệp ngữ “em nghĩ về” đậm nét khắc khoải, nỗi niềm chỉ riêng em mới hiểu, thể hiện sự hòa nhập giữa em và sóng – giữa con người và thiên nhiên, giữa tình yêu và những xúc cảm dâng trào.

Trước bao la rộng lớn, em không nghĩ về bản thân mà luôn nghĩ về anh – người quan trọng nhất trong trái tim em, thể hiện tình yêu sâu sắc, vững bền, vượt lên mọi giới hạn lý trí.

Cảm xúc đó là sự hoài nghi, lo âu về tương lai mối tình, về sự chân thành và bền lâu, như bao lời ca dao về nỗi nhớ và những trăn trở của người con gái trong tình yêu.

Chuyển sang câu hỏi nguyên nhân nguồn gốc sóng: “Từ nơi nào sóng lên?” – không chỉ là câu hỏi về tự nhiên mà còn là biểu tượng cho nguồn cội của tình yêu, cho sự tìm kiếm lý do và sự khởi đầu của cảm xúc mãnh liệt.

Tiếp theo, câu hỏi về gió – nguyên nhân tạo nên sóng – cũng được đặt ra: “Sóng bắt đầu từ gió / Gió bắt đầu từ đâu”, như mở rộng khát vọng tìm hiểu cội nguồn sâu xa nhất của tình yêu, nhưng cuối cùng lại là sự chấp nhận một điều không thể biết: “Em cũng không biết nữa”.

Đó là sự từ chối lý trí, chọn sống với trái tim đong đầy yêu thương, chấp nhận những bí ẩn của tình yêu, bởi tình yêu là câu hỏi muôn thuở mà chỉ trái tim mới có thể trả lời.

Với hình ảnh sóng và gió, Xuân Quỳnh đã khéo léo kết hợp ngôn ngữ giản dị mà sâu sắc, giọng thơ vừa kể vừa tâm tình, tạo nên một bản tình ca dịu dàng, mạnh mẽ của người phụ nữ trong tình yêu, khiến người đọc phải lắng đọng và suy ngẫm.

Trong dàn thơ trẻ kháng chiến chống Mỹ, Xuân Quỳnh tỏa sáng như một tiếng thơ ngát hương, trẻ trung, tươi mới và đầy nữ tính. Tình yêu dưới ngòi bút bà luôn thấm đẫm cái tôi phụ nữ mãnh liệt, nồng cháy nhưng cũng rất dịu dàng, chân thành. Tất cả hòa quyện trong những câu thơ giản dị, hồn nhiên như bản năng – tiêu biểu là khổ ba và bốn bài “Sóng”.

Bài thơ ra đời từ chuyến thực tế vùng biển Diêm Điền – Thái Bình cuối năm 1967, được tuyển trong tập “Hoa dọc chiến hào” (1968). Ở thời kháng chiến, khi mà cuộc đời còn nhiều khó khăn, tình yêu vẫn hiện hữu như một giá trị vĩnh hằng, khiến bài thơ như đóa hoa lạ nở giữa chiến hào. Sau hai khổ thơ đầu bàn về những quy luật của tình yêu, nhân vật trữ tình vẫn chưa thỏa mãn mà còn muốn tìm hiểu nguồn cội của nó.

Trước biển rộng mênh mông, người ta thường nghĩ về sự nhỏ bé, phù du của kiếp người; có người mang chí lớn muốn vượt biển Đông, cũng có người đa cảm thấy cô đơn chỉ vì vắng một cánh buồm. Còn Xuân Quỳnh đứng trước biển, bà có những cảm nhận chân thành, cụ thể nhất:

“Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?”

Trước sức mạnh kỳ diệu của tình yêu, con người luôn khao khát khám phá những bí ẩn sâu thẳm, muốn lý giải căn nguyên của nó – điều mà lý trí khó giải thích và không ai có thể trả lời thấu đáo, như Xuân Diệu từng băn khoăn: “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?”. Câu hỏi “Từ nơi nào sóng lên” tưởng chừng đơn giản lại đầy bận rộn trong tâm hồn người. Đó là nỗi khát khao truy tìm cội nguồn sâu xa của sự sống, tình yêu.

