Top 8 Món ăn độc đáo của người dân tộc Ba Na

Cà đắng, một loại cà mọc hoang trong rừng, qua bàn tay tài hoa của người dân Ba Na, đã biến thành món ăn độc đáo không thể thiếu. Món này thường được làm từ thịt ba chỉ, chọn những miếng có cả nạc và mỡ để khi chế biến, thịt ngọt, béo ngậy. Sau khi thịt được gói trong lá chuối và treo trên gác bếp trong một vài ngày, mùi hương của thịt càng trở nên hấp dẫn. Khi chế biến, thịt được cắt thành từng miếng vừa ăn. Cà đắng được rửa sạch, bổ đôi hoặc ba, sau đó cho vào ống lồ ô cùng với thịt và gia vị, rồi gói kín lại bằng lá cây và nướng trên bếp lửa. Khi chín, món ăn được trộn đều với lá é, một gia vị đặc trưng của Ba Na, tạo nên hương vị rất riêng. Thịt mùi nấu cà đắng là sự kết hợp tuyệt vời của vị béo của thịt, vị đắng nhẹ của cà và mùi thơm nồng nàn của lá é, khiến món ăn trở nên hấp dẫn khó tả.

Một món ăn quen thuộc và đặc sắc của người Ba Na, cá Niêng nướng đã trở thành món ăn yêu thích của du khách khi đến với Kon Tum. Cá Niêng sống chủ yếu ở sông Đăk Bla và các con suối vùng Kon Plông, Kon Prẫy. Loại cá này có thân dẹt, dài và màu trắng, gần giống cá diếc nhưng có thân thon và chắc hơn. Cá Niêng ăn chủ yếu rêu, lá cây và các động vật giáp xác, do đó thịt cá rất sạch và không có mùi tanh.

Sau khi bắt cá về, người dân sẽ rửa sạch, mổ bỏ ruột (hoặc để nguyên ruột nếu muốn món ăn có vị đăng đắng đặc trưng). Với cá lớn, người ta sẽ dùng một que tre dài xiên qua thân cá để khi nướng không bị cong. Còn với cá nhỏ, nhiều người dùng cặp tre nhỏ kẹp từ 5 đến 7 con rồi nướng trên than hồng, lật đều để cá chín đều. Khi cá chín, da cá chuyển từ trắng sang vàng, tỏa ra mùi thơm nức mũi.

Cá Niêng nướng được ăn kèm với muối ớt lá é, một gia vị đặc trưng của người Ba Na. Trong những ngày se lạnh, ngồi bên bếp lửa cùng bạn bè, thưởng thức cá nướng và nhấp một ngụm rượu cần, du khách sẽ cảm nhận được sự ấm áp, nồng nàn của núi rừng và con người nơi đây. Hương vị ngọt ngào của cá suối, cay nồng của ớt, và mùi thơm của lá é hòa quyện tạo nên một trải nghiệm khó quên.

Món nhộng chuồn chuồn là một đặc sản quý hiếm, chỉ được người Ba Na chế biến khi tiếp đãi khách quý. Để thu thập nguyên liệu cho món ăn này, đồng bào vào rừng tìm những cây măng tre hoặc măng lồ ô bị sâu, bóc lớp vỏ bên ngoài của cây măng để thu hoạch nhộng chuồn chuồn. Nhộng chuồn chuồn có màu trắng đục, khá to, và việc tìm kiếm nhộng có thể mất tới vài ba ngày trong rừng sâu.

Nhộng sau khi bắt về, sẽ được bỏ vào ống lồ ô, không cần gia vị, sau đó nút ống lại bằng lá cây và nướng trên than hồng. Trong quá trình nướng, người ta để ống nằm nghiêng và xoay đều để nhộng chín đều. Khoảng 20 - 30 phút sau, nhộng được bày ra đĩa đã lót sẵn lá chuối tươi. Màu trắng của nhộng kết hợp với màu xanh của lá chuối tạo nên một món ăn không chỉ ngon mà còn bắt mắt.

