Top 10 sự thật thú vị xoay quanh bức tranh Mona Lisa

Leonardo da Vinci thường giấu các ký hiệu, chữ số, và chữ cái trong tác phẩm của mình như một cách gửi gắm thông điệp riêng. Bức chân dung Mona Lisa huyền thoại cũng không ngoại lệ, khi các chuyên gia vừa khám phá ra những bí ẩn mới bằng cách phóng to đôi mắt lên 30 lần.

Qua hình ảnh phóng đại sắc nét với công nghệ hiện đại, các nhà nghiên cứu nhận thấy có những ký tự bao gồm chữ và số được khắc trên mắt nàng. Rất có thể đây chính là những bí mật mà Leonardo da Vinci muốn truyền lại.
Ở mắt phải của Mona Lisa, họ phát hiện hai chữ cái “LV”, trong khi các ký tự ở mắt trái vẫn chưa thể nhận dạng rõ. Một số ý kiến cho rằng đó có thể là chữ CE, hoặc B, hoặc S.
Chữ “LV” ở mắt phải được cho là viết tắt tên đại danh họa Leonardo da Vinci – người không chỉ là họa sĩ mà còn là nhà khoa học và triết gia, rất thích sử dụng các ký tự để truyền tải thông tin.

Dù đã hơn 500 năm, dù bức tranh được bảo quản tốt, nhiều chi tiết vẫn dần mờ nhạt không thể nhìn rõ hết những bí ẩn mà Leonardo giấu trong tác phẩm. Cho đến nay, vẫn chưa có lời giải thỏa đáng cho những bí ẩn xoay quanh Mona Lisa, kể cả danh tính thật của nàng cũng còn là điều bí ẩn.

Với những ai chưa có kinh nghiệm nghệ thuật, bức "Mona Lisa" có thể là một tác phẩm tuyệt mỹ và hoàn chỉnh tuyệt đối. Thế nhưng, nhiều nhà sử học tin rằng Leonardo da Vinci từng dự định sẽ thêm thắt nhiều chi tiết hơn nhưng chưa bao giờ có dịp hoàn tất. Trong 5 năm cuối đời, ông gần như không tiếp tục vẽ tranh, và "Mona Lisa" được xem là một trong những kiệt tác dang dở ấy.

Nhiều giả thuyết đã được đặt ra cho sự bỏ dở này. Năm 2005, nhà sử học Alessandro Vezzosi phát hiện một bức chân dung Leonardo với cánh tay được băng bó. Ông tin rằng nửa bên phải cơ thể Leonardo có thể đã bị liệt. Mặc dù thuận tay trái, Leonardo vẫn dùng tay phải để vẽ tranh trong giai đoạn này.

Trước khi có bức "Mona Lisa", từng tồn tại một tác phẩm mang tên Isleworth Mona Lisa. Bức tranh này sở hữu hầu hết những chi tiết giống với Mona Lisa – từ hàng lông mày mảnh như nét bút chì đến các đường nét tinh tế khác, nhưng khuôn mặt trong tranh trẻ trung hơn nhiều cùng phong cảnh phía sau cũng khác biệt.

"Isleworth" lần đầu được phát hiện trong một trang viên cũ ở Somerset, Anh, khoảng trước Thế chiến thứ nhất. Một số nhà nghiên cứu cho rằng nhân vật chính là Lisa Gherardini, vào khoảng mười năm trước khi kiệt tác Mona Lisa ra đời. Hội nghị nghiên cứu năm 2012 khẳng định bức tranh Isleworth chính là tác phẩm của Leonardo, được xem như bản phác thảo sơ khai cho Mona Lisa.

Dù vậy, nhiều học giả vẫn còn băn khoăn về nguồn gốc thực sự và liệu Leonardo có phải là tác giả hay không. Điểm khác biệt rõ nhất là Isleworth được vẽ trên vải, trong khi Mona Lisa là trên gỗ.

Phổ biến nhất là quan niệm rằng bức Mona Lisa được đặt vẽ vào năm 1503 bởi chồng của nàng Lisa, thương gia giàu có Francesco del Giocondo. Tuy nhiên, thực tế cho thấy cả Francesco và vợ ông chưa từng nhận được tác phẩm này.

Leonardo dành tới 4 năm để thực hiện bức tranh và tiếp tục hoàn thiện nó trong nhiều năm sau đó, thậm chí mang theo khi đến Pháp. Tại đây, vua Francois I đã mua lại bức họa với giá 4.000 écus vàng. Ngoại trừ lần tranh bị đánh cắp khỏi bảo tàng Louvre gần 400 năm sau, ‘Mona Lisa’ đã vĩnh viễn lưu giữ tại Pháp từ đó.

Có giả thuyết cho rằng bức tranh không mô tả một cá nhân cụ thể, mà là sự pha trộn hình tượng của nhiều người phụ nữ, thể hiện mẫu hình lý tưởng trong mắt Leonardo.

Cũng có ý kiến cho rằng Mona Lisa chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng và sáng tạo của Leonardo, và tất cả những giả thuyết này vẫn chưa có lời giải chính xác.