Khổ thơ tiếp nối là chuỗi câu hỏi dồn dập, liên tiếp như sóng vỗ không ngừng, đưa người đọc vào dòng suy tưởng miên man:

“Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau”

Đáp cho câu hỏi về sóng là gió – điều dễ nhận biết; nhưng câu hỏi gió bắt đầu từ đâu lại mở ra không gian suy ngẫm vô tận. Nhân vật trữ tình không chỉ cảm nhận sóng mà còn tư duy về nó. Câu trả lời “Em cũng không biết nữa” là sự thú nhận về sự bí ẩn, huyền diệu của tình yêu – điều con người chỉ cảm nhận được chứ không thể giải thích rạch ròi. Đó là sự thức nhận sâu sắc về tình yêu mà Xuân Diệu cũng từng chia sẻ:

“Làm sao cắt nghĩa được tình yêu

Có khó gì đâu một buổi chiều

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt

Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu”

Khác với Xuân Diệu, Xuân Quỳnh hỏi không phải để lý giải mà để cảm nhận sự hiện hữu của tình yêu.

Qua hình tượng sóng, bà đã bộc lộ những chiêm nghiệm sâu sắc về nguồn cội tình yêu và tâm trạng của người phụ nữ đang yêu. Sóng và “em” song hành tạo nên vẻ đẹp vừa dịu dàng tinh tế, vừa mãnh liệt chủ động, vừa truyền thống vừa hiện đại của một tình yêu chân thành, tha thiết. Thể thơ năm chữ, cách ngắt nhịp phóng khoáng, đã khắc họa trọn vẹn âm hưởng dạt dào của sóng biển và sóng lòng. Câu hỏi tu từ cùng hình ảnh thơ tự nhiên, trong sáng chứa sức gợi mở sâu sắc.

Một nhà phê bình Pháp từng nói: “Thơ, tự truyện của khát vọng” – điều ấy dường như dành riêng cho Xuân Quỳnh. Với bà, thơ là sự sống, là tình yêu, làm thơ chính là sống trọn vẹn mình. Đọc thơ Xuân Quỳnh, ta cảm nhận tình yêu, nghe khát vọng – một sức sống mãnh liệt vượt qua thời gian, còn mãi với chúng ta đến tận cùng thế gian.

“Cuộc đời là đóa hoa, tình yêu là mật ngọt” – lời của đại văn hào V.Hugo vang lên như chân lý muôn đời. Tình yêu là món quà quý giá mà tạo hóa ban tặng cho con người, đồng thời là nguồn cảm hứng bất tận cho văn nghệ sĩ. Trong kho tàng thơ tình Việt Nam hiện đại, không thể không nhắc đến nữ hoàng tình yêu Xuân Quỳnh – người mang đến cho làng thơ một tình yêu nồng nàn, táo bạo mà cũng dịu dàng, hồn nhiên, chan chứa cảm xúc và sâu sắc trải nghiệm. Bài thơ “Sóng” là khúc tình ca trữ tình đỉnh cao, nơi Xuân Quỳnh bộc lộ những trăn trở sâu thẳm về cội nguồn tình yêu.

Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau

Dòng thơ “Trước muôn trùng sóng bể” thể hiện hành trình dài của sóng khi đã ra đến biển lớn – không gian bao la, vô tận khác hẳn với dòng sông nhỏ bé ngày trước. Sự đối diện ấy khơi dậy khát vọng và suy tư sâu sắc. Thay vì viết “sóng nghĩ về”, nhà thơ chọn “em nghĩ về” để đồng nhất nhân vật trữ tình với sóng – hành trình của sóng cũng chính là hành trình của em. Điệp khúc “Em nghĩ về anh, em – Em nghĩ về biển lớn” thầm kín ẩn chứa niềm khao khát mãnh liệt của người phụ nữ về tình yêu, bản thân và thế giới mới.

