Tuyển chọn 6 bài soạn "Đường về quê mẹ" (Ngữ văn 8 - SGK Cánh diều) xuất sắc nhất

Câu 1: Bài thơ là tiếng lòng của ai? Nhan đề tác phẩm được hình thành từ nguồn cảm hứng nào?

Tác phẩm là lời tự sự chân thành của chính tác giả. Nhan đề bài thơ được nhà văn Đoàn Văn Cừ đặt theo cách lấy hình ảnh trung tâm làm điểm khởi nguồn cho mạch cảm xúc sáng tạo.

Câu 2: Phân tích bố cục bài thơ và đặt tiêu đề cho từng phần.

• Khổ 1: Hành trình thời gian và không gian trở về quê ngoại
• Khổ 2: Bức tranh thiên nhiên quê nhà tươi đẹp
• Khổ 3: Hình tượng người mẹ Việt truyền thống
• Khổ 4: Tâm tư ẩn hiện trong khung cảnh quê hương
• Khổ 5: Hình ảnh mẹ tảo tần trong lao động
• Khổ 6: Phẩm chất người mẹ qua lời ngợi ca của dân làng

Câu 3: Phân tích các hình ảnh thiên nhiên và con người trong tác phẩm. Nhận định về bảng màu và nét vẽ trong bức tranh quê cùng vẻ đẹp tâm hồn nhân vật.

- Hình ảnh đặc sắc:

+ Thiên nhiên: rặng đề cổ thụ, dòng sông bạc, cồn cát xanh, nương mía, nắng vàng nhạt, chợ quê, lá bàng rơi, trời thu, cánh cò trắng

+ Con người: Bóng mẹ trong tà áo tứ thân, những người nông dân cần mẫn

- Tác phẩm khắc họa bức tranh quê hương thanh bình với màu sắc dịu nhẹ, đường nét mộc mạc mà sâu lắng. Qua đó thể hiện tình yêu quê hương, lòng biết ơn mẹ và hoài niệm về quá khứ của tác giả.

Câu 4: Tâm tư và cảm xúc nào của nhà thơ được bộc lộ trong tác phẩm?

Bài thơ thể hiện nỗi cô đơn và nỗi buồn thương man mác. Khung cảnh làng quê tươi sáng bỗng trầm lắng theo dòng cảm xúc thi nhân ở khổ thơ thứ tư, bộc lộ tâm trạng nặng trĩu suy tư cùng tình cảm tri ân sâu sắc với mẹ và ký ức xưa.

Câu 5: Hình ảnh nào trong bài thơ gây ấn tượng nhất với em? Hãy tái hiện bằng ngôn từ hoặc nét vẽ.

Em đặc biệt yêu thích bức tranh làng quê Bắc Bộ xưa trong tác phẩm. Khung cảnh hiện lên thanh bình với những nét đặc trưng: rặng đề già bên sông, dòng nước bạc uốn quanh, thảm cỏ xanh mướt, cánh đồng mênh mông. Con người lao động hăng say trong không gian thiên nhiên tươi mát, tạo nên bức họa quê hương hài hòa đậm chất Việt.

"Đường về quê mẹ" - viên ngọc quý trong tập "Thôn ca" (1942) của Đoàn Văn Cừ. Như lời Hoài Thanh trong "Thi nhân Việt Nam": "Trong làng thơ đồng quê, hiếm ai có ngòi bút vừa dồi dào lại vừa rực rỡ như Đoàn Văn Cừ". Đúng như nhận xét tinh tế: "Nghĩ đến Đoàn Văn Cừ là nghĩ đến Tết". Nhân dịp xuân về, ta cùng theo bước chân thi nhân trở về miền ký ức, nơi con đường quê mẹ hiện lên thật hồn hậu và đáng yêu đến lạ...

Khám phá tác phẩm "Đường về quê mẹ"

Câu 1. Thi nhân trở về quê mẹ vào khoảng thời gian nào?

Câu 2. Bức tranh quê hiện lên qua những hình ảnh nào? Cảm nhận của anh/chị về nét đẹp của cảnh và người nơi đây?

Tà áo nâu in bóng giữa đồng,

Gió chiều cuốn bụi phủ mờ lưng.

