Cách nhận biết dấu hiệu tự kỷ ở trẻ nhỏ

27/02/2025

Nội dung bài viết

Tự kỷ là một dạng khuyết tật đa dạng, biểu hiện qua nhiều hành vi và cách thức khác nhau. Trẻ tự kỷ thường có sự phát triển não bộ không điển hình, dẫn đến những khó khăn hoặc khác biệt trong nhận thức, tương tác xã hội, giao tiếp bằng lời và không lời, cũng như xuất hiện các hành vi tự kích thích. Mỗi trẻ tự kỷ là một cá thể độc đáo, nhưng việc nhận biết sớm các dấu hiệu và triệu chứng là vô cùng quan trọng để can thiệp kịp thời, giúp trẻ và gia đình có một cuộc sống trọn vẹn và hạnh phúc hơn.

Các bước thực hiện

Nhận diện sự khác biệt trong tương tác xã hội

Tương tác với trẻ. Trẻ sơ sinh phát triển bình thường thường có phản xạ xã hội và thích giao tiếp bằng ánh mắt. Trong khi đó, trẻ sơ sinh mắc chứng tự kỷ có thể không tương tác với cha mẹ hoặc tỏ ra "thờ ơ" với sự hiện diện của họ.

Giao tiếp bằng mắt. Trẻ phát triển bình thường có thể phản ứng với ánh mắt của người khác từ 6–8 tuần tuổi. Trẻ tự kỷ có thể tránh nhìn vào mắt bạn hoặc không duy trì ánh mắt.
Mỉm cười với trẻ. Trẻ không mắc tự kỷ thường biết cười và thể hiện niềm vui từ khoảng 6 tuần tuổi hoặc sớm hơn. Trẻ tự kỷ có thể không cười, ngay cả với cha mẹ.
Thử chơi trò làm mặt xấu và quan sát xem trẻ có bắt chước không. Trẻ tự kỷ có thể không tham gia vào các trò chơi bắt chước.

Gọi tên trẻ. Trẻ phát triển bình thường thường phản ứng khi được gọi tên từ khoảng 9 tháng tuổi.

Trẻ phát triển bình thường có thể bắt đầu nói những từ đơn giản như "ba ba" hoặc "ma ma" khi được 12 tháng tuổi.

Chơi cùng trẻ ở độ tuổi chập chững. Trẻ từ 2–3 tuổi phát triển bình thường thường rất hào hứng tham gia các trò chơi cùng bạn bè hoặc người khác.

Trẻ tự kỷ ở độ tuổi này có thể có xu hướng tách biệt với thế giới xung quanh hoặc chìm đắm trong thế giới riêng. Trong khi đó, trẻ phát triển bình thường thường thu hút sự chú ý của người khác bằng cách chỉ trỏ, chia sẻ đồ vật, với tay hoặc vẫy tay từ khoảng 12 tháng tuổi.
Trẻ phát triển bình thường có thể tham gia chơi song song (chơi cạnh nhau nhưng không tương tác trực tiếp) cho đến khoảng 3 tuổi. Đây là một giai đoạn phát triển bình thường và không nên nhầm lẫn với việc trẻ tự kỷ không tham gia tương tác xã hội.

Nhận biết sự khác biệt trong quan điểm. Đến 5 tuổi, trẻ phát triển bình thường thường hiểu rằng người khác có thể có ý kiến khác biệt. Trong khi đó, trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc nhận thức rằng người khác có suy nghĩ, cảm xúc và quan điểm khác với mình.

Ví dụ, nếu trẻ thích kem dâu, bạn có thể nói rằng bạn thích kem chocolate và quan sát xem trẻ có phản ứng tranh luận hoặc khó chịu vì sự khác biệt này không.
Nhiều trẻ tự kỷ có thể hiểu lý thuyết về sự khác biệt quan điểm nhưng gặp khó khăn trong việc áp dụng vào thực tế. Chẳng hạn, trẻ có thể biết bạn thích màu xanh nhưng không hiểu rằng bạn sẽ lo lắng nếu trẻ chạy ra đường để đuổi theo quả bóng bay.

Đánh giá tâm trạng và các cơn bùng phát cảm xúc. Trẻ tự kỷ có thể trải qua những cơn bùng phát cảm xúc mạnh mẽ, tương tự như cơn giận dữ. Tuy nhiên, những cơn bùng phát này không phải do trẻ cố ý và thường khiến trẻ cảm thấy vô cùng khó chịu.

Trẻ tự kỷ thường phải đối mặt với nhiều thách thức và cố gắng kiềm chế cảm xúc để làm hài lòng người chăm sóc. Khi cảm xúc vượt quá giới hạn, trẻ có thể trở nên bức bối đến mức tự làm tổn thương bản thân, chẳng hạn như đập đầu vào tường hoặc tự cắn.
Trẻ tự kỷ cũng có thể nhạy cảm hơn với các vấn đề về giác quan, sự ngược đãi hoặc các tình huống căng thẳng khác, dẫn đến phản ứng kích động để tự vệ.

