10 Áng thơ xuất sắc nhất của thi sĩ Lê Đạt - Đào Công Đạt

17/06/2025

Nội dung bài viết

1. Làm thơ

(Trích "Thơ gửi người Việt")

Đêm khuya
Bóng đầu thi nhân
In hằn trang giấy nhỏ
Tựa bóng cây nghiêng
Vặn mình trong gió
Lặng lẽ trôi trên lối mòn

Giữa cơn giông dài vô tận
Ta ngắm nhìn Tổ quốc
Đất nước đêm nay chất chồng ngọn bút
Muôn vần thơ nặng trĩu tình người
Lắng nghe khúc nhạc đất trời
Rung lên từng ngọn cỏ
Như người ghi chép
Thâu đêm không ngủ
Ghi lại lời thì thầm của số phận
Những tiếng nặng nề u uất
Những lời cay đắng xót xa
Những tiếng yêu thương ngọt ngào

Mỗi ngày bao nỗi niềm
Chất lên vai người nghệ sĩ
Như lực sĩ
Gồng gánh ngàn cân
Còn ta suốt năm tháng
Ôm cả quả địa cầu trong tâm trí

Nhớ ngày em khóc
Ôm bụng kêu trời
Tiếng thì thào của các nữ hộ sinh
"Bào thai quá lớn
Khó giữ được cả mẹ lẫn con"
Mỗi lần sinh nở là một lần đau đớn

Kẻ làm thơ dãi dầu mưa nắng
Sống chết với cuộc đời
Mang nặng đất trời
Để sinh ra sự sống
Gánh nỗi lòng trăm vạn kiếp người
Còn đau đớn hơn gấp bội

Em ơi!
Ta thao thức canh trường
Móc từng chữ từ trí óc
Vắt từng câu từ trái tim
Như người thợ mỏ
Lặn sâu vào lòng đất
Moi từng viên than hồng
Thắp sáng nhân gian

Mong Đảng gọi ta đến
Bàn luận về kiếp người
Điều động vào Bộ Tâm hồn quần chúng
Cùng Trung ương
Kiến tạo
Những con người mới

Từng giọt mồ hôi
Thấm vào trang chính sách
Ta mở lối giữa mê cung cuộc sống
Đầu óc là công trường rộng lớn
Mỗi vần thơ là một dặm đường
Trên hành trình tiến tới
Xã hội
Ngày mai
Tiếng súng tương lai
Bắn vào quá khứ

Ta cầm bút theo Đảng
Xông pha nơi tiền tuyến.

Tháng 1.1956

Nguồn: Giai phẩm mùa Xuân 1956 (tái bản lần 2). Có sự tham gia của Văn Cao, Hoàng Cầm, Lê Đạt, Nguyễn Sáng, Phùng Quán, Trần Dần, Sỹ Ngọc, Tử Phác, Tô Vũ. Minh họa: "Lúa chín" của Nguyễn Sáng, in tại nhà in Tiến Hưng, Hà Nội. Bìa do Sỹ Ngọc và Văn Cao thiết kế. Bản khắc của Nhà Tiến Mỹ. Minh Đức xuất bản. In tại nhà in Sông Lô, Hà Nội. Hoàn thành ngày 8-10-1956. Khổ 16x24 trang. Số in... Số xuất bản 50, nộp lưu chiểu tháng 10-1956 tại Hà Nội.

Làm thơ

Làm thơ - Khúc tráng ca của thi nhân

2. Mỗi ngày mỗi lớn - Bản hùng ca tái thiết đất nước 1956

Nền kinh tế không thể mãi dậm chân tại chỗ
Hoàn thành sứ mệnh hai năm.
Cuộc sống mới đòi hỏi tốc độ
Những chuyến tàu vút nhanh,
Kiến thiết thần tốc
Cho quê hương mười năm tang tóc
Vết thương còn rỉ máu trên mình
Nước mắt hòa nụ cười tươi xinh
Gạt đau thương, bước vào công cuộc tái sinh

Những nẻo đường tưởng đã yên nghỉ
Bỗng bừng tỉnh giấc say,
Vạch cỏ lau đứng dậy hiên ngang
Giơ tay chào những công trường rộn rã

Chúng ta đi dưới nắng thiêu đốt,
Chân nứt nẻ trên đá bỏng,
Mồ hôi thấm từng tấc đất,
Bàn tay gầy dựng nẻo đường xa.