Từ nơi nào sóng lên

Đây là câu hỏi muôn thuở làm bao trái tim rung động và cũng không ai trả lời rõ ràng được. Tình yêu càng cháy bỏng, càng thêm huyền bí. Người ta thường thiêng liêng hóa tình yêu như một lời hẹn trong kiếp sau. Xuân Quỳnh cũng không ngoại lệ, bà chất chứa bao nỗi niềm, băn khoăn đi tìm câu trả lời, nhưng cuối cùng lại nhẹ nhàng thú nhận:

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau

Ẩn sau lời thổ lộ dễ thương ấy là những suy nghĩ mơ hồ mà thú vị về tình yêu của nữ sĩ. Trước biển lớn, tại sao bà lại nghĩ về “anh” và “em”? Có lẽ tình yêu đôi ta cũng rộng lớn, sâu thẳm như đại dương mênh mông. Sóng, biển, gió từ đâu mà có? “Em cũng không biết nữa” – và tình yêu cũng vậy. Ai biết được điểm đầu, điểm cuối, nơi bắt đầu hay kết thúc của tình yêu? Tình yêu muôn thuở vẫn là điều bí ẩn như chính thiên nhiên. Đến rồi đi, có khi nhẹ nhàng như cơn gió thoảng để lại dư âm ngọt ngào trong trái tim, khiến người ta thao thức nhớ mong, khe khẽ yêu.

“Tình yêu luôn có quy luật riêng mà lý trí không thể hiểu nổi”. Tình yêu đôi lứa mênh mông như đại dương, vừa tự nhiên vừa huyền bí. Đó là chân lý xưa cũ mà ai cũng biết. Điểm đặc sắc của Xuân Quỳnh là tiếng nói riêng đằm thắm, duyên dáng của người con gái về những điều cũ kỹ ấy. Khác với tư duy logic của ông hoàng thơ tình Xuân Diệu, nữ sĩ dùng ngôn ngữ của cảm xúc trái tim, không lý giải rõ ràng mà gợi mở để người đọc tự chiêm nghiệm. Chính điều đó làm nên sức cuốn hút đặc biệt của bà.

Nếu Xuân Diệu là “Ông hoàng thơ tình” thì Xuân Quỳnh được mệnh danh là nữ hoàng của tình yêu. Bà để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Việt với những tác phẩm tình cảm đong đầy xúc cảm, tiêu biểu là bài thơ "Sóng". Qua đó, nữ thi sĩ thể hiện khát khao cháy bỏng của người con gái trẻ mong được yêu thương, sống trọn vẹn trong tình yêu thủy chung và hạnh phúc. Đặc biệt, khát vọng ấy được bộc lộ tinh tế qua hai khổ thơ thứ ba và thứ tư:

Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau?

Sóng là hiện tượng vĩnh hằng của đại dương bao la, cùng tồn tại với vũ trụ muôn đời. Hình ảnh "muôn trùng sóng bể" chính là biểu tượng của sức sống bất tận, sự trường tồn theo thời gian. Bằng cách kết hợp hình ảnh "sóng ngày xưa" và "ngày sau" cùng phép cảm thán "ôi" và trạng từ "vẫn thế", Xuân Quỳnh khéo léo diễn tả khát vọng bền bỉ, đẹp đẽ của tình yêu.

Sóng mang hình ảnh của sóng lòng, mãnh liệt, cuộn trào trong trái tim người con gái. Sóng tượng trưng cho "em", biển như lồng ngực rộng lớn của đất trời. Tình yêu như sóng biển – vĩnh hằng, tự nhiên, là khao khát muôn thuở của những người trẻ. Sự trường tồn ấy được nhấn mạnh qua không gian và thời gian, bên cạnh "ngày xưa" và "ngày nay", từ "trẻ" xuất hiện ở cuối câu thơ làm nổi bật sức sống mãnh liệt, mang đến những rung động tinh khôi của tuổi trẻ, ghi lại những trang nhật ký tình yêu đẹp đẽ, xúc động. Không chỉ riêng nhà thơ, ai cũng mong muốn tình yêu vĩnh cửu.

Người con gái luôn khát khao và trân trọng tình yêu, muốn khám phá những bí ẩn của nó:

"Trước muôn trùng sóng biển

Em nghĩ về anh em

Em nghĩ về biển lớn

Từ khi nào sóng lên?"

Những trăn trở của nữ thi sĩ dâng trào qua những câu thơ "em nghĩ" đậm chất suy tư. "Em" giờ đây không chỉ là sóng mà hiện lên giữa không gian mênh mông, vô tận. Tình yêu cũng như đại dương, rộng lớn, sâu thẳm nhưng cũng đầy bão tố, bí ẩn khiến lòng người băn khoăn, khát khao khám phá. Chỉ có yêu thương mới khiến ta muốn hiểu tận cùng nguồn cội của tình yêu:

"Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau?"