Dù có thể khiến nhiều người ngần ngại khi lần đầu nhìn thấy, nhưng một khi đã thưởng thức, hương vị béo ngậy, ngọt thanh của nhộng chuồn chuồn sẽ khiến thực khách khó mà quên. Món ăn này có độ mềm mịn, thanh mát khi ăn, rất giàu đạm và bổ dưỡng. Nhộng chuồn chuồn ăn nóng hay nguội đều ngon, đem lại trải nghiệm ẩm thực độc đáo và khó quên.

Món Gỏi kiến, đặc sản của người Ba Na, thường xuất hiện trong các dịp lễ hội quan trọng như mừng cơm mới (Xa ba nao), lễ Cầu an (Pu Hơ Drih) và lễ Mừng nhà rộng mới (Et h’took nao). Loại kiến này có kích thước khá lớn, màu vàng đặc trưng, với nhộng màu trắng, béo ngậy và đầy dưỡng chất. Món ăn này nổi bật với vị chua đặc trưng của kiến và mùi thơm ngai ngái riêng biệt. Mặc dù loài kiến này có mặt quanh năm, nhưng thời điểm ngon nhất là từ tháng 1 đến tháng 4, khi kiến đẻ trứng và có nhiều nhộng nhất. Người dân thường vào rừng, thu hái cả tổ kiến mang về, rũ bỏ kiến, rồi tách riêng nhộng ra.

Để chế biến món gỏi này, riềng được rửa sạch, thái lát mỏng, sau đó băm hoặc giã nhuyễn. Kiến và nhộng được hấp trong khoảng 10 phút cho chín tới. Sau đó, kiến được trộn đều với riềng giã nhuyễn, tiếp theo cho nhộng vào và nêm nếm gia vị vừa ăn, tạo thành món gỏi kiến thơm ngon, đậm đà hương vị núi rừng. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện giữa vị chua chua của kiến, độ béo ngậy của nhộng, và vị cay nồng của riềng. Đây là món ăn truyền thống trong những dịp lễ hội, thể hiện sự hiếu khách của đồng bào Ba Na.

Với nguyên liệu phong phú từ thiên nhiên của núi rừng, người Ba Na ở Kon Tum đã sáng tạo ra những món ăn nướng trong ống lồ ô độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hóa của dân tộc. Rau rừng, cá suối, cá sông, và thịt gia súc, gia cầm được chế biến tỉ mỉ: thịt được xắt nhỏ hoặc băm nhỏ, các loại rau như cà đắng, cà tím được thái miếng vừa ăn. Cá được mổ bỏ ruột, thịt được cắt nhỏ và trộn với rau rừng, măng rừng, sả và tiêu giã nhỏ rồi nhồi vào ống lồ ô. Thịt gia súc như trâu, bò, heo, dê, hay gia cầm như gà, vịt sau khi được thui trên bếp lửa, được vặt lông, xẻ thành từng khúc nhỏ, trộn gia vị và cũng được nhồi vào ống lồ ô để nướng trên than củi rừng, tạo nên những món ăn thơm ngon, đậm đà hương vị rừng núi.

Những món ăn đặc sắc được chế biến trong dịp lễ hội thường là cơm lồ ô nếp trắng, cơm lồ ô nếp than, thịt heo, bò được trộn gia vị rồi nướng trong ống lồ ô, cháo (ta bung) nấu với thịt, măng đắng nấu cùng cá, gỏi kiến bóp chua với rau rừng, muối giã với mè, muối giã với lá é… và các món tráng miệng như củ lang, củ mỳ. Sau khi nướng xong, các món ăn được bày lên lá kbang trên nia, mỗi món ăn được sắp xếp trên một chiếc lá, tạo nên một mâm cơm đầy màu sắc và hấp dẫn. Cả mâm như một tác phẩm nghệ thuật, kích thích mọi giác quan của người thưởng thức.