Nhận diện những khó khăn trong giao tiếp

Trò chuyện với trẻ và quan sát phản ứng. Lắng nghe những âm thanh bập bẹ và tiếng nói phát triển dần theo thời gian. Trẻ thường có thể nói rõ ràng khi được 16 đến 24 tháng tuổi.

Trẻ phát triển bình thường có thể tương tác qua lại bằng âm thanh, chẳng hạn như trò chuyện từ khoảng 9 tháng tuổi. Trẻ tự kỷ có thể không phát triển kỹ năng giao tiếp bằng lời nói hoặc mất đi kỹ năng này sau một thời gian.
Trẻ phát triển bình thường thường bắt đầu bập bẹ từ khoảng 12 tháng tuổi.

Giao tiếp với trẻ. Trò chuyện với con bạn về món đồ chơi yêu thích và lắng nghe cách trẻ xây dựng câu và tương tác. Trẻ phát triển bình thường thường có vốn từ phong phú khi được 16 tháng tuổi, có thể nói cụm từ 2 từ khi 24 tháng tuổi và nói câu hoàn chỉnh khi lên 5 tuổi.

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc sắp xếp từ ngữ hoặc lặp lại cụm từ của người khác (nhại lời). Trẻ cũng có thể nhầm lẫn đại từ, chẳng hạn nói "Mẹ có muốn ăn bánh không?" khi muốn diễn đạt bản thân muốn ăn bánh.
Một số trẻ tự kỷ bỏ qua giai đoạn nói ngọng và phát triển kỹ năng ngôn ngữ vượt trội. Trẻ có thể biết nói sớm và sở hữu vốn từ rộng, nhưng cách nói chuyện thường khác biệt so với bạn cùng tuổi.

Thử dùng cách diễn đạt đa dạng. Kiểm tra xem trẻ có hiểu đúng nghĩa đen của câu nói không. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ cơ thể, âm điệu giọng nói và cách diễn đạt ẩn dụ.

Ví dụ, nếu bạn nói "Hay quá!" với giọng mỉa mai khi trẻ vẽ bậy lên tường, trẻ tự kỷ có thể hiểu rằng bạn đang khen ngợi tác phẩm của mình.

Quan sát biểu cảm khuôn mặt, giọng nói và ngôn ngữ cơ thể. Trẻ tự kỷ thường có cách giao tiếp không lời rất đặc trưng, có thể gây nhầm lẫn cho người khác.

Giọng nói đều đều như robot, ê a hoặc giọng trẻ con bất thường (ngay cả khi trẻ đã lớn).
Ngôn ngữ cơ thể không phù hợp với cảm xúc hiện tại.
Biểu cảm khuôn mặt ít, quá mức hoặc kỳ lạ.

Nhận diện các hành vi lặp lại

Quan sát các hành vi lặp lại bất thường. Mặc dù trẻ em thường thích các hoạt động lặp đi lặp lại, trẻ tự kỷ thường thể hiện những hành vi lặp lại mạnh mẽ hơn như đu đưa, vỗ tay, sắp xếp đồ vật hoặc lặp lại âm thanh (nhại lời). Những hành vi này có thể giúp trẻ tự trấn tĩnh và thư giãn.

Trẻ phát triển bình thường thường nhại lời cho đến khoảng 3 tuổi, trong khi trẻ tự kỷ có thể tiếp tục hành vi này lâu hơn.
Một số hành vi lặp lại, như ngọ nguậy ngón tay trước mặt, có thể là cách trẻ tự kích thích thị giác và tạo niềm vui cho bản thân.
Trẻ cũng có thể phản ứng với âm thanh bên ngoài bằng cách lặp lại độ cao của tiếng ồn, chẳng hạn như tiếng ong vo ve hoặc tiếng máy cắt cỏ.

Chú ý cách chơi của trẻ. Trẻ tự kỷ thường ít hứng thú với trò chơi tưởng tượng mà thích sắp xếp đồ vật, chẳng hạn như xếp đồ chơi hoặc xây dựng thành phố thay vì chơi nhà búp bê. Sự tưởng tượng của trẻ thường diễn ra trong tâm trí.

Thử thay đổi cách sắp xếp đồ chơi của trẻ hoặc đi ngang qua khi trẻ đang cố gắng đi thành vòng tròn. Trẻ tự kỷ có thể phản ứng mạnh mẽ với sự can thiệp này.
Trẻ tự kỷ có thể tham gia trò chơi tưởng tượng với bạn bè, đặc biệt khi có người dẫn dắt, nhưng thường không tự chơi một mình.

Nhận diện sở thích đặc biệt. Trẻ tự kỷ thường có sự quan tâm mãnh liệt và bất thường đối với một số đồ vật hoặc chủ đề cụ thể, chẳng hạn như cây chổi, chuỗi hạt hoặc các chủ đề phức tạp hơn như động vật, số liệu thống kê hoặc truyện cổ tích.

