Tuyển tập 10 bài phân tích sâu sắc và ấn tượng nhất về tác phẩm "Nhàn" của Nguyễn Bỉnh Khiêm

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) - bậc đại trí tuệ với học vấn uyên thâm, được tôn xưng là Tuyết Giang Phu Tử bởi những học trò xuất chúng. Cuộc đời ông là bản hùng ca về khí tiết khi dám dâng sớ xin chém mười tám lộng thần, rồi chọn lối sống ẩn dật khi hoài bão cứu đời không thành. Ông để lại hai kiệt tác: Bạch Vân am thi tập (chữ Hán) và Bạch Vân quốc ngữ thi (chữ Nôm), trong đó bài "Nhàn" là viên ngọc sáng thể hiện triết lý sống thanh cao.

Thơ ông như dòng suối mát lành chảy từ trí tuệ uyên bác, vừa giáo huấn đạo lý vừa ngợi ca chí khí kẻ sĩ, phê phán xã hội đương thời. "Nhàn" được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, vẽ nên bức tranh đời sống an nhiên tự tại:

"Một mai, một cuốc, một cần câu/ Thơ thẩn dầu ai vui thú nào..."

Hai câu mở đầu khắc họa hình ảnh ẩn sĩ với phong thái thư thái, dùng điệp từ "một" gợi sự giản dị mà thanh nhã. Cái "thơ thẩn" ấy là tư thế ung dung của người đã thoát khỏi vòng cương tỏa danh lợi.

"Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ/ Người khôn người đến chốn lao xao"

Nghệ thuật đối lập tài tình giữa "dại" - "khôn", "vắng vẻ" - "lao xao" thể hiện quan niệm sống đặc biệt: coi sự xa lánh quyền quý là minh triết chứ không phải lẩn tránh trách nhiệm.

Bức tranh tứ thời hiện lên sinh động: "Thu ăn măng trúc đông ăn giá/ Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao", cho thấy sự hòa điệu với tự nhiên và triết lý "thuận thiên" sâu sắc.

Hai câu kết "Rượu đến cội cây ta sẽ uống/ Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao" chất chứa trí tuệ siêu việt, vận dụng điển tích Thuần Vu một cách tinh tế để khẳng định giá trị đích thực của đời người không nằm ở vinh hoa phù phiếm.

Qua "Nhàn", Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nâng nghệ thuật thơ Nôm lên tầm triết luận sâu sắc. Bài thơ như đóa sen vươn lên từ bùn đất thời đại, tỏa hương thơm ngát của nhân cách cao khiết, vẫn còn nguyên vẹn giá trị nhân văn cho hậu thế.

Trong thế giới thi ca, "Nhàn" của Nguyễn Bỉnh Khiêm hiện lên như một bản tình ca về triết lý sống, nơi mỗi câu thơ đều thấm đẫm trải nghiệm của bậc đại trí giữa thời loạn. Bài thơ không chỉ là lựa chọn an nhiên tự tại mà còn là tuyên ngôn sống vượt thời gian, khi tác giả chủ động rời xa "chốn lao xao" để giữ trọn khí tiết thanh cao.

Hai câu khai đề vẽ nên bức tranh điền viên đầy thi vị: "Một mai, một cuốc, một cần câu/ Thơ thẩn dầu ai vui thú nào". Điệp từ "một" cùng nhịp thơ khoan thai gợi lối sống giản dị mà không kém phần thanh nhã. Cái "thơ thẩn" ấy chính là phong thái ung dung của người đã thấu hiểu lẽ đời.

Nghệ thuật đối lập tài tình trong hai câu thực "Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ/ Người khôn người đến chốn lao xao" đã phơi bày quan niệm sống đậm chất minh triết. Chữ "dại" ở đây hàm chứa sự mỉa mai sâu sắc với thói đời bon chen, đồng thời khẳng định lựa chọn có ý thức của kẻ sĩ.

Bức tranh tứ thời "Thu ăn măng trúc đông ăn giá/ Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao" không chỉ thể hiện sự hòa điệu với tự nhiên mà còn là biểu tượng cho triết lý "thuận thiên" - sống theo quy luật đất trời. Những sản vật dân dã trở thành minh chứng cho đời sống tinh thần phong phú.

Hai câu kết "Rượu đến cội cây ta sẽ uống/ Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao" vận dụng điển tích Thuần Vu một cách tinh tế, biến bài thơ thành áng văn chương bất hủ về giá trị đích thực của đời người. Qua đó, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nâng thơ Nôm lên tầm triết luận sâu sắc.

"Nhàn" không đơn thuần là lối sống ẩn dật mà là sự lựa chọn có ý thức của bậc trí giả, là bài học về giữ gìn nhân cách giữa xã hội nhiễu nhương. Đó chính là sức sống trường tồn khiến tác phẩm vẫn nguyên vẹn giá trị qua năm tháng.

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491–1585), bậc đại nho thời Lê-Mạc, đã sống qua một thế kỷ đầy biến động với những xung đột triền miên giữa các thế lực phong kiến. Trong cơn bão loạn ấy, ông hiện lên như một trí thức kiên định, vừa phanh phui những thế lực đen tối chà đạp lên đời sống dân lành, vừa bảo vệ những giá trị đạo đức truyền thống qua những vần thơ thấm đẫm triết lý nhân sinh.