Ẩm thực Ba Na sẽ không trọn vẹn nếu thiếu đi món cháo, một món ăn giản dị nhưng vô cùng đậm đà tình người. Truyền thống nấu cháo của người Ba Na là món ăn gắn liền với những giờ phút lao động vất vả ngoài đồng. Ngày xưa, người Ba Na thường nấu cháo và đựng trong vỏ bầu khô, mang theo khi đi làm xa. Sau những giờ lao động mệt nhọc, được thưởng thức món cháo mát lạnh trong chiếc bầu, cái nắng gió cao nguyên như được dịu lại, mọi mệt nhọc dường như tan biến.

Món cháo được yêu thích nhất là cháo nấm mối. Nấm mối chỉ xuất hiện vào đầu mùa mưa, khi người Ba Na làm nương rẫy, họ dễ dàng bắt gặp những đám nấm mọc rải rác trên đất rẫy mì hoặc bắp. Nấm sau khi thu hoạch sẽ được rửa sạch, bỏ phần gốc và xé nhỏ. Gạo được giã mịn và nấu cùng nấm. Khi nước đã sôi, nấm được cho vào nấu khoảng 10 phút trước khi cho bột gạo vào, quấy đều để cháo không bị vón cục. Một chút muối, chút bột tiêu rừng tạo nên hương vị thơm ngào ngạt. Cả gia đình quây quần bên nồi cháo nóng hổi, thưởng thức sự béo ngậy của gạo và nấm mối trong cái lạnh đầu mùa.

Rau dớn, một trong những đặc sản quý hiếm của Kon Tum, đã trở thành một phần không thể thiếu trong ẩm thực nơi đây. Mùa mưa là lúc rau dớn phát triển mạnh mẽ, và người dân dễ dàng tìm thấy chúng mọc xanh tươi ven sông suối, dưới những tán rừng già. Rau dớn được chế biến thành nhiều món ngon như xào, nấu canh, hoặc đặc biệt nhất là món Tôm lam rau dớn, món ăn có hương vị khó quên.

Nguyên liệu chính của món này là tôm và rau dớn tươi ngon. Tôm được rửa sạch, rồi cùng rau dớn tươi được bỏ vào ống lồ ô. Lưu ý chọn ống lồ ô vừa phải, không quá già cũng không quá non, để khi nướng ống không bị cháy hay vỡ. Sau khi cho tôm và rau vào, nêm muối vừa ăn và gói kín ống lại bằng lá chuối. Đặt ống lồ ô lên bếp than, nướng trong khoảng 15-20 phút, thỉnh thoảng xoay đều để món ăn chín đều. Khi món ăn được bày ra đĩa, bạn sẽ cảm nhận được hương thơm của rau kết hợp với màu vàng óng của tôm, tạo nên một món ăn vừa đẹp mắt lại đầy hấp dẫn.

Phụ nữ Ba Na luôn chăm chỉ và khéo léo. Mùa mưa đến mang theo những mầm măng le tươi non, nhỏ nhắn nhưng lại rất giòn và ngọt. Sau những buổi lên rẫy, họ thường tranh thủ thu hoạch rau rừng và măng để chuẩn bị bữa cơm cho gia đình. Cùng lúc đó, các chàng trai Ba Na cũng sẽ ra suối thả chài bắt cá, tôm. Món cá suối nấu măng le chính là sự kết hợp hoàn hảo của các nguyên liệu tươi ngon từ núi rừng.

Măng sau khi được rửa sạch, thái mỏng sẽ được nấu trước cho đến khi gần chín. Cá suối được mổ sạch, để nguyên con rồi cho vào nồi cùng măng. Gia vị được nêm nếm vừa vặn, đặc biệt là lá é để khử mùi tanh của cá và làm món ăn thêm thơm ngon. Sau khoảng 10 phút nấu, cá chín mềm, ngọt tự nhiên, thấm đều vào măng, tạo nên một món ăn tuyệt vời với sự kết hợp giữa vị ngọt của cá và sự giòn của măng le, khiến ai đã một lần nếm thử đều không thể quên.