Bóng mẹ hay bóng người thôn nữ

Cúi nón che đi má ửng hồng.

Câu 3. Hình ảnh nào trong bài thơ ám ảnh tâm trí anh/chị nhất?

Câu 4. Nét độc đáo trong thơ Đoàn Văn Cừ là bảng màu sống động. Hãy điểm qua một số tác phẩm khác của ông thể hiện đặc điểm này.

Câu 5. Nhận định: Nếu Anh Thơ tinh tế về cảnh quê, Bàng Bá Lân sâu sắc về đời quê, Nguyễn Bính đậm đà hồn quê, thì Đoàn Văn Cừ tài hoa về nếp quê. Anh/chị hãy phân tích để làm rõ quan điểm này.

Gợi ý trả lời

Câu 1. Nhà thơ trở về quê mẹ khi đã trưởng thành

Câu 2. Bức tranh quê hiện lên sống động qua các hình ảnh: dòng sông bạc, cồn cát xanh, nương ngô, người xới cà, chiếc nón lá, tà áo thắm, con đường làng...

Cảnh vật và con người hiện lên chân thực mà nên thơ, toát lên vẻ đẹp bình dị, mộc mạc nhưng đầy chất thơ của làng quê Việt.

Câu 3.

Hình ảnh ám ảnh nhất có lẽ là bóng dáng người con gái quê "cúi nón che đi má ửng hồng", biểu tượng cho những cô gái quê vì lấy chồng mà phải xa xứ.

Câu 4. Gợi ý: "Chợ Tết", "Tết quê bà", "Trăng hè".

Câu 5.

Đoàn Văn Cừ đặc biệt tài hoa trong việc khắc họa nếp sống làng quê. Thơ ông không chỉ dừng lại ở cảnh vật hay tình cảm đơn thuần, mà còn thấm đẫm những phong tục, tập quán, lối sống đặc trưng của người dân quê. Qua đó, ông đã dựng lên cả một không gian văn hóa thuần Việt, vừa chân thực vừa giàu giá trị nhân văn.

Tầng sâu ý nghĩa bài thơ Đường về quê mẹ

"Đường về quê mẹ" của Đoàn Văn Cừ là viên ngọc quý trong kho tàng thơ ca về tình mẫu tử và quê hương. Tác phẩm khắc họa niềm hân hoan khôn tả của đứa con mỗi dịp cùng mẹ trở về ngoại gia, đồng thời thể hiện lòng tự hào sâu sắc về vẻ đẹp dịu dàng, đức hạnh của người mẹ quê.

☛ Cảm nhận tinh tế về thi phẩm Đường về quê mẹ

Như lời Hoài Thanh nhận xét: "Giữa các thi sĩ đồng quê, không ai sở hữu ngòi bút vừa dạt dào lại vừa lấp lánh như Đoàn Văn Cừ". "Đường về quê mẹ" chính là minh chứng rực rỡ cho tình yêu quê hương cháy bỏng trong trái tim thi nhân.

Chỉ vỏn vẹn sáu khổ thơ nhưng chứa đựng cả bầu trời tình cảm thiêng liêng dành cho quê mẹ. Hai khổ đầu mở ra không gian ký ức với con đường về quê in đậm dấu chân mẹ tử:

U tôi ngày ấy mỗi mùa xuân,
Dặm liễu mây bay sắc trắng ngần,
Lại dắt bầy con về nhận họ
Bên miền quê ngoại của song thân.

Tôi nhớ đi qua những rặng đề,
Những dòng sông bạc lượn ven đê.
Cồn xanh, bãi tía liền nhau nối,
Người xới ngô, cà rộn bốn bề.

Tiếng gọi "U tôi" vang lên thật thân thương mà thiêng liêng. Mỗi độ xuân về, mẹ lại dắt díu đàn con về thăm quê ngoại - nơi chốn nghĩa tình đong đầy kỷ niệm. Con đường quê hiện lên thơ mộng với rặng liễu mây bay, dòng sông bạc uốn quanh, những cồn xanh bãi tía cùng hình ảnh người nông dân cần mẫn. Tất cả hiện lên chân thực mà đẹp tựa tranh vẽ, nhưng vẫn không thể sánh bằng vẻ đẹp giản dị của người mẹ.

