Top 10 điều thú vị không thể bỏ lỡ về loài gấu chó

Gấu chó chủ yếu sinh sống trong những cánh rừng mưa nhiệt đới xanh thẳm của Đông Nam Á, trải dài qua các quốc gia như Bangladesh, Brunei, Campuchia, Ấn Độ, Indonesia, Lào, Myanmar, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam. Tuy nhiên, sự phá hủy rừng nghiêm trọng đã khiến môi trường sống của chúng bị chia cắt nghiêm trọng. Theo Sách Đỏ IUCN, số lượng gấu chó đã giảm hơn 30% trong vòng ba thập kỷ qua.

Lịch sử tiến hóa của loài gấu chó bắt nguồn từ Lục địa Á Âu, xuất hiện lần đầu vào thời kỳ Eocen và Oligocen (khoảng 55,8 đến 23 triệu năm trước), thời điểm mà khí hậu Trái Đất trở nên ấm áp và thực vật phát triển dày đặc. Theo Bảo tàng Cổ sinh vật học Đại học California, vào thời kỳ Eocen, nhiệt độ trung bình toàn cầu lên đến 30°C.

Dù nhiệt độ giảm nhẹ trong thời Oligocen, khí hậu vẫn duy trì độ ấm thích hợp, cho phép thảm thực vật phát triển mạnh trên khắp Bắc Mỹ và châu Phi. Dẫu vậy, loài gấu chó nguyên thủy đã tuyệt chủng cách đây khoảng 5 đến 10 triệu năm.

Gấu chó là loài linh hoạt, có thể hoạt động cả ngày lẫn đêm. Tuy nhiên, do sự xâm lấn của con người vào môi trường sống, chúng thường chuyển sang kiếm ăn về đêm để tránh nguy hiểm.

Loài gấu này sống đơn độc và chỉ tụ họp khi giao phối hoặc chăm sóc con non. Khi tìm được nguồn thức ăn dồi dào, chúng sẵn lòng chia sẻ với nhau, đặc biệt là trong thời kỳ nuôi con. Gấu thường nghỉ ngơi dưới những khúc gỗ mục, trong hang đá hay trên thảm thực vật rậm rạp mà chúng tự tạo nên.

Gấu chó không chỉ nhanh nhẹn mà còn là bậc thầy leo trèo. Chúng không ngủ đông nhờ nguồn thực phẩm quanh năm luôn dồi dào. Vuốt của chúng cong như lưỡi liềm, trọng lượng nhẹ, hỗ trợ việc leo cây hiệu quả. Bàn chân lớn, gan bàn chân trần và dáng đi vòng kiềng khiến bước đi có phần vụng về, nhưng trên những thân cây cao, chúng lại cực kỳ điêu luyện.

Gấu chó có khẩu phần ăn đa dạng, chủ yếu là các loại quả, hạt tự nhiên và thịt từ những con mồi nhỏ như gặm nhấm hay lợn rừng. Chúng không ngần ngại thưởng thức quả sung, quả cọ, vả, chuối, lá cây, trứng chim và cả cá suối.

Trong số các món khoái khẩu, mật ong đứng đầu danh sách. Gấu chó sẵn sàng trèo lên những cành cây cao chót vót, bất chấp bị ong đốt đến ngất xỉu chỉ để được thưởng thức thứ mật ngọt ngào ấy. Dẫu có bị thương, chúng vẫn không từ bỏ món ăn yêu thích này.

Với bản năng ăn tạp, khi nuôi nhốt, chúng cũng có thể ăn thức ăn của con người. Từ rừng đầu nguồn, rừng thường xanh đến núi đá vôi – nơi nào còn thiên nhiên, nơi đó còn nguồn sống cho gấu chó.

Trái với vóc dáng nặng nề, chúng vô cùng nhanh nhẹn, hoạt bát. Gấu chó có thể lội suối bắt cá, trèo cây hái quả, thích nước và thường tắm táp dưới những tán rừng. Chúng ngủ trong hốc cây hoặc trên những cành cao từ 2 đến 7 mét, không gắn bó cố định với một nơi nào – mọi tán cây đều có thể là mái nhà. Trước kia, chúng kiếm ăn cả ngày lẫn đêm, nhưng do ảnh hưởng của con người, gấu chó giờ đây dần chuyển sang hoạt động về đêm nhiều hơn.

Gấu chó vốn sống đơn độc, chỉ đến mùa giao phối mới tụ tập thành đôi để tìm bạn đời, cùng nhau kiếm ăn và chăm sóc con non. Chúng bắt đầu sinh sản từ khi đạt 3 đến 4 năm tuổi, không theo mùa cố định bởi đặc tính không ngủ đông, cho phép chúng sinh con quanh năm.

Mỗi lần sinh thường chỉ có hai con, nặng khoảng 280 - 340 gram mỗi con. Thời gian mang thai kéo dài khoảng 96 ngày, nhưng thời kỳ nuôi con có thể lên đến 18 tháng. Trong giai đoạn này, gấu mẹ vừa dạy con kỹ năng sinh tồn, vừa bảo vệ con khỏi những nguy hiểm rình rập.

