Tuyển chọn 6 bài soạn "Bài học đường đời đầu tiên" (Tô Hoài) lớp 6 chất lượng nhất

A. Tinh hoa kiến thức

1. Chân dung nghệ sĩ ngôn từ

• Tô Hoài (1920-2014), tên thật Nguyễn Sen, quê phố Nghĩa Đô - Hà Nội
• Bút lực dồi dào từ trước Cách mạng tháng Tám
• Là bậc thầy đa tài với gia tài văn chương đồ sộ trải dài nhiều thể loại
• Nhà văn của tuổi thơ với những trang viết đầy nhân văn

2. Kiệt tác vượt thời gian

• Ấn bản đầu tiên năm 1941, gồm 10 chương đặc sắc
• Viên ngọc quý nhất trong dòng văn học thiếu nhi viết về thế giới loài vật
• Trích đoạn "Bài học đường đời đầu tiên" là chương mở đầu đầy ám ảnh

3. Bản hùng ca tuổi trẻ

Dế Mèn - chàng thanh niên cường tráng nhưng mang nặng tính kiêu căng, luôn tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình. Một lần bày trò trêu chọc chị Cốc để thể hiện bản lĩnh trước Dế Choắt, nào ngờ dẫn đến bi kịch đau lòng. Cái chết của Dế Choắt trở thành hồi chuông cảnh tỉnh, khiến Dế Mèn thức tỉnh và rút ra bài học nhân sinh sâu sắc.

B. Hành trình khám phá tác phẩm

Câu 1: Tầng ý nghĩa kép

a) Ngôi kể độc đáo: Dế Mèn tự thuật (ngôi thứ nhất) tạo sự chân thực, gần gũi

b) Bố cục hai phần:
- Bức chân dung tự họa đầy kiêu hãnh
- Cơn biến động tâm lý sau bi kịch

Câu 2: Nghệ thuật khắc họa nhân vật

a) Hệ thống chi tiết miêu tả:
- Ngoại hình: càng mẫm bóng, vuốt nhọn hoắt, cánh nâu bóng mỡ...
- Hành động: đạp phanh phách, vũ phành phạch, nhai ngoàm ngoạm...

b) Kho từ vựng giàu sắc thái:
Mẫm bóng → căng tròn sức sống
Nhọn hoắt → sắc lẹm đầy nguy hiểm
Đen nhánh → màu sắc quyến rũ

c) Tính cách đa chiều:
Vừa dũng mãnh vừa kiêu ngạo, tiêu biểu cho tuổi trẻ bồng bột

Câu 3: Bài học về sự đồng cảm

Thái độ trịch thượng thể hiện qua:
- Cách xưng hô "chú mày - tao" đầy bề trên
- Cái nhìn khinh miệt về ngoại hình Dế Choắt
- Sự ích kỷ khi từ chối giúp đỡ

Câu 4: Hành trình thức tỉnh

Diễn biến tâm lý:
- Ban đầu: ngạo nghễ thách thức
- Khi gặp nguy: hèn nhát trốn chạy
- Sau bi kịch: ăn năn thống thiết

Bài học: Sự kiêu căng là kẻ thù lớn nhất của trí tuệ

Câu 5: Thế giới song hành

- Nét tương đồng với tự nhiên: miêu tả chính xác đặc điểm loài vật
- Chất nhân văn: phản ánh xã hội loài người thu nhỏ
- Tác phẩm tương tự: "Đeo nhạc cho mèo", "Chú đất nung"

LUYỆN TẬP

Câu 1: Độc thoại nội tâm

"Choắt ơi! Giờ đây trước nấm mồ của anh, tôi mới thấm thía nỗi đau mất mát. Sự ngông cuồng của tuổi trẻ đã khiến tôi mù quáng, không nhìn thấy giá trị của tình bạn. Anh đã ra đi mãi mãi, để lại trong tôi bài học xương máu: sự kiêu ngạo chính là bức tường ngăn cách ta với thế giới. Xin hứa sẽ sống chậm lại, nghĩ khác đi, để không phải hối tiếc thêm lần nào nữa..."