Có thể Lisa del Giocondo không nhận được bức tranh vì cô không phải là nguyên mẫu thật sự. Một giả thuyết thú vị cho rằng Mona Lisa thực chất là chân dung tự họa của chính đại danh họa Leonardo da Vinci.

Năm 2010, các chuyên gia bắt đầu khai quật hài cốt của Leonardo để kiểm chứng giả thuyết này bằng các phương pháp xác định niên đại carbon và xét nghiệm ADN nhằm khẳng định ngôi mộ tại Nhà nguyện Thánh Hubert ở Thung lũng Loire, Pháp, có thật sự là nơi an nghỉ của ông hay không. Điều này trở nên phức tạp vì nơi chôn cất ban đầu tại Chateau Amboise đã bị phá hủy trong cuộc Cách mạng Pháp.
Dù chân dung tự họa chỉ là giả thuyết, nhưng với tính cách tinh quái, ưa thích bí ẩn và các biểu tượng ẩn giấu của Leonardo, thì liệu có gì khác còn bí mật hơn việc che giấu chính khuôn mặt của mình?

Nguyên mẫu chưa được xác định chính là Lisa del Giocondo – người đã sinh 6 người con, và Leonardo da Vinci có thể đã vẽ cô sau khi một trong những đứa trẻ ra đời. Khi các nhà nghiên cứu tái tạo hình ảnh 3D của Mona Lisa, họ phát hiện chiếc khăn quàng qua vai cô là loại vải mỏng trong suốt. Loại mạng che mặt này gọi là "guarnello" – thường được phụ nữ thời Phục hưng ở Ý sử dụng khi mang thai.

Các nhà sử học tin rằng bức tranh được chồng của Lisa, ông Francesco, đặt làm để kỷ niệm sự ra đời của cậu con trai thứ hai. Việc Leonardo bắt đầu vẽ bức tranh năm 1503 hoàn toàn trùng khớp với năm sinh của Andrea – con trai họ – năm 1502. Bản quét 3D còn hé lộ kiểu tóc thực sự của nàng Mona Lisa, phần lớn được búi cao và được che bằng mạng mỏng.

Hiện trạng bức tranh đã bị tối màu theo thời gian nên chi tiết này khó có thể nhận ra.

Bức họa Mona Lisa với kích thước 77 cm chiều cao và 53 cm chiều rộng là một trong những kiệt tác nổi tiếng nhất thế giới, từng chịu nhiều cuộc tấn công đáng tiếc.

Vào năm 1956, một kẻ đã đổ acid sulfuric lên phần dưới của bức tranh, gây hư hại nghiêm trọng. Chỉ vài tháng sau, một khán giả người Bolivia ném đá vào tác phẩm này. Từ đó, bảo tàng Louvre đã tăng cường các biện pháp bảo vệ, biến Mona Lisa thành bức tranh được canh gác kỹ lưỡng hàng đầu thế giới.

Theo trang Marca, ngày 29/5/2022, một người đàn ông đội tóc giả, ngồi xe lăn đã tiếp cận tác phẩm và tạt kem sữa về phía bức tranh, đồng thời hét lên: "Một số người đang phá hủy Trái đất, hãy suy nghĩ vì hành tinh của chúng ta". May mắn thay, lớp kính chống đạn đã bảo vệ Mona Lisa khỏi tổn hại, và người đàn ông này ngay lập tức bị nhân viên an ninh dẫn ra khỏi khu vực.

Bức chân dung Mona Lisa hiện đang được trưng bày tại bảo tàng Louvre, nơi nó được bảo vệ dưới lớp kính chống đạn, thu hút hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn lượt khách tham quan mỗi ngày. Câu hỏi về nguyên nhân khiến Mona Lisa trở thành bức tranh nổi tiếng hàng đầu thế giới luôn khiến nhiều người tò mò.

Trước đây, người ta thường cho rằng danh tiếng của bức tranh đến từ tên tuổi danh họa, nụ cười đầy bí ẩn của nàng Mona Lisa, hoặc những truyền thuyết kỳ bí xoay quanh tác phẩm. Tuy nhiên, những lý giải này chưa đủ sức thuyết phục đại chúng.

Theo Britannica, câu trả lời nhận được sự đồng thuận nhiều nhất lại là “không có lý do cụ thể nào cả.” Sự nổi tiếng của Mona Lisa chính là kết quả của nhiều yếu tố giao thoa trong các hoàn cảnh lịch sử khác nhau. Trong khi đó, CNN cho rằng bước ngoặt làm nên tên tuổi của bức tranh chính là vụ trộm táo bạo diễn ra cách đây hơn một thế kỷ.

Năm 1911, Vincenzo Peruggia, một nhân viên tận tâm của Louvre, đã lợi dụng vị trí được giao nhiệm vụ lắp kính bảo vệ cho các tác phẩm quý hiếm để đánh cắp Mona Lisa. Anh ta lẩn trốn qua đêm trong tủ của bảo tàng, sau đó giấu bức tranh trong áo khoác và rời khỏi nơi này. Tòa nhà bị khóa, nhưng may mắn thay, một thợ sửa ống nước xuất hiện và giúp anh mở cửa. Mãi 24 giờ sau, sự mất tích của Mona Lisa mới được phát hiện. Khi đó, Louvre có hơn 400 phòng trưng bày với 200 nhân viên bảo vệ, nhưng vào ban đêm, số người trực còn ít hơn và không có hệ thống báo động.