Gấu chó con sinh ra trong tình trạng chưa có lông, chưa mở mắt, và phải mất khoảng một tháng mới bắt đầu nhìn thấy thế giới. Ổ sinh thường được mẹ tạo ở những gốc cây to hoặc các hang tự nhiên an toàn, kín đáo.

Loài gấu này không sinh sản nhiều; một lứa thường chỉ 2 con, tối đa là 4. Trong môi trường nuôi nhốt, chúng có thể sống tới 28 năm – một hành trình dài để yêu thương và truyền dạy cho thế hệ kế tiếp.

Gấu chó sở hữu bàn chân chắc khỏe cùng móng vuốt cong lớn, giúp chúng bám trụ vững vàng khi di chuyển. Dáng đi của chúng đặc biệt: hai chân bên phải và hai chân bên trái bước xen kẽ, tạo nên những chuyển động vững chãi mà linh hoạt. Trên địa hình đồi dốc, chúng có thể di chuyển với tốc độ ấn tượng lên đến 55 km/h. Tuy nhiên, khi xuống dốc, chúng chậm lại do chân sau dài hơn chân trước.

Những cá thể gấu nhỏ tuổi thường bước đi có phần vụng về, đặt bàn chân nghiêng về phía ngoài, phần gót và các ngón chân chạm đất trước – một phần vì trọng lượng thân hình khá nặng. Trong khi gấu trưởng thành thường ít trèo cây, thì những con non hoặc đang độ tuổi thanh niên lại vô cùng thích thú với việc leo trèo và thậm chí còn ngủ luôn trên cành cao.

Điều khiến gấu chó trở nên thú vị là khả năng di chuyển trong yên lặng. Dù mang vóc dáng to lớn, chúng lại bước đi rất nhẹ nhàng, khiến con mồi khó lòng phát hiện được sự hiện diện đầy ẩn ý của chúng – một kỹ năng tuyệt vời trong những lần săn mồi bất ngờ.

Gấu chó mẹ – với vóc dáng to lớn nhưng tấm lòng bao la – luôn đồng hành cùng con mình trong từng bước đi đầu đời. Dù trên hành trình kiếm ăn, khám phá hay học tập kỹ năng sinh tồn, gấu mẹ luôn bắt con đi theo sát bên. Và khi đôi chân nhỏ bé kia mỏi mệt, gấu mẹ không ngần ngại cõng con lên lưng, nhẹ nhàng chở che như một lời vỗ về ấm áp giữa đại ngàn.

Mỗi chuyến đi cùng mẹ là một hành trình khám phá thế giới tuyệt diệu – nơi những gấu con học cách yêu thương thiên nhiên và hiểu giá trị của tự do giữa rừng sâu thẳm. Đó cũng là lúc gấu mẹ truyền dạy cho con những kỹ năng sống còn: cách tìm kiếm thức ăn, cách đối mặt với hiểm nguy và cả nghệ thuật sinh tồn độc lập khi trưởng thành.

Gấu mẹ nghiêm khắc – không phải vì thiếu yêu thương, mà bởi lòng yêu thương ấy đủ lớn để giúp con tự đứng vững giữa đời. Từng bài học, từng cú đẩy ra khỏi vòng tay mẹ là để gấu con học cách kiên cường mà không dựa dẫm.

Ngay cả khi dạy con bơi qua suối – một thử thách đầy sợ hãi với những gấu con non nớt – gấu mẹ vẫn kiên định. Chỉ khi thấy con đã dốc hết sức mà vẫn không thể tiến xa hơn, mẹ mới ân cần cõng cả đàn vượt nước. Sự nghiêm khắc hòa quyện với bao dung tạo nên một tình mẫu tử vĩ đại, khiến loài gấu chó trở thành biểu tượng của lòng yêu thương đầy nhân bản giữa rừng sâu.

Gấu chó – biểu tượng của sự mạnh mẽ và thích nghi – đang từng ngày đối mặt với những hiểm họa nghiệt ngã. Hai mối đe dọa lớn nhất chính là sự mất dần môi trường sống tự nhiên và nạn săn bắn vì lợi ích thương mại. Những vùng rừng nguyên sinh từng là chốn về an toàn nay đang thu hẹp nhanh chóng bởi nạn chặt phá rừng, đốt rừng để canh tác, khai thác trái phép và cháy rừng lan rộng không kiểm soát.

Tình trạng săn bắn thương mại diễn ra phổ biến ở nhiều quốc gia, nơi mà giá trị từ thịt và mật gấu khiến gấu chó trở thành con mồi của lòng tham. Từ năm 1994 đến 1997, các cuộc khảo sát tại Kalimantan hé lộ thực trạng đáng lo ngại: nhiều người dân bản địa thừa nhận từng săn bắt gấu chó để lấy thịt làm thực phẩm. Mật gấu – được coi là “vàng lỏng” trong y học dân gian – trở thành mục tiêu của các cuộc săn lùng không khoan nhượng.