Đáp án "Sóng bắt đầu từ gió" giản dị nhưng câu hỏi "Gió bắt đầu từ đâu?" lại làm người ta bối rối, không thể chắc chắn, chỉ biết "không biết nữa". Những câu hỏi tu từ lúc ẩn dưới chân sóng, khi lại vút lên đầu sóng thể hiện tâm trạng nhà thơ. Cùng con sóng đại dương, bà bắt đầu hành trình đi tìm cội nguồn tình yêu, đồng thời khám phá bản chất sâu xa của nó.

Cuối cùng, câu trả lời là: "Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau" – vừa là lời thổ lộ nhẹ nhàng, vừa là sự nhận thức sâu sắc về bản chất mơ hồ của tình yêu. Tình yêu là điều huyền diệu, trừu tượng, chỉ có thể cảm nhận chứ không thể giải thích hay định nghĩa rõ ràng. Giống như Xuân Diệu từng nói:

"Làm sao cắt nghĩa được tình yêu

Có khó gì đâu một buổi chiều

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt

Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu"

Chỉ trong ba khổ thơ ngắn ngủi, Xuân Quỳnh đã sử dụng nhuần nhuyễn biện pháp nghệ thuật, hình ảnh gợi cảm, điệp từ và câu hỏi tu từ dồn dập, tạo nên âm hưởng dào dạt, lúc nhẹ nhàng, khi da diết. Qua biểu tượng sóng, bà thể hiện những suy ngẫm về nguồn cội tình yêu và khát vọng một tình yêu thủy chung, trong sáng. Đồng thời khắc họa vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế, hòa quyện nét truyền thống và hiện đại của người phụ nữ chân thành, tha thiết với tình yêu.

Những giá trị ấy góp phần làm nên thành công của "Sóng" và hồn thơ Xuân Quỳnh. Đọc thơ bà, ta như thấy rung động trong tim mình, nghe tiếng vọng của tình yêu vẹn nguyên qua thời gian.

"Sóng" là tuyệt tác thơ tình của Xuân Quỳnh (1942-1988), sáng tác theo thể ngũ ngôn thiên trường với 38 câu thơ. Qua hình tượng "sóng", thi sĩ gửi gắm khát vọng cháy bỏng của người thiếu nữ mong ước được yêu thương, sống trong một tình yêu thủy chung, bền vững.

Hai khổ thơ đầu tiên mở ra hình ảnh "sóng" song hành cùng nhân vật trữ tình "em", mang đến cho độc giả những xúc cảm sâu lắng và đa chiều:

"Ôi con sóng ngày xưa

...

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức".

Sóng là hiện tượng vĩnh hằng của đại dương bao la, biểu tượng cho sức sống trường tồn cùng thời gian: "Ôi con sóng ngày xưa – Và ngày sau vẫn thế". Từ cảm thán "ôi" vang lên niềm say mê, xúc động, gợi nhắc sự mãnh liệt của tình yêu đôi lứa, luôn tràn đầy sức sống và biến hóa không ngừng: lúc dữ dội, lúc dịu dàng, lúc ồn ào, lúc lặng lẽ, làm rung động trái tim tuổi trẻ. Hình ảnh "nỗi khát vọng tình yêu bồi hồi trong ngực trẻ" đã khắc họa sinh động cảm xúc cháy bỏng của người con gái.

Hình tượng "sóng" trong bài thơ không chỉ là chuyển động vật lý, mà còn là biểu tượng nhân hóa đầy thi vị, với những lớp sóng nhấp nhô trên mặt nước và cả sóng ngầm dưới lòng sâu, luôn thao thức, nhớ thương, không ngừng dâng trào:

"Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được".

Những cấu trúc đối xứng cùng điệp ngữ tạo nên nhịp điệu uyển chuyển, ngọt ngào, đưa độc giả đắm chìm trong không gian âm nhạc của tình yêu.