Trẻ có thể tích lũy kiến thức sâu rộng về chủ đề yêu thích và tỏ ra hào hứng khi được chia sẻ về nó.
Sở thích của trẻ có thể thay đổi theo thời gian khi trẻ học hỏi và phát triển.

Chú ý nhu cầu về thói quen. Trẻ tự kỷ thường cần sự ổn định và nhất quán trong thói quen hàng ngày, và có thể phản ứng mạnh mẽ với bất kỳ thay đổi nào. Ví dụ, nếu bạn thay đổi lộ trình đi học, trẻ có thể phản đối dữ dội.

Thói quen có thể liên quan đến trình tự công việc, lời nói (lặp lại câu hỏi), thức ăn (chỉ ăn thực phẩm có màu cụ thể), hoặc thậm chí là vị trí đồ đạc trong nhà.
Thói quen mang lại cảm giác an toàn và kiểm soát cho trẻ tự kỷ, giúp trẻ đối phó với thế giới xung quanh vốn dĩ có thể rất hỗn loạn và đáng sợ.

Quan sát sự nhạy cảm giác quan. Trẻ tự kỷ có thể phản ứng quá mức hoặc kém nhạy cảm với các kích thích giác quan như ánh sáng, âm thanh, mùi vị, kết cấu hoặc nhiệt độ.

Trẻ có thể cảm thấy khó chịu hoặc đau đớn với âm thanh lớn, đột ngột hoặc kết cấu vải thô ráp. Điều này là do giác quan của trẻ được khuếch đại quá mức.

Đánh giá chứng tự kỷ qua các giai đoạn tuổi

Nhận biết thời điểm có thể phát hiện chứng tự kỷ. Một số triệu chứng tự kỷ thường rõ rệt khi trẻ được 2–3 tuổi. Tuy nhiên, chẩn đoán có thể được thực hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, đặc biệt trong các giai đoạn chuyển tiếp như lên trung học hoặc chuyển nhà, hoặc khi trẻ đối mặt với áp lực lớn. Những căng thẳng này có thể khiến người tự kỷ “thụt lùi” để đối phó, thúc đẩy người thân tìm kiếm chẩn đoán.

Một số dấu hiệu có thể xuất hiện sớm từ khi trẻ 1–2 tuổi.
Một số người chỉ được chẩn đoán khi vào đại học, khi sự khác biệt trong phát triển trở nên rõ ràng hơn.

Hiểu về các cột mốc phát triển ở trẻ nhỏ. Mặc dù có sự khác biệt cá nhân, hầu hết trẻ em đều đạt được các mốc phát triển theo một trình tự nhất định. Trẻ tự kỷ thường đạt các mốc này muộn hơn, mặc dù một số trường hợp có thể phát triển sớm hơn, khiến cha mẹ nhầm tưởng con mình là thiên tài hoặc chỉ đang thu mình lại.

Đến 3 tuổi, trẻ thường có thể leo cầu thang, chơi với đồ chơi đơn giản và tham gia trò chơi đóng vai.
Đến 4 tuổi, trẻ có thể kể lại câu chuyện yêu thích, vẽ nguệch ngoạc và làm theo hướng dẫn đơn giản.
Đến 5 tuổi, trẻ thường có thể vẽ tranh, kể về hoạt động trong ngày, tự rửa tay và tập trung vào nhiệm vụ.
Trẻ tự kỷ lớn tuổi hơn và thanh thiếu niên thường tuân theo thói quen nghiêm ngặt, đam mê các chủ đề đặc biệt, nhạy cảm với đụng chạm và tránh giao tiếp bằng mắt.

Chú ý đến các kỹ năng bị mất đi. Nếu bạn nhận thấy con mình mất khả năng nói chuyện, kỹ năng tự chăm sóc hoặc kỹ năng xã hội ở bất kỳ độ tuổi nào, hãy thông báo ngay với bác sĩ.

Hầu hết các kỹ năng bị mất đều có thể được phục hồi nếu can thiệp kịp thời.

Lời khuyên hữu ích

Mặc dù không nên tự chẩn đoán cho con, bạn có thể tham khảo thông tin trực tuyến để hiểu rõ hơn.
Chứng tự kỷ thường được cho là phổ biến hơn ở bé trai so với bé gái. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận thấy rằng chứng tự kỷ ở bé gái thường bị bỏ qua do các biểu hiện thường "ngoan ngoãn" hơn so với tiêu chuẩn chẩn đoán.
Hội chứng Asperger, từng được coi là một rối loạn riêng biệt, hiện nay được xếp vào nhóm rối loạn phổ tự kỷ.
Nhiều trẻ tự kỷ cũng gặp các vấn đề đi kèm như lo âu, trầm cảm, rối loạn tiêu hóa, co giật, rối loạn xử lý cảm giác và hội chứng pica (thèm ăn những thứ không phải thức ăn, ngoài hành vi bình thường của trẻ nhỏ).
Vắc-xin tiêm phòng không phải là nguyên nhân gây ra chứng tự kỷ.

Du lịch

Ẩm thực

Khám phá

Đi Phượt

Vẻ đẹp Việt Nam

Chuyến đi