Cách Xây Dựng Mối Quan hệ với Người Tự kỷ

Nhận thức những thách thức tâm lý mà người tự kỷ phải đối mặt. Để xây dựng mối quan hệ với ai đó, bạn cần hiểu rõ xuất phát điểm của họ. Việc tìm hiểu về những khó khăn mà người tự kỷ gặp phải sẽ rất hữu ích. Họ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu cảm xúc của bạn, hoặc dù hiểu được, họ lại không rõ lý do tại sao bạn cảm thấy như vậy. Bên cạnh đó, những vấn đề về giác quan và xu hướng hướng nội có thể khiến họ cảm thấy mệt mỏi khi hòa nhập xã hội. Tuy nhiên, việc kết nối với bạn vẫn là điều vô cùng ý nghĩa đối với họ.

Hiểu rõ những thách thức xã hội. Bạn có thể nhận thấy người tự kỷ đôi khi có những hành động hoặc lời nói không phù hợp với ngữ cảnh, chẳng hạn như nói ra điều mà người khác thường giữ kín, đứng quá gần người khác, hoặc chen ngang khi xếp hàng. Điều này xuất phát từ việc họ gặp khó khăn trong việc hiểu các quy tắc xã hội.

• Bạn có thể giải thích quy tắc xã hội một cách nhẹ nhàng, chẳng hạn: 'Đây không phải cuối hàng, chúng ta nên xếp ở đằng kia.' Người tự kỷ thường coi trọng sự công bằng, nên khi bạn liên kết quy tắc với giá trị này, họ sẽ dễ dàng tiếp thu.
• Luôn tin rằng họ có ý tốt. Người tự kỷ hiếm khi cố ý làm tổn thương người khác; họ chỉ đơn giản là không biết cách phản ứng phù hợp.

Khám phá hành vi đặc trưng của người tự kỷ. Họ thường có những hành vi khác biệt, chẳng hạn như:

• Lặp lại lời nói của người khác (hiện tượng echolalia).
• Chỉ tập trung vào một chủ đề trong thời gian dài mà không nhận ra người khác đã mất hứng thú.
• Trò chuyện một cách thẳng thắn, đôi khi quá trực tiếp.
• Đột ngột đưa ra những câu nói không liên quan đến cuộc trò chuyện hiện tại, như chỉ vào một bông hoa đẹp.
• Không phản ứng khi được gọi tên.

Nhận thức tầm quan trọng của thói quen. Đối với người tự kỷ, thói quen là yếu tố không thể thiếu trong cuộc sống. Bạn có thể xây dựng mối quan hệ tốt hơn bằng cách tôn trọng và duy trì thói quen của họ.

• Nếu bạn trở thành một phần thói quen của họ rồi đột ngột rời đi, điều này có thể khiến họ đau lòng.
• Hãy luôn nhớ rằng thói quen đối với họ là điều thiêng liêng. Dù bạn không coi trọng nó, việc bạn phá vỡ thói quen có thể ảnh hưởng lớn đến họ.

Nhận biết sức mạnh của sở thích đặc biệt. Đối với người tự kỷ, sở thích đặc biệt không chỉ là niềm đam mê mà còn là một phần quan trọng trong cuộc sống. Họ thường dành nhiều thời gian và năng lượng cho những sở thích này. Bạn có thể tìm điểm chung trong sở thích để kết nối với họ.

• Một số người tự kỷ có nhiều sở thích đặc biệt cùng lúc, và việc chia sẻ những điều này có thể giúp hai bạn hiểu nhau hơn.

Khám phá điểm mạnh, sự khác biệt và khó khăn của họ. Mỗi người tự kỷ là một cá nhân độc lập với những đặc điểm riêng biệt.

• Họ thường gặp khó khăn trong việc hiểu giọng nói và ngôn ngữ cơ thể, vì vậy bạn cần kiên nhẫn giải thích.
• Người tự kỷ thường có cách sử dụng ngôn ngữ cơ thể khác biệt, như tránh nhìn thẳng vào mắt hoặc lặp lại các hành động tự xoa dịu bản thân.
• Họ cũng có thể nhạy cảm với các yếu tố giác quan, như tiếng ồn lớn hoặc đụng chạm bất ngờ.

Loại bỏ những định kiến sai lầm về người tự kỷ. Một số người vẫn tin rằng người tự kỷ thường sở hữu năng lực siêu nhiên, như khả năng tính toán siêu tốc, điều này bắt nguồn từ những hình ảnh không chính xác trong phim ảnh, chẳng hạn như bộ phim Rain Man.

• Trên thực tế, những thiên tài tự kỷ như vậy rất hiếm và không phải là đại diện cho cộng đồng tự kỷ.

Chấp nhận con người họ, bao gồm cả những khiếm khuyết. Việc không thừa nhận khiếm khuyết của họ có thể dẫn đến việc bạn đối xử với họ như một đứa trẻ hoặc tạo ra định kiến. Tuy nhiên, việc phớt lờ nhu cầu đặc biệt của họ cũng không mang lại lợi ích gì. Hãy cân bằng bằng cách xem sự khác biệt của họ là điều tự nhiên và không quá đáng chú ý.