Cây mọc giữa rừng già
Rừng không lối mòn
Chỉ có gió vi vu sớm hôm
Vượn leo trèo nhành lá
Chim bay lượn tầng không
Ta chẳng phải vượn
Ta đâu phải chim
Nhưng vẫn vượt đèo
Chặt gỗ làm đường sắt
Da rách thịt bầm
Sốt rét run người

Cầu gãy chìm sông
Nước trôi lấp loáng
Đôi bờ cát trắng
Tháng năm cách ngăn
Sóng vỗ mênh mang
Cầu chìm đáy nước
Tay ta thành cần cẩu
Nâng nhịp cầu qua
Mở lối cho tàu chạy.

Những con người hôm nay điều khiển máy
Hôm qua còn cày xới ruộng đồng
Hai bàn tay từng bị trói buộc
Dưới ách thống trị tư hữu điền
Mọi thứ còn bỡ ngỡ
Nơi công trường thành thợ lành nghề
Dẫn máy như dắt trâu cày
Tia lửa điện lóe sáng
Chiếu rọi bàn tay tự do

Cuộc đời dân ta mỗi ngày thêm lớn
Sải bước khổng lồ,
Biến ước mơ xa vời
Thành hiện thực rạng ngời
Thành từng con ốc vít
Ghép nối lại tương lai.

Thực dân làm mười hai năm trời
Ta hoàn thành trong bốn tháng ngắn
Mỗi ngày thi đua cách mạng
Bằng cả tháng ngày thường
Ta nắm chặt thời gian
Thúc cho phi nước đại.
Kéo ngày mai đến gần
Đẩy mạnh lưng cuộc sống
Mở máy tiến tới chân trời cộng sản

Tiếng còi vang gọi trong bình minh rạng
Mời cả dân tộc lên tàu.

(2-1956)

Mỗi ngày mỗi lớn - Khúc tráng ca tái thiết quê hương

Mỗi ngày mỗi lớn - Khúc ca xây dựng đất nước

3. Mới - Tuyên ngôn của tuổi trẻ

(Gửi Vũ)

Đẹp nhất trên đời là con người
Quý giá nhất là tuổi thanh xuân
Những bước chân hăm hở
Xông pha vào cuộc sống
Ánh mắt hướng thẳng tương lai
Chắp cánh bao hoài bão
Bay cao cùng ước mơ

Những ngày tháng dữ dội
Nắng mưa bão tố
Trái tim ta bừng cháy
Như ngọn lửa pháo sáng
Giữa dòng đời cuộn sóng
Tỏa sáng
Phá tan lối mòn
Mở ra chân trời mới

Hãy giữ mãi tuổi hai mươi
Như giữ gìn sự sống
Mỗi ngày bao bụi đời
Phủ lên đầu ta nặng trĩu
Bao xiềng xích tập tục
Trói buộc bước chân đi

Đừng chê tôi ngạo mạn
Lên mặt dạy đời
Tôi chưa đeo kính già
Chưa vào viện hàn lâm
Tôi mới hai lăm tuổi
Quanh tôi bao kiếp người mỏi mệt
Thất bại cúi đầu
Khuôn sáo xỏ mũi dẫn đường

Những kiếp sống trăm năm
Ỳ ạch như bình vôi cũ
Càng sống càng héo hon
Càng sống càng teo tóp

Tôi từng trải qua bao ngày thất bại
Khôn ngoan giả tạo làm người
Bao lần đánh mất chính mình
Trái tim chai cứng trong lề thói
Những đêm trắng dày vò dữ dội
Không dám nhìn mặt mình
Trời sao lấp lánh
Nhựa đời dâng trào
Đêm xuân thiêu đốt
Bao khát khao làm NGƯỜI