Chính Vincenzo cũng không ngờ rằng hành động của mình lại góp phần đưa Mona Lisa trở thành biểu tượng nổi tiếng toàn cầu. Tin tức vụ trộm nhanh chóng lan khắp các trang báo trên thế giới, tạo nên cơn sốt truyền thông chưa từng có.

Đến tháng 12/1913, Vincenzo bị bắt và bức tranh được thu hồi. Anh ta nhận án tù 7 tháng với lý do hành động để trả lại Mona Lisa cho quê hương Italy.

Theo thời gian, sức hút của bức chân dung Mona Lisa ngày càng trở nên phi thường. Vào năm 1962, tác phẩm được bảo hiểm với mức giá lên tới 100 triệu USD, tương đương khoảng 700 triệu USD ngày nay, trở thành bức tranh đắt giá nhất thế giới đang được trưng bày tại bảo tàng Louvre, Paris.

Những bản sao Mona Lisa cũng gây kinh ngạc về độ chân thực. Một phiên bản do nhà đấu giá Artcurial rao bán từng được đánh giá giống đến mức khó phân biệt với bản gốc, ngay cả với những chuyên gia từng ngắm nhìn các tác phẩm của Leonardo. Bản sao vẽ lại vào khoảng năm 1600 này dự kiến sẽ được bán trong khoảng 173.000 - 230.000 USD.

Tháng 6/2021, một nhà sưu tập Châu Âu đã chi gần 80 tỷ đồng (2.9 triệu euro) cho một bản sao khác được vẽ lại từ thế kỷ 17, tạo nên mức giá kỷ lục cho một bản sao đấu giá tại Christie's Paris.

Năm 2017, nhà đấu giá này cũng ghi dấu với tác phẩm "Salvator Mundi" của Leonardo, được bán với giá choáng váng 450 triệu USD tại Mỹ.

Giá trị duy nhất và độc bản

Trong nghệ thuật, hội họa là lĩnh vực hiếm hoi đề cao sự "độc bản" – bản gốc duy nhất. Mọi bản sao dù tinh xảo đến đâu cũng chỉ là bản sao, không thể sánh bằng dấu ấn sáng tạo độc đáo của tác phẩm gốc. Theo quy luật giá trị của thị trường, chủ sở hữu tranh gốc luôn có giá trị vượt trội so với chủ sở hữu văn bản, bản nhạc hay kịch bản gốc, bởi tranh gốc là tác phẩm hoàn chỉnh, trong khi văn học, âm nhạc hay sân khấu cần diễn giải mới hoàn thiện. Vì vậy, bức La Joconde tại Louvre không chỉ là báu vật độc nhất vô nhị mà còn là kiệt tác đẹp nhất, nơi công chúng phải đến tận mắt chiêm ngưỡng.

Tranh sống động, nhân vật như giao tiếp với người xem

Tiêu chuẩn hàng đầu của tranh chân dung là sự giống thật, bất kể phong cách nghệ thuật. Mona Lisa không chỉ chân thực mà còn "có thần" – thuật ngữ dùng để chỉ nhân vật trong tranh toát lên nội tâm sâu sắc, cá tính và thần thái. Dù im lặng vĩnh viễn, nàng vẫn ánh lên ánh mắt tinh tế, đầy gợi cảm như muốn trò chuyện tâm tình cùng người xem. Nàng Lisa dịu dàng, đằm thắm và nữ tính với cái nhìn thấu suốt tâm hồn người đối diện, một nét hiếm thấy trong thể loại chân dung. Thậm chí họa sĩ tài danh chỉ khi thăng hoa mới có thể vẽ nên bức tranh "có thần" như vậy.

Leonardo chọn nền cảnh thiên nhiên đầy thử thách

Phần lớn họa sĩ chân dung thường chọn nền đơn giản như bức tường hoặc phông vải để tập trung vào khuôn mặt. Nhưng Mona Lisa được đặt trên nền cảnh rộng lớn với đường mòn, cây cỏ, núi non, mây trời – dù cảnh vật mờ ảo phía sau không làm lu mờ nhân vật chính. Kiểu bố cục đầy tính nghệ thuật này chỉ một số ít thành công, và Leonardo da Vinci là bậc thầy đi đầu.

Gương mặt nàng Mona Lisa ứng với tỷ lệ vàng và vòng xoắn ốc

Khuôn mặt nàng khéo léo nằm trong hình chữ nhật vàng, còn tổng thể tranh tuân theo cấu trúc vòng xoắn ốc vàng hoàn hảo.

Bức tranh tạo ra ba ảo giác độc đáo:

• Nụ cười bí ẩn luôn khiến người xem tò mò
• Đôi mắt dường như dõi theo mọi chuyển động của khán giả
• Hai đường chân trời hơi lệch nhau, tạo chiều sâu ấn tượng