• Không tiết lộ việc họ mắc chứng tự kỷ trừ khi được họ đồng ý.
• Nếu họ cần giúp đỡ, hãy sẵn lòng hỗ trợ mà không điều kiện. Sự tử tế của bạn sẽ được họ đánh giá cao.

Thể hiện cảm xúc và mong muốn một cách rõ ràng. Người tự kỷ thường khó nhận biết các gợi ý ngầm, vì vậy hãy thẳng thắn bày tỏ suy nghĩ của bạn. Điều này giúp tránh hiểu lầm và tạo cơ hội để họ điều chỉnh hành vi nếu cần.

• "Hôm nay mình có một ngày làm việc mệt mỏi và cần một chút yên tĩnh. Chúng ta có thể nói chuyện sau nhé."
• "Mình rất vui khi anh Hưng đồng ý đi chơi cùng! Mình đang háo hức chờ đến thứ Sáu. Bạn có thể gợi ý cho mình nên mặc gì không?"

Chấp nhận những điều khác biệt và không cố gắng thay đổi họ. Người tự kỷ thường có cách di chuyển, nói chuyện và tương tác khác biệt. Nếu bạn muốn trở thành bạn của họ, hãy chấp nhận những điều này như một phần con người họ.

• Nếu hành vi của họ vượt quá giới hạn của bạn, hãy nhẹ nhàng giải thích cảm xúc của mình.
• Nếu họ muốn cải thiện bản thân để hòa nhập hơn, hãy hỗ trợ họ một cách tế nhị và rõ ràng, như hướng dẫn một người mới bắt đầu lái xe.

Giới thiệu người bạn tự kỷ với những người khác. Nếu người tự kỷ mong muốn kết bạn, họ sẽ rất hào hứng với các hoạt động nhóm. Dù đặc điểm tự kỷ của họ có thể biểu hiện rõ ràng hay không, bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy cách những người khác chấp nhận và yêu quý họ.

Quan sát và hỗ trợ khi họ có dấu hiệu căng thẳng. Khi người tự kỷ cảm thấy quá tải, họ có thể la hét, khóc lóc hoặc mất khả năng nói. Họ thường không nhận ra dấu hiệu căng thẳng, vì vậy hãy chủ động giúp họ tìm không gian yên tĩnh để nghỉ ngơi.

• Đưa họ đến nơi yên tĩnh, tránh tiếng ồn và đám đông.
• Luôn xin phép trước khi chạm vào họ, chẳng hạn: 'Mình muốn nắm tay bạn và dẫn bạn ra ngoài.'
• Tránh phê bình hành vi của họ lúc này. Họ cần sự thấu hiểu, không phải thêm áp lực.
• Hỏi xem họ có cần một cái ôm chặt để cảm thấy an toàn hơn không.
• Cho họ thời gian nghỉ ngơi, dù là ở bên bạn hay một mình.

Tôn trọng không gian và sự tự nguyện của họ. Đối xử với người tự kỷ bằng sự tôn trọng như bất kỳ ai khác. Không tự ý chạm vào họ, không lấy đồ vật họ đang sử dụng, và luôn suy nghĩ kỹ trước khi hành động.

• Nếu thấy ai đó đối xử thô bạo hoặc thiếu tôn trọng, hãy lên tiếng bảo vệ họ.
• Khuyến khích người tự kỷ nhận biết khi họ bị đối xử bất công và dạy họ cách tự bảo vệ bản thân.

Hỏi cách bạn có thể hỗ trợ họ tốt nhất. Để hiểu rõ hơn về người tự kỷ, hãy trò chuyện và hỏi họ về cảm nhận của họ. Họ có thể chia sẻ những thông tin hữu ích để giúp bạn hiểu và kết nối với họ sâu sắc hơn.

• Tránh những câu hỏi quá chung chung như 'Tự kỷ là gì?'. Thay vào đó, hãy hỏi cụ thể: 'Mình có thể làm gì khi bạn cảm thấy quá tải?'
• Đảm bảo cuộc trò chuyện diễn ra ở nơi yên tĩnh và riêng tư để họ cảm thấy thoải mái.

Đừng ngăn cản hành vi 'tự kích thích' của họ. Hành vi này giúp người tự kỷ giữ bình tĩnh và kiểm soát cảm xúc. Ví dụ, nếu họ cười khúc khích và vỗ tay khi gặp bạn, điều đó cho thấy họ rất vui mừng. Hãy chấp nhận những hành vi này trừ khi chúng ảnh hưởng nghiêm trọng đến bạn.

• Hành vi tự kích thích có thể bao gồm: nghịch đồ vật, đung đưa, vỗ tay, nhún nhảy, hoặc lặp lại cảm nhận kết cấu của một vật.
• Nếu bạn cảm thấy khó chịu, hãy hít thở sâu và nhớ rằng đây là cách họ tự điều chỉnh bản thân.

Thể hiện sự chấp nhận vô điều kiện. Người tự kỷ thường phải đối mặt với sự chỉ trích từ gia đình, bạn bè, thậm chí người lạ vì những khác biệt trong hành vi và ngoại hình. Hãy cho họ thấy rằng bạn chấp nhận họ hoàn toàn, không chỉ bằng lời nói mà còn qua hành động. Nhắc nhở họ rằng sự khác biệt không phải điều đáng xấu hổ, và bạn yêu quý họ vì chính con người họ.