Nhưng dòng đời xuôi chảy
Lại kéo tôi về bến cũ
Những ước mơ ấp ủ
Chết yểu như thai non
Tôi lạc lối giữa lối mòn
Đổi tự do lấy yên ổn tầm thường

Tập tục cũ cay nghiệt
Đè nặng kiếp nhân sinh

Thế hệ nối tiếp nhau
Trao nhau ngọn lửa thiêng:

Mới! Mới!
Luôn luôn Mới
Bay cao mãi
Bay xa mãi
Vượt lên vết xưa cũ kỹ
Vượt lên han rỉ thời gian
Vượt qua hôm nay
Vượt qua ngày mai, ngày kia,
Vượt mãi…

Nguồn: Giai phẩm mùa Xuân 1956 (tái bản lần hai).

Mới - Khát vọng vượt thoát

Mới - Khúc ca đổi thay

4. Nhớ (II) - Khúc tình sầu

Em xa mãi không về
Em gần mãi trong tim
Gò má phai màu mưa dài thương nhớ
Mắt cong vầng
Trăng khuyết nửa chia ly.

Nhớ (II) - Nỗi niềm thương nhớ

Nhớ (II) - Khúc tình sầu luyến nhớ

5. Xiếc xuân - Màn trình diễn tình yêu

Tung trái tim
Như con thuyền tình ái
Biển rộng vẽ sóng ngũ sắc đèn màu
Phông hoa đào kèn xanh sàn biếc thẳm
Tình hạ màn tim mắc cạn bến sầu
Tóc xõa khói phố may hong
Sóng lạ vỗ vào ngực hồ thổn thức
Đê biếc uốn mình sông trắng lượn
Mộng diều trăng nghiêng thả nhớ mong
Tình đong đưa dây gió ru ù ù

Em xòe tay chim cánh hồng rực rỡ
Gắp tim anh vượt vạn dặm xa xôi
Yêu mải miết qua miền hoang vắng
Theo bóng chim tìm bóng tim rơi.

Nguồn: Tạp chí "Kiến thức ngày nay" xuân Ất Hợi 1995

Xiếc xuân - Vũ điệu tình si

Xiếc xuân - Vũ điệu tình yêu

6. Thuở xanh hai - Khúc hoài niệm

Chẳng ai chọn nơi chào đời
Như chẳng chọn được cha mẹ

Tôi trở về miền tuổi nhỏ
Một tỉnh miền cao đất đỏ
Bến Âu Lâu sông Hồng
Nhận ra tôi
chỉ còn gốc gạo cụt
Đưa nửa trời hoa đón người xưa

Cô gái nhìn tôi ngơ ngác
Ngày nào anh còn mua kẹo cho em
Dắt tay em dạo phố
Mới hơn chục năm trời
Em xa lạ gọi tôi bằng bác
Vầng trán hằn vài nếp đời bối rối
Thầm hỏi mấy sợi tóc bạc vô tình
vì đâu phai sớm

Dải Ngân Hà như chia đôi
Đẩy chúng ta hai thế hệ
Em bỗng cười như nắng mới
"Em nhận ra anh rồi
Sao anh trẻ... lạ thế"
Và nhanh như chim vút trời xanh
Em giơ tay chào kiểu quân ngũ
Ai làm rơi những nụ hôn cỏ dại
Hoa mười giờ
môi em chín mọng xuân thì

Em dắt tôi lang thang
Giữa vườn sao lấp lánh
Như tuổi em mười tám
Như ngày xưa thuở ấy
Sống lại từng khoảnh khắc quê nhà
Phải chăng em nhận ra tôi
tôi nhận lại tuổi thơ
Thuở xanh hai
tái sinh cuộc đời.

Nguồn: Lê Đạt, Bóng chữ, NXB Hội nhà văn, 1994