Không chỉ bị săn bắt, nhiều cá thể gấu chó còn bị nuôi nhốt trong điều kiện khắc nghiệt chỉ để khai thác mật – một thực tế đau lòng đang diễn ra ở các trang trại gấu tại Việt Nam, Lào và Myanmar. Gấu chó là một trong ba loài gấu chính bị đẩy vào vòng xoáy tàn khốc này tại Đông Nam Á.

Giữa những cánh rừng đang lùi dần và âm thanh của bẫy rập, loài gấu chó đang cần đến sự bảo vệ mạnh mẽ hơn bao giờ hết từ con người – kẻ vừa là thủ phạm, vừa là hy vọng cuối cùng cho sự tồn tại của chúng.

Gấu chó, được biết đến là loài gấu nhỏ nhất trên thế giới, mang vẻ ngoài độc đáo với chiều cao trung bình từ 1,2 đến 1,5 mét và trọng lượng dao động từ 25 đến 65 kg. Chiếc đuôi ngắn từ 3 đến 7 cm cùng bộ lông dày màu đen tuyền làm nổi bật dấu ấn riêng biệt của chúng – một mảng lưỡi liềm màu vàng sẫm trên ngực, biểu tượng không thể nhầm lẫn. Đặc biệt, lưỡi gấu chó dài từ 20 đến 25 cm, linh hoạt như một công cụ săn mồi tinh tế, giúp chúng dễ dàng lấy mối, kiến và mật trong các hốc sâu.

Với đôi tai nhỏ tròn và ít khi chuyển động, mõm ngắn cùng bàn chân lớn cong với móng vuốt sắc bén, gấu chó sở hữu bộ dạng vừa nhỏ nhắn vừa mạnh mẽ.

Thông tin chi tiết:

• Tên gọi phổ biến: Gấu chó (Sun bear)
• Tên khoa học: Helarctos malayanus
• Ngành: Động vật có xương sống
• Lớp: Động vật có vú
• Phân bố: Rừng mưa nhiệt đới Đông Nam Á
• Kích thước: Cao khoảng 1,2 – 1,5 mét
• Trọng lượng: Tối đa 65 kg
• Tuổi thọ: Có thể sống trên 30 năm trong điều kiện nuôi nhốt, trung bình 25 năm ngoài tự nhiên
• Trạng thái bảo tồn: Đang bị đe dọa

Thân hình gấu chó tròn trịa, đầy đặn, được bao phủ bởi lớp lông ngắn mượt mang sắc đen tuyền hoặc nâu đen đồng nhất. Khác với nhiều loài gấu khác, vùng cổ không có bờm, phần lông quanh mõm có màu vàng sáng nổi bật, trong khi trán tạo thành những xoáy lông đặc trưng. Trên ngực, dấu ấn dễ nhận biết nhất là mảng lông vàng sẫm hình lưỡi liềm, như tấm huy hiệu thiên nhiên ban tặng.

Đầu to với trán cao, da mặt chảy xệ tạo thành các nếp tầng độc đáo, đôi mắt to tròn lồi mang nét biểu cảm đặc biệt. Mõm dài giống chó kèm theo chiếc lưỡi dài ngoằn 20-25 cm giúp gấu chó dễ dàng săn bắt những con mồi nhỏ trong những khe hẹp mà các loài khác khó với tới. Đôi tai nhỏ tròn cân đối hiếm khi cử động, bàn chân to với móng vuốt sắc nhọn dài vượt trội so với các loài gấu họ hàng.

Phần gan bàn chân trần giúp chúng leo trèo điêu luyện, chiếc đuôi tuy ngắn chỉ từ 3-7 cm thường bị lớp lông phủ kín nên khó nhận ra. Dáng đi của chúng có nét đặc biệt với chân hơi cong vào trong, khi quan sát dấu chân dễ liên tưởng đến chân trẻ con. Mặc dù nhỏ bé nhất trong họ gấu, sức mạnh từ bàn tay gấu chó không hề thua kém, có thể khiến đối thủ gục ngã ngay tức khắc. Do dành nhiều thời gian trên cây, chúng đôi khi vô tình làm tổn thương cây cối, gây thiệt hại tại một số đồn điền ca cao hay dừa.

Gấu chó, dù là thành viên nhỏ bé nhất trong họ nhà gấu, cũng sở hữu kích thước đáng ngưỡng mộ. Khi mới sinh, chúng chỉ nặng vài cân, nhưng có thể phát triển lên đến 150 kg khi trưởng thành. Theo nghiên cứu tại Bảo tàng Field ở Chicago, tổ tiên ban đầu của gấu chó chỉ nhỏ bé như giống chó Chihuahua – loài chó nhỏ nhất thế giới. Qua thời gian tiến hóa, chúng dần lớn hơn và mạnh mẽ hơn.

Kích thước lớn mang lại nhiều lợi thế như khả năng săn bắt con mồi to hơn và vị trí cao hơn trong chuỗi thức ăn. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với nhu cầu dinh dưỡng cao hơn và tốc độ sinh sản chậm hơn.

Thân hình gấu chó dài khoảng 1,2 mét, cao tầm 0,7 mét, với chiếc đuôi ngắn từ 3 đến 7 cm. Trung bình cân nặng không vượt quá 65 kg, trong đó con đực thường nặng hơn con cái một chút.