I. Khám phá thể loại truyện

"Bài học đường đời đầu tiên" là một viên ngọc quý trong kho tàng truyện Việt, thuộc thể loại tự sự - nơi hiện thực được tái hiện sinh động qua mạng lưới sự kiện đa chiều. Tác phẩm của Tô Hoài không chỉ vẽ nên bức tranh đời sống chân thực mà còn khéo léo thổi hồn vào đó những triết lý nhân sinh sâu sắc, khiến người đọc ngỡ như chứng kiến một thế giới tự vận hành đầy mê hoặc.

Trích từ kiệt tác "Dế Mèn phiêu lưu ký" (1941), đoạn trích này là viên gạch đầu tiên xây nên lâu đài văn chương đồ sộ, được tái bản qua nhiều thế hệ như minh chứng cho sức sống trường tồn.

II. Phong cách nghệ thuật Tô Hoài

(Tham khảo SGK Ngữ văn 6 Tập 2 để thấu hiểu hành trình sáng tạo của nhà văn)

III. Hành trình giác ngộ

Dế Mèn hiện lên như một chàng trai trẻ đầy sức sống nhưng mang trong mình căn bệnh nguy hiểm của tuổi trẻ: sự kiêu ngạo. Trò đùa tai quái với chị Cốc trở thành bước ngoặt đẫm nước mắt khi cái chết oan khuất của Dế Choắt buộc chàng dế thanh niên phải đối diện với bài học nhân cách đầu đời - sự hối hận muộn màng.

IV. Hành trình khám phá tác phẩm

Câu 1:

a) Ngòi bút Tô Hoài tỏa sáng qua lăng kính kể chuyện ngôi thứ nhất đầy biến hóa, biến Dế Mèn từ nhân vật thành người dẫn truyện đầy thuyết phục.

b) Ba chương trong bản giao hưởng tuổi trẻ:
- Khúc dạo đầu: Bản ngã kiêu hãnh
- Biến tấu bi kịch: Trò đùa định mệnh
- Khúc vĩ thanh: Giọt nước mắt thức tỉnh

Câu 2:

a) Bức chân dung Dế Mèn được tạo nên từ những nét vẽ đa chiều:
- Hình thể: Bộ giáp nâu bóng với vuốt nhọn như kiếm, đôi càng lực lưỡng, hàm răng đen nhánh - vẻ đẹp của sự hoang dã
- Cử chỉ: Điệu bộ khoan thai pha chút ngạo mạn, thói quen vuốt râu đầy tự mãn

b) Vườn tính từ đa sắc:
- Sức mạnh: cường tráng, mẫm bóng
- Tính cách: bướng bỉnh, trịnh trọng
- Hình dáng: nhọn hoắt, đen nhánh

c) Chân dung tâm lý: Một Narcissus của thế giới côn trùng - đẹp nhưng nguy hiểm bởi sự tự phụ thái quá.

Câu 3:

Thái độ trịch thượng của Dế Mèn với Choắt:
- Ngôn ngữ kẻ cả: cách đặt tên giễu nhại, xưng hô "tao-chú mày"
- Thái độ lạnh lùng: thờ ơ trước lời cầu cứu
- Ánh mắt khinh bỉ: coi thường sự yếu đuối

Câu 4:

Cuộc biến đổi nội tâm:
- Khởi nguồn từ sự ngạo mạn
- Đỉnh điểm ở nụ cười hả hê
- Thắt nút bằng nỗi kinh hoàng
- Mở nút bằng giọt nước mắt hối hận

Bài học máu: Sự hung hăng là con dao hai lưỡi.

Câu 5:

Nghệ thuật nhân hóa của Tô Hoài:
- Bảo tồn đặc tính sinh học
- Thổi vào linh hồn nhân văn
- Gợi nhớ các tác phẩm cùng đề tài: "Ếch ngồi đáy giếng", "Con hổ có nghĩa"

Hành trình nhận thức đầu đời của Dế Mèn:

1. Bức chân dung tự họa: Dế Mèn hiện lên qua ngòi bút tinh tế với đôi càng mẫm bóng như lưỡi kiếm, bộ răng đen nhánh tựa lưỡi liềm, cùng dáng điệu khoan thai vuốt râu đầy tự mãn. Mỗi cử chỉ đều toát lên vẻ kiêu hãnh thái quá của tuổi trẻ cường tráng.