Thúng cắp bên hông, nón đội đầu,
Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu
Trông u chẳng khác thời con gái
Mắt sáng, môi hồng, má đỏ au.

Người mẹ hiện lên như biểu tượng của vẻ đẹp thuần khiết người con gái Việt. Dù thời gian trôi, mẹ vẫn giữ nguyên nét xuân thì với chiếc nón lá, đôi khuyên vàng, tà áo nâu giản dị. Ánh mắt tinh anh, đôi môi hồng thắm, gương mặt rạng rỡ - tất cả đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho thi ca.

Chiều mát, đường xa nắng nhạt vàng,
Đoàn người về xóm gánh khoai lang,
Trời xanh cò trắng bay từng lớp,
Xóm chợ lều phơi xác lá bàng.

Khổ thơ thứ tư như một bức họa buồn. Cảnh vật vẫn thế, nhưng người đồng hành năm xưa đã vắng bóng. Nhịp sống làng quê vẫn tiếp diễn với những buổi chiều mát, đoàn người gánh khoai, cánh cò trắng... nhưng lòng thi nhân chất chứa nỗi niềm khôn tả. Hình ảnh "xác lá bàng" gợi lên sự mất mát, như linh hồn mùa đông đã theo gió bay đi, để lại nỗi nhớ thương vô hạn.

Tà áo nâu in giữa cánh đồng,
Gió chiều cuốn bụi phủ mờ lưng.
Bóng u hay bóng người thôn nữ
Cúi nón che đi má ửng hồng.

Tới đường làng gặp những người quen.
Ai cũng khen u nết thảo hiền,
Dẫu phải theo chồng thân phận gái
Đường về quê mẹ vẫn không quên.

Hai khổ cuối là bản hòa ca về vẻ đẹp lao động và đức hạnh của người mẹ. Bóng dáng tảo tần "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời" hòa quyện giữa cánh đồng mênh mông. Tiếng làng xóm ngợi khen đức tính thảo hiền của mẹ càng làm sáng lên hình tượng người phụ nữ Việt - dù đi đâu vẫn một lòng hướng về quê mẹ.

Bằng ngôn từ giản dị mà sâu lắng, Đoàn Văn Cừ đã khắc họa thành công bức chân dung quê hương và người mẹ kính yêu. Có lẽ, với mỗi thi nhân, viết chính là cách lưu giữ vĩnh viễn những điều quý giá nhất, và với Đoàn Văn Cừ, đó chính là hình bóng mẹ hiền và con đường về quê mẹ thân thương.

Chuẩn bị khám phá tác phẩm

Yêu cầu (trang 47 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1):

- Đọc trước bài thơ Đường về quê mẹ và tìm hiểu thông tin về nhà thơ Đoàn Văn Cừ.

- Tham khảo nhận định của nhà phê bình Hoài Thanh về phong cách thơ Đoàn Văn Cừ:

"Thơ Đoàn Văn Cừ không phải những bức họa đơn sơ theo lối Á Đông. Mỗi vần thơ là một thế giới sống động ngập tràn sắc màu tươi vui. Người đọc như choáng ngợp trước muôn vàn đường nét rực rỡ, nhưng khi dừng lại ngắm nhìn, mỗi chi tiết đều mang nét duyên dáng riêng." (Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh – Hoài Châu).

Thông tin tác giả:

+ Đoàn Văn Cừ (1913-2004) quê ở Nam Lợi, Nam Trực, Nam Định. Ông nổi tiếng với những bài thơ về sinh hoạt nông thôn đăng trên báo Ngày nay.

+ Xuất thân là giáo viên, ông xuất bản tập thơ đầu tay "Thôn ca" năm 1939.

+ Ngoài bút danh chính, ông còn dùng các tên: Kẻ Sỹ, Cư sỹ Nam Hà.

+ Tham gia quân đội từ 1948-1952, sau đó công tác trong ngành xuất bản.

+ Các tác phẩm tiêu biểu: Thôn ca I (1939), Thôn ca II (1960), Dọc đường xuân (1979).

