Tuyển tập 6 bài soạn "Lao xao" (Duy Khán) đặc sắc nhất dành cho học sinh lớp 6

Khám phá hành trình sáng tạo của Duy Khán qua tác phẩm "Lao xao"

1. Chân dung nghệ sĩ

- Nguyễn Duy Khán (1934-1993) - người con của làng Sơn Trung, Nam Sơn, Quế Võ, Bắc Ninh - đã dệt nên những trang văn đậm hồn quê.

- Cuộc đời ông là bản trường ca từ cậu học trò bỏ học theo kháng chiến, trở thành người lính - nhà giáo - nhà báo chiến trường.

- Những năm tháng ở Trường Sa và giải thưởng Hội Nhà văn 1987 cho "Tuổi thơ im lặng" đã khắc sâu tên tuổi ông vào văn đàn.

2. Kiệt tác văn chương

- "Tuổi thơ im lặng" (1986) như bức tranh thủy mặc về làng quê Bắc Ninh, nơi ký ức tuổi thơ hiện lên qua từng trang viết tinh tế.

- Tác phẩm được cấu trúc thành 2 mảng màu: bức tranh thiên nhiên chớm hè và thế giới loài chim đầy biến động.

3. Thế giới "Lao xao"

Bài văn mở ra khung cảnh đồng quê khi hè về, nơi các loài chim hiện lên với đủ cung bậc:

- Những "nghệ sĩ" hiền lành: bồ các, sáo sậu, chim nhạn

- Những "chiến binh" bầu trời: diều hâu, chèo bẻo, chim cắt

- Mỗi loài mang đặc trưng riêng qua tiếng hót, dáng bay, cách kiếm ăn

4. Nghệ thuật phác họa

- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa kể và tả

- Vận dụng khéo léo chất liệu dân gian

- Ngôn ngữ giàu nhạc tính, hình ảnh

- Cái nhìn trẻ thơ trong trẻo nhưng sâu sắc

5. Thông điệp nhân văn

Qua thế giới loài chim, tác giả gửi gắm tình yêu thiên nhiên và nỗi nhớ quê hương da diết. Mỗi trang viết như tiếng gọi tha thiết về với cội nguồn, với những giá trị văn hóa làng quê đang dần phai nhạt.

I. Hành trình khám phá tác phẩm

1. Người nghệ sĩ đa tài

Duy Khán - người con Bắc Ninh với hai vai: người lính và nhà văn. Cuộc đời ông là hành trình từ chiến trường ác liệt đến trang văn đầy chất thơ.

2. Kiệt tác văn chương

"Tuổi thơ im lặng" như cuốn phim quay chậm về ký ức tuổi thơ, trong đó "Lao xao" là phân cảnh đẹp nhất về bức tranh thiên nhiên sống động.

3. Cấu trúc nghệ thuật

• Khúc dạo đầu: Làng quê bừng tỉnh trong nắng hè
• Bản giao hưởng: Thế giới loài chim với đủ cung bậc cảm xúc

II. Giải mã văn bản

Câu 1: Nghệ thuật sắp xếp các loài chim thành ba lớp lang: hiền lành - trung gian - hung dữ, tạo nên cấu trúc chặt chẽ mà tự nhiên.

Câu 2: Bút pháp tả thực kết hợp với cảm nhận chủ quan, biến mỗi loài chim thành nhân vật có tính cách riêng.

Câu 3: Chất liệu dân gian được vận dụng tài tình:
• Lời đồng dao như sợi chỉ xuyên suốt
• Thành ngữ tạo điểm nhấn ấn tượng

Câu 4: Bài văn không chỉ cung cấp tri thức mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, giúp độc giả trân quý vẻ đẹp bình dị của quê hương.

III. Trải nghiệm sáng tạo

Trong khu vườn nhỏ, chú chim sẻ bé nhỏ trở thành nghệ sĩ của bình minh. Bộ lông nâu điểm những mảng trắng tinh khôi, đôi mắt đen láy tinh anh. Mỗi sớm mai, tiếng hót trong trẻo của chú như bản nhạc chào ngày mới. Những bước nhảy linh hoạt trên cành cây, cách chú mổ từng hạt thóc vàng ươm - tất cả tạo nên bức tranh sinh động về một người bạn nhỏ đáng yêu của nhà nông.