2. Mối quan hệ bất cân xứng: Cách xưng hô "tao - chú mày" cùng thái độ khinh bỉ dành cho Dế Choắt phơi bày tính cách trịch thượng. Sự hống hách này chính là mầm mống của bi kịch sau này.

3. Giây phút tỉnh ngộ: Từ thái độ hả hê khi trêu chọc chị Cốc, đến nỗi kinh hoàng khi chứng kiến hậu quả, rồi nỗi ân hận thấm thía trước nấm mồ Dế Choắt - cảm xúc Dế Mèn được miêu tả như bản giao hưởng đa sắc màu.

4. Triết lý nhân sinh: Bài học đắt giá về sự khiêm nhường và lòng trắc ẩn không chỉ là chuyện của loài vật, mà còn là tấm gương cho con người. Cách nhân hóa tài tình khiến câu chuyện trở thành áng văn giàu tính giáo dục.

5. Nghệ thuật ngôn từ: Hệ thống tính từ chọn lọc (nhọn hoắt, ngoàm ngoạp, trịnh trọng...) không chỉ vẽ nên hình hài mà còn lột tả thần thái nhân vật, chứng tỏ bút pháp điêu luyện của nhà văn.

Thông điệp sâu sắc ẩn sau câu chuyện ngụ ngôn hiện đại này chính là quá trình trưởng thành từ những vấp ngã đầu đời - hành trình từ kiêu căng đến thức tỉnh của mỗi con người.

Khám phá hành trình văn chương của Tô Hoài và kiệt tác Dế Mèn phiêu lưu ký

1. Chân dung nhà văn Tô Hoài

• Nguyễn Sen (1920-2014), bút danh Tô Hoài, là người con của mảnh đất Hà Thành, lớn lên giữa hai không gian văn hóa đặc sắc: làng Nghĩa Đô (quê ngoại) và Thanh Oai (quê nội).
• Sự nghiệp văn chương đồ sộ trải dài từ trước Cách mạng với hơn 150 tác phẩm đa dạng thể loại, đặc biệt thành công ở mảng truyện đồng thoại.
• Năm 1996, ông vinh dự được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh - danh hiệu cao quý nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam.

2. Hành trình sáng tạo Dế Mèn phiêu lưu ký

• Ra mắt năm 1941, tác phẩm là bản hòa ca độc đáo giữa thế giới loài vật và triết lý nhân sinh, gồm 10 chương kể về chuyến phiêu lưu kỳ thú của chàng dế tuổi trẻ.
• Hành trình của Dế Mèn không đơn thuần là cuộc mạo hiểm mà còn là quá trình khám phá bản thân, từ kiêu ngạo đến trưởng thành, từ cái tôi cá nhân đến trách nhiệm cộng đồng.
• Đoạn trích "Bài học đường đời đầu tiên" (chương I) chính là bước ngoặt đánh dấu sự thức tỉnh đầu đời đầy đau đớn nhưng vô cùng quý giá của nhân vật.

3. Tinh hoa nghệ thuật trong đoạn trích

Tô Hoài đã khắc họa thành công hình tượng Dế Mèn với:

• Ngoại hình cường tráng qua hệ thống từ láy gợi hình: "mẫm bóng", "nhọn hoắt", "đen nhánh"
• Tính cách đa chiều: tự tin nhưng kiêu ngạo, dũng cảm nhưng bồng bột
• Nghệ thuật nhân hóa tài tình khi gán cho loài vật những phẩm chất, ngôn ngữ và tâm tư con người

4. Triết lý nhân sinh sâu sắc

Qua bi kịch của Dế Choắt, tác phẩm đặt ra những vấn đề mang tính thời đại:

• Hậu quả của lối sống ích kỷ, vô cảm
• Giá trị của sự đồng cảm và sẻ chia
• Quá trình trưởng thành phải trả giá bằng những bài học đau đớn

5. Di sản văn học

Tác phẩm đã trở thành:

• Viên ngọc quý trong kho tàng văn học thiếu nhi Việt Nam
• Nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ độc giả và nghệ sĩ
• Tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng, góp phần quảng bá văn học Việt ra thế giới