Khám phá tác phẩm

* Nội dung chính: Bài thơ là dòng hồi tưởng về những chuyến trở về quê ngoại cùng mẹ. Mỗi độ xuân sang, hình ảnh người mẹ dắt đàn con về thăm quê ngoại hiện lên thật ấm áp, thể hiện niềm hân hoan của đứa con và tình yêu, niềm tự hào về vẻ đẹp dịu dàng, đức hạnh của người mẹ quê.

* Phân tích chi tiết:

Câu 1: Thời điểm mẹ đưa tác giả về quê ngoại?

- Mỗi độ xuân về, mẹ lại dẫn con về quê ngoại để thăm họ hàng.

Câu 2: Bức tranh thiên nhiên và con người qua các khổ 2, 4?

- Hiện lên qua hình ảnh: rặng đề cổ thụ, dòng sông uốn quanh đê, cồn cát xanh, bãi mía tím, đoàn người gánh khoai,... Tất cả tạo nên bức tranh quê mộc mạc mà thân thương.

Câu 3: Hình ảnh người mẹ trong các khổ 3, 5?

- Hiện lên qua: chiếc nón lá, đôi khuyên vàng, tà áo nâu giản dị, đôi mắt sáng, nụ cười hồng,... vẻ đẹp vượt thời gian của người phụ nữ Việt.

Câu 4: Đặc điểm nghệ thuật của bài thơ?

- Thể thơ bảy chữ với nhịp 4/3 uyển chuyển

- Vần chân tạo âm điệu du dương: ngần-thân, đê-bề,...

* Cảm nhận sâu:

Câu 1: Nhan đề bài thơ?

- Là lời tự sự của nhân vật "tôi", nhan đề phản ánh hành trình trở về với ký ức đẹp về quê mẹ.

Câu 2: Bố cục bài thơ?

- 6 khổ thơ chia thành 4 mạch cảm xúc: khung cảnh về quê - bức tranh quê - hình ảnh mẹ - tình cảm cội nguồn.

Câu 3: Đánh giá về bức tranh thiên nhiên?

- Màu sắc hài hòa: trắng của sông, xanh của cồn, tím của bãi mía,...

- Đường nét sinh động: dòng sông uốn lượn, đoàn người nhộn nhịp,...

- Tâm hồn con người chất phác, yêu lao động.

Câu 4: Tâm trạng tác giả?

- Niềm vui khi được về quê, tình yêu tha thiết với quê hương và lòng tự hào về người mẹ.

Câu 5: Hình ảnh ấn tượng nhất?

- Hình ảnh người mẹ với vẻ đẹp vượt thời gian: "Trông u chẳng khác thời con gái" - biểu tượng cho vẻ đẹp người phụ nữ Việt Nam.

Chuẩn bị đọc hiểu

(trang 47, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Đọc trước bài thơ và tìm hiểu về tác giả Đoàn Văn Cừ - cây đại thụ của thơ ca đồng quê Việt Nam.

Thông tin tác giả:

- Sinh năm 1913 tại Nam Lợi, Nam Trực, Nam Định - vùng quê chiêm trũng đồng bằng Bắc Bộ

- Xuất thân từ gia đình nông dân, từng là giáo viên trước khi trở thành nhà thơ

- Các bút danh khác: Kẻ Sĩ, Cư sĩ Nam Hà, phản ánh tâm hồn nho nhã của một trí thức gắn bó với quê hương

Khám phá tác phẩm

Câu 1: Thời điểm mẹ đưa tác giả về quê ngoại?

- Mỗi độ xuân sang, khi "dặm liễu mây bay sắc trắng ngần", mẹ lại dắt con về quê ngoại để sum vầy họ hàng.

Câu 2: Bức tranh thiên nhiên và con người qua các khổ 2, 4?

- Khổ 2: Hiện lên qua hình ảnh "rặng đề cổ thụ", "dòng sông trắng lượn ven đê", "cồn xanh bãi tía" cùng người nông dân cần mẫn xới cà, ngô.

- Khổ 4: Khung cảnh chiều quê với "đoàn người gánh khoai lang", "cò trắng bay từng lớp", "xóm chợ lều phơi xác lá bàng".

Câu 3: Đặc điểm nghệ thuật của bài thơ?