I. Giải mã thế giới loài chim

Câu 1: Nghệ thuật phân loại tinh tế:

• Nhóm chim hiền: Bồ các, chim ri, sáo sậu - mang niềm vui đến cho đất trời

• Nhóm chim dữ: Diều hâu, quạ đen - những kẻ đi săn đáng sợ

• Đặc biệt: Chèo bẻo - hiệp sĩ bầu trời chống lại cái ác

Câu 2: Nghệ thuật miêu tả đặc sắc:

• Bồ các: Tiếng kêu báo hiệu ngày mới

• Diều hâu: Kẻ săn mồi với mũi khoằm sắc lẹm

• Chèo bẻo: Những mũi tên đen bảo vệ bầu trời

• Chim cắt: Thanh kiếm sắc của tự nhiên

Câu 3: Chất liệu văn hóa dân gian:

• Lời đồng dao mộc mạc

• Thành ngữ đúc kết kinh nghiệm

• Truyền thuyết dân gian về các loài chim

Câu 4: Bài học nhân sinh:

Tác phẩm không chỉ miêu tả thiên nhiên mà còn là bài học về sự cân bằng trong cuộc sống, về cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác.

II. Cảm nhận sáng tạo

Chim họa mi - nghệ sĩ của hoàng hôn:

Khi ánh chiều tà nhuộm đỏ bầu trời, chú họa mi nhỏ xuất hiện như một nhạc công tài ba. Những nốt nhạc trong trẻo vang lên, đánh thức cả khu vườn đang chìm vào giấc ngủ. Sau buổi hòa nhạc đơn ca, chú chim nhỏ khép đôi cánh, chìm vào giấc ngủ với nụ cười mãn nguyện của một nghệ sĩ vừa hoàn thành kiệt tác.

I. Khám phá tác giả Duy Khán - Người kể chuyện đồng quê

- Duy Khán (1934-1993), người con của vùng đất Bắc Ninh với hồn quê Quế Võ - Tác phẩm đặc sắc: Tuổi thơ im lặng - bức tranh ký ức sống động về làng quê Bắc Bộ, nơi thiên nhiên, con người và kỷ niệm tuổi thơ hòa quyện - Tác phẩm thấm đẫm tình yêu quê hương, từ những điều giản dị nhất "yêu bờ tre, gốc lúa" đến lòng tự hào dân tộc

II. Hành trình vào thế giới "Lao xao"

1. Nguồn gốc tác phẩm Trích từ Tuổi thơ im lặng - tác phẩm đoạt giải thưởng Hội Nhà văn 1987

2. Cấu trúc nghệ thuật - Phần 1: Bức tranh quê chớm hè với âm thanh rộn ràng - Phần 2: Vũ trụ thu nhỏ của các loài chim với đầy đủ hỉ nộ ái ố

3. Thông điệp sâu sắc Bằng ngòi bút tinh tế và tình yêu thiên nhiên, tác giả tái hiện sinh động thế giới các loài chim như một xã hội thu nhỏ đầy màu sắc

4. Nét độc đáo nghệ thuật - Ngôn ngữ giàu chất tạo hình với hệ thống từ láy đặc sắc - Nghệ thuật nhân hóa độc đáo, biến mỗi loài chim thành nhân vật có cá tính - Sự kết hợp hài hòa giữa chất liệu dân gian và quan sát hiện đại

III. Phân tích tác phẩm đa chiều

1. Trật tự nghệ thuật trong miêu tả Tác giả xây dựng hệ thống nhân vật chim theo trật tự: - Nhóm chim hiền lành (bồ các, sáo sậu, tu hú...) - Chim trung gian (chim ngói, nhạn...) - Chim ác (diều hâu, quạ...) Tạo nên cấu trúc chặt chẽ như một câu chuyện hấp dẫn

2. Nghệ thuật khắc họa sinh vật Mỗi loài chim hiện lên với nét riêng độc đáo: - Tiếng kêu "váng" của bồ các - Điệu hót mừng mùa của sáo đen - Cú sạt nhanh như chớp của chim ngói - Màn trình diễn không trung của nhạn - Bản án tự giam mình của bìm bịp - Những pha hành động mãnh liệt của diều hâu, chèo bẻo

3. Chất liệu văn hóa dân gian Tác giả khéo léo đan xen: - Câu chuyện dòng họ chim - Thành ngữ "dây mơ rễ má" - Tích "kẻ cắp gặp bà già" - Truyền thuyết chim bìm bịp Tạo nên chiều sâu văn hóa cho tác phẩm

IV. Bài học giá trị - Cung cấp kiến thức phong phú về thế giới loài chim - Bồi đắp tình yêu thiên nhiên, quê hương - Gợi nhớ về tuổi thơ dung dị nơi làng quê

V. Gợi mở sáng tạo

1. Tóm tắt tinh gọn Mùa hè về, cả làng quê rộn rã tiếng chim. Từ bồ các ồn ào đến sáo sậu duyên dáng, từ chim ngói thoăn thoắt đến nhạn bay cao. Rồi những diều hâu hung dữ, quạ ranh ma, chèo bẻo hiếu chiến - tất cả tạo nên bức tranh sinh động về xã hội loài chim đầy kịch tính.