Xuân Quỳnh còn khéo léo dùng hình ảnh "thuyền" và "biển" làm ẩn dụ cho nỗi nhớ thương, những cách biệt giữa hai người yêu:

"Những ngày không gặp nhau

Biển bạc đầu thương nhớ

Những ngày không gặp nhau

Lòng thuyền đau rạn vỡ..."

("Thuyền và biển")

Những vần thơ đó đã khắc họa sâu sắc nỗi nhớ da diết của người con gái: "Lòng em nhớ đến anh, cả trong mơ còn thức" - một cảm xúc tinh tế, bền bỉ, thấm đẫm cả ý thức lẫn tiềm thức.

Hình tượng "sóng" vừa là quy luật vận động của vũ trụ, vừa là biểu tượng cho tình yêu đầy sức sống, mãnh liệt và bất ngờ. Trong sáng tác, nó được liên tưởng đến trái tim nồng nhiệt của người thiếu nữ trong mối tình đầu, đầy sáng tạo và tràn đầy cảm xúc.

Qua "Sóng", Xuân Quỳnh đã tự mình kể câu chuyện về nỗi khao khát được yêu thương và sự thủy chung trong tình yêu. Sóng – cũng như "em" – là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt, nồng nàn, là biểu hiện cho khát vọng tình yêu muôn đời của con người.

Hình tượng “sóng” trong những câu thơ ngọt ngào, say đắm chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc. Trước "muôn trùng sóng bể" bao la, lớp lớp sóng dạt dào bất tận, thiếu nữ "bồi hồi" suy tư về quy luật sự sống, về sự trường tồn của đại dương và về nguồn cội kì diệu tạo nên những "sóng lên". Tâm hồn nàng lặng lẽ bâng khuâng nghĩ về mối nhân duyên, về tình yêu của "em" và "anh". Điệp ngữ “Em nghĩ về… Em nghĩ về…” kết hợp cùng câu hỏi tu từ “Từ nơi nào sóng lên?” làm cho cảm xúc dâng trào sâu lắng:

Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?

Sóng hiện diện trong trạng thái chuyển động liên tục, trải dài trong mọi không gian: dưới lòng sâu hay trên mặt nước, lớp lớp "muôn trùng sóng bể". Sóng ngầm, sóng nhấp nhô đều được nhân hóa sống động, thao thức ngày đêm, khắc khoải trong từng phút giây: “Sóng nhớ bờ”, “Sóng không ngủ được”, gợi cảm bằng thính giác, thị giác, tri giác và cả tâm hồn. Hình tượng “sóng” càng thêm phần thơ mộng, đầy sức gợi:

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau

Qua những câu hỏi dồn dập, thiếu nữ thể hiện tâm trạng bâng khuâng, khát vọng yêu thương của bất kỳ ai đang chớm bước vào tình yêu – một mối tình mới với bao thắc mắc chưa lời đáp.

Xuân Quỳnh cũng từng sử dụng hình ảnh "thuyền" và "biển" làm ẩn dụ cho nỗi nhớ da diết của lứa đôi:

“Những ngày không gặp nhau

Biển bạc đầu thương nhớ

Những ngày không gặp nhau

Lòng thuyền đau rạn vỡ…”

("Thuyền và biển")

Năm 1962, Xuân Diệu đã sáng tác bài thơ "Biển" với hình tượng “sóng” biểu trưng cho chàng trai đa tình, nồng nàn say đắm:

“Anh xin làm sóng biếc

Hôn mãi cát vàng em

Hôn thật khẽ thật êm

Hôn êm đềm mãi mãi…”

Song trong "Sóng", Xuân Quỳnh đã thổi hồn cho mối tình đôi lứa một nhịp điệu riêng biệt, tràn đầy sức sống. Hình ảnh “sóng nhớ bờ” được liên tưởng, đối chiếu với nỗi nhớ của “em”, tạo nên những xúc cảm thật bất ngờ và sâu sắc.

Trong kho tàng ca dao dân gian, có vô số câu ca diễn tả nỗi nhớ nhung da diết của những đôi trai gái: có nỗi nhớ day dứt không nguôi; có nỗi nhớ bồi hồi, ngẩn ngơ; có cả những cảm xúc bùng cháy mãnh liệt như “Nhớ ai bồi hồi bồi hồi – Như đứng đống lửa, như ngồi đống than”. Qua đó, ta cảm nhận được nỗi nhớ của “em” trong bài thơ "Sóng" – “Lòng em nhớ đến anh – Cả trong mơ còn thức” – vừa sâu sắc vừa mới lạ.