- Thể thơ thất ngôn truyền thống nhưng cách gieo vần linh hoạt (vần chân, vần lưng)

- Nhịp thơ đa dạng: 4/3, 3/4, 2/2/3 tạo âm điệu như bước chân trở về quê mẹ

Câu 1: Ý nghĩa nhan đề bài thơ?

- Là lời tự sự của chính tác giả, nhan đề gợi mở hành trình trở về với ký ức tuổi thơ và tình mẫu tử thiêng liêng.

Câu 2: Bố cục bài thơ?

1. Khung cảnh về quê (khổ 1)

2. Bức tranh quê hương (khổ 2,4)

3. Chân dung người mẹ (khổ 3,5)

4. Tình cảm cội nguồn (khổ 6)

Câu 3: Phân tích hình ảnh thiên nhiên và con người?

- Thiên nhiên: Rặng đề, dòng sông, cồn xanh, bãi tía, cò trắng... tạo nên bức tranh quê thanh bình

- Con người: Người mẹ với "thúng cắp bên hông", "nón đội đầu", "áo the nâu" hiện lên như biểu tượng vẻ đẹp phụ nữ Việt

Câu 4: Tâm trạng tác giả?

- Niềm hoài niệm xúc động về quá khứ

- Lòng biết ơn sâu sắc với người mẹ và quê hương

Câu 5: Hình ảnh ấn tượng nhất?

- Hình ảnh người mẹ với vẻ đẹp vượt thời gian: "Trông u chẳng khác thời con gái" - sự kết tinh vẻ đẹp truyền thống và hiện đại.

CHUẨN BỊ ĐỌC HIỂU

Yêu cầu:

- Tìm hiểu trước về bài thơ và tác giả Đoàn Văn Cừ - bậc thầy của thơ ca đồng quê.

- Cảm nhận của Hoài Thanh: "Thơ Đoàn Văn Cừ như những bức tranh sống động, rực rỡ sắc màu, mỗi nét vẽ đều ẩn chứa nét duyên riêng" (Thi nhân Việt Nam).

Thông tin tác giả:

- (1913-2004) quê Nam Lợi, Nam Trực, Nam Định

- Xuất thân giáo viên, nổi tiếng với thơ về sinh hoạt nông thôn

- Bút danh khác: Kẻ Sỹ, Cư sĩ Nam Hà

- Tác phẩm tiêu biểu: Thôn ca I, II, Dọc đường xuân

KHÁM PHÁ TÁC PHẨM

Câu 1: Bức tranh thiên nhiên và con người

- Khổ 2: Rặng đề cổ thụ, dòng sông uốn quanh đê, cồn xanh bãi tía

- Khổ 4: Đoàn người gánh khoai chiều, cò trắng chao nghiêng, xóm chợ đầy lá bàng rơi

Câu 2: Ý nghĩa từ "mang đi"

- Gợi sự phai nhạt của thanh xuân người con gái theo thời gian

Câu 3: Nghệ thuật thơ

- Thể thất ngôn với vần điệu linh hoạt

- Nhịp thơ đa dạng 3/2/2, 4/3 như nhịp bước chân trở về

CÂU HỎI PHÂN TÍCH

Câu 1: Ấn tượng chung

- Lời tự sự của tác giả, đưa ta về miền ký ức tuổi thơ

- Ngôn từ giản dị mà sâu lắng, khắc họa chân thực hình ảnh quê hương và người mẹ

Câu 2: Bố cục

1. Khung cảnh trở về (khổ 1)

2. Thiên nhiên quê hương (khổ 2,4)

3. Hình ảnh người mẹ (khổ 3,5)

4. Tình cảm cội nguồn (khổ 6)

Câu 3: Phân tích hình ảnh

- Thiên nhiên: Rặng đề, dòng sông, cò trắng... tạo bức tranh quê thanh bình

- Con người: Người mẹ với nón lá, áo nâu hiện lên đẹp dịu dàng

- Màu sắc hài hòa, đường nét sinh động

Câu 4: Tâm trạng tác giả

- Niềm vui khi được về quê

- Tình yêu quê hương và lòng biết ơn người mẹ

Câu 5: Hình ảnh ấn tượng

- Người mẹ với vẻ đẹp vượt thời gian: "Trông u chẳng khác thời con gái" - biểu tượng cho vẻ đẹp phụ nữ Việt truyền thống.