2. Gợi ý quan sát Hãy chọn một loài chim quen thuộc và khám phá: - Đặc điểm nhận dạng độc đáo - Tập tính sinh hoạt thú vị - Vai trò trong hệ sinh thái - Cảm xúc mà sự xuất hiện của chúng mang lại Biến mỗi quan sát thành một khám phá mới mẻ về thế giới tự nhiên quanh ta.

A. KIẾN THỨC CỐT LÕI

1. Tác giả Duy Khán - Người kể chuyện đồng quê

Nhà văn Duy Khán (1934-1993) xuất thân từ vùng quê Nam Sơn, Quế Võ, Bắc Ninh, sau định cư tại Hải Phòng. Cuộc đời binh nghiệp và tuổi thơ nghèo khó đã thấm sâu vào trang viết của ông. Nổi bật trong sự nghiệp là tập truyện "Tuổi thơ im lặng" (1986) - tác phẩm đoạt giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1987, nơi ông khéo léo phác họa thế giới tuổi thơ với chất liệu hiện thực đậm đà.

2. Tác phẩm "Lao xao" - Bức tranh sinh động về thế giới loài chim

Trích từ "Tuổi thơ im lặng", đoạn văn "Lao xao" đưa người đọc vào khung cảnh chớm hè với sự thức dậy của thiên nhiên: cây cối xum xuê, hương hoa ngào ngạt, ong bướm rộn ràng. Tác giả dựng lên bức tranh đa thanh về thế giới các loài chim đồng quê, từ những bồ các ồn ào, chị Điệp nhanh nhảu đến các sáo sậu, tu hú hiền lành. Đặc biệt là cuộc đối đầu giữa các loài chim dữ như diều hâu, quạ đen với "võ sĩ" chèo bẻo - kẻ tuy bị coi là trộm cắp nhưng lại dũng cảm bảo vệ gà con trước những kẻ săn mồi.

B. KHÁM PHÁ VÀ CẢM NHẬN

Câu 1: Hành trình khám phá thế giới loài chim

a) Hệ thống các loài chim xuất hiện theo trình tự: bồ các → chim ri → sáo sậu → sáo đen → tu hú → bìm bịp → diều hâu → quạ → chim cắt → chèo bẻo.

b) Nghệ thuật phân loại tinh tế: Chim hiền (bồ các, sáo...), chim dữ (diều hâu, quạ...), và đặc biệt là chèo bẻo - loài chim nhỏ nhưng dũng cảm chống lại kẻ săn mồi.

c) Lối kể chuyện tự nhiên như lời tâm tình, kết hợp miêu tả sinh động qua thủ pháp nhân hóa: "con cắt còn ngấp ngoải", tạo nên sức sống mãnh liệt cho bức tranh thiên nhiên.

Câu 2: Nghệ thuật miêu tả đặc sắc

a) Mỗi loài chim hiện lên với nét đặc trưng riêng: tiếng kêu "các các" của bồ các, dáng vẻ hung dữ của diều hâu "mũi khoằm", hay vẻ nhanh nhẹn của chèo bẻo "những mũi tên đen".

b) Sự đan xen giữa tả và kể tạo nên mạch văn uyển chuyển: từ chuyện sáo đen học nói đến mùa tu hú về, hay cuộc chiến tranh giành mồi giữa các loài chim.

c) Qua ngòi bút tinh tế, tác giả bộc lộ tình yêu thiên nhiên sâu sắc: "Cả làng thơm" - chỉ bằng ba từ đã gói trọn hương vị đồng quê.

Câu 3: Chất liệu văn hóa dân gian đặc sắc

Bài văn thấm đẫm văn hóa dân gian qua: đồng dao về họ hàng nhà chim, thành ngữ "lia lia láu láu", truyền thuyết chim bìm bịp. Cách cảm nhận này tạo nên sự gần gũi, nhưng cũng có chỗ cần xem xét lại như việc quy kết "tiếng chim bìm bịp gọi chim ác".

Câu 4: Bài học về tình yêu thiên nhiên

Tác phẩm mở ra thế giới diệu kỳ của các loài chim, từ đó bồi đắp tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi trường sống.

LUYỆN TẬP: Miêu tả chim sơn ca - nghệ sĩ của đồng quê

Trong buổi sớm tinh mơ, khi sương mai còn quấn quýt trên ngọn cỏ, tiếng hót trong trẻo của sơn ca vang lên như bản giao hưởng chào ngày mới. Chú chim nhỏ với bộ lông nâu giản dị nhưng sở hữu giọng hót thánh thót. Đặc biệt là cách bay vút lên cao rồi từ từ hạ cánh, vừa bay vừa hót tạo nên nét độc đáo hiếm có. Hình ảnh ông và bố thưởng trà nghe chim hót mỗi sáng trở thành ký ức đẹp về tình yêu thiên nhiên và gia đình.