Người thiếu nữ trong khổ 3 và 4 của bài thơ như “tự hát” lên tiếng lòng khát khao được yêu, được chung thủy trong tình yêu chân thành. Hình tượng “sóng” trở thành biểu tượng của những rung động mãnh liệt, nồng nhiệt, còn “em” hiện lên say mê, bởi đối với em, tình yêu là khát vọng bất tận, kéo dài mãi không nguôi.

Tình yêu luôn là nguồn cảm hứng bất tận trong thơ ca và văn chương. Với trái tim nhạy cảm và khao khát yêu thương mãnh liệt, Xuân Quỳnh đã lấy hình ảnh “sóng” để sáng tạo nên tác phẩm thi ca xuất sắc nhất trong sự nghiệp: bài thơ “Sóng”. Đứng trước biển cả bao la, nữ thi sĩ bày tỏ nỗi trăn trở về nguồn cội của tình yêu đôi lứa:

"Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau"

Những vần thơ được thốt lên khi sóng đã trọn vẹn hành trình hướng ra đại dương, phá bỏ mọi giới hạn để tìm kiếm tình yêu chân thực. Giữa mênh mông biển cả, “em” có dịp ngẫm nghĩ về anh, về biển rộng và về chính hành trình tình yêu:

"Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên"

Thay vì chỉ là câu chuyện của sóng, tác giả đã đồng nhất “sóng” và “em” như biểu tượng cho hành trình tìm kiếm nguồn cội tình yêu trong trái tim người con gái. Điệp ngữ “Em nghĩ về” cùng cấu trúc câu lặp nhấn mạnh khát vọng cháy bỏng, khao khát được thấu hiểu sâu sắc khởi nguyên của tình cảm. Câu hỏi “Từ nơi nào sóng lên?” như tiếng lòng chung của biết bao chàng trai cô gái, mong được giải đáp tình yêu bắt đầu từ đâu. Song sự thật là chưa ai có thể lý giải thấu đáo.

Chính vì vậy, người con gái vẫn đắm chìm trong băn khoăn:

"Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau?"

Yêu càng sâu đậm, con người càng khao khát thấu hiểu. Giống như con sóng đi muôn trùng dặm tìm về nguồn cội, em cũng không ngừng trăn trở tìm kiếm điểm khởi đầu của tình yêu chân thành. Thế nhưng tình cảm vốn là một thế giới bí ẩn vô hình, không thể giải thích rõ ràng, và nữ sĩ cũng đành thừa nhận “Em cũng không biết nữa”. Sóng, gió hay tình yêu đều không có điểm xuất phát rõ ràng, cũng chẳng thể xác định điểm dừng, như biển cả mênh mông bát ngát không cùng.

Vì vậy, dù khát khao và mãnh liệt đến đâu, người con gái vẫn phải chấp nhận sự bất lực trước sự huyền bí của tình yêu. Đặt tình cảm bên cạnh biển cả, nữ thi sĩ ngầm khẳng định tình yêu rộng lớn, sâu thẳm và dào dạt như sóng biển. Tình yêu là điều giản dị nhưng đầy diệu kỳ, khiến tâm hồn lắng đọng, chơi vơi:

"Có ai cắt nghĩa được tình yêu

Có khó gì đâu một buổi chiều

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt

Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu"

(Xuân Diệu)

Dù là đề tài quen thuộc, Xuân Quỳnh đã thổi vào bài thơ “Sóng” tâm hồn nữ tính chân thật, đồng thời thể hiện hành trình tìm kiếm và khát khao thấu hiểu tình yêu sâu sắc. Chính tình yêu đã khiến con người trở nên dũng cảm và mạnh mẽ hơn. Ra đời giữa những năm bom đạn khốc liệt 1967, “Sóng” không chỉ vượt thoát khỏi không khí thơ ca cách mạng đương thời mà còn mang đến cho người đọc một cảm xúc tinh tế, ngọt ngào, trở thành một trong những bài thơ tình nổi bật nhất thế kỉ XX.