Bài thơ "Nhàn" của ông là tuyên ngôn sống của một ẩn sĩ, một lối thoát khỏi vòng xoáy danh lợi tầm thường. Quan niệm sống ấy không chỉ bắt nguồn từ đạo lý Nho gia mà còn hòa quyện với triết lý dân gian, tạo nên một nhân sinh quan lành mạnh giữa thời cuộc điên đảo.

Hành trình tìm về với "nhàn" của Nguyễn Bỉnh Khiêm là hành trình trở về với nhân dân, đối lập với lối sống thực dụng bằng ngôn ngữ thơ vừa ngông nghênh vừa sâu sắc:

Một mai, một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dù ai vui thú nào

Hình ảnh người ẩn sĩ hiện lên thật giản dị mà sâu sắc - một nho sĩ khoác áo nông dân, tìm thú vui trong cuộc sống "ngư, tiều, canh, mục" như một sự phản kháng với lối sống bon chen.

Đằng sau vẻ ngoài "thơ thẩn" ấy là cả một thái độ sống ung dung, tự tại. Những vật dụng lao động bình dị trở thành biểu tượng cho cuộc sống không vướng bụi trần.

Triết lý sống của ông được thể hiện rõ qua cách đối lập đầy ẩn ý:

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người kiếm chốn lao xao

Phép đối tài tình đã vạch ra ranh giới giữa hai thế giới quan: một bên là sự "dại khôn" đầy mỉa mai của kẻ sĩ, một bên là sự "khôn dại" của thế gian. Không phải là lời than thở u uất như Khuất Nguyên xưa, mà là nụ cười tỉnh táo của bậc chính nhân trước thói đời đen bạc.

Cuộc sống ẩn dật của ông hòa hợp với nhịp tuần hoàn của tự nhiên:

Thu ăn măng trúc, đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao

Mỗi mùa mang đến những ưu đãi riêng, mỗi thứ quà quê đều thấm đẫm triết lý sống thanh cao. Đó không phải là lối sống tiêu cực mà là sự lựa chọn có ý thức để giữ gìn nhân cách trước cơn lốc danh lợi.

Kết thúc bài thơ là thái độ dứt khoát với phù hoa:

Rượu đến cội cây ta sẽ uống

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao

Điển tích được vận dụng tự nhiên như lời tuyên bố đoạn tuyệt với vòng xoáy công danh. Trong bối cảnh xã hội suy vi đương thời, quan niệm này mang ý nghĩa tích cực - một sự phản kháng bằng cách giữ mình trong sạch.

"Nhàn" không chỉ là bài thơ hay mà còn là bản tuyên ngôn sống của một nhân cách lớn, kết tinh trí tuệ và bản lĩnh Nguyễn Bỉnh Khiêm - người đã chọn sống gần dân để giữ trọn đạo làm người giữa thời loạn.

Giữa chốn quan trường đầy tham vọng quyền lực, hiếm hoi lắm mới có người tự nguyện rời bỏ mũ áo xênh xang. Nguyễn Bỉnh Khiêm - bậc đại trí thức uyên bác, nhà thơ tài hoa - đã chọn lối sống ẩn dật nơi thôn dã, để lại cho đời bài thơ Nhàn như một tuyên ngôn sống đầy minh triết.

Một chữ Nhàn giản dị mà chứa đựng cả triết lý nhân sinh sâu sắc. Cái nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm không phải sự nhàn hạ tầm thường, mà là sự tự do của tâm hồn khi thoát khỏi vòng danh lợi.

Bài thơ mở đầu bằng bức tranh đồng quê mộc mạc:

"Một mai, một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào"

Những vật dụng lao động giản dị trở thành biểu tượng cho cuộc sống tự tại. Công việc đồng áng tuy chân tay vất vả nhưng tâm hồn lại thanh thản, khác hẳn sự bon chen nơi triều chính.

Hai câu thơ tiếp theo chứa đựng triết lý sâu xa:

"Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn, người đến chỗ lao xao"

Cách nói nghịch lý đầy dụng ý: chốn thôn quê tưởng vắng vẻ mà thanh bình, nơi quan trường tưởng sang trọng lại đầy hiểm nguy. Đó là sự lựa chọn có chủ ý của bậc chính nhân quân tử.

Cuộc sống nhàn tản hiện lên sinh động qua bốn mùa:

"Thu ăn măng trúc, đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao"

Lối sống thuận theo tự nhiên ấy chính là cái nhàn của bậc đại trí. Và trong khung cảnh ấy, hình ảnh nhà nho ung dung:

"Rượu đến cội cây ta sẽ uống

Nhìn xem phú quí, tựa chiêm bao"

Triết lý về sự phú quý như giấc mộng càng khẳng định sự lựa chọn sáng suốt của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Bài thơ không chỉ vẽ nên chân dung một nhà nho thanh cao mà còn gửi gắm bài học nhân sinh sâu sắc.