6 Bài phân tích tác phẩm 'Nguyên Hồng - nhà văn của những người cùng khổ' (Ngữ văn 6 - SGK Cánh Diều) xuất sắc nhất

1. Hướng dẫn chuẩn bị bài học

- Ôn tập phần Kiến thức ngữ văn để nắm vững đặc điểm văn bản nghị luận.

- Khi đọc văn bản nghị luận, cần tập trung vào:

+ Chủ đề trọng tâm của văn bản

+ Luận điểm chính mà tác giả muốn chứng minh

+ Hệ thống lập luận và dẫn chứng thuyết phục

- Đọc trước đoạn trích Nguyên Hồng - nhà văn của những người cùng khổ; tìm hiểu thêm về nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh.

- Kết nối kiến thức với văn bản Trong lòng mẹ đã học để thấy rõ hơn phong cách sáng tác của Nguyên Hồng.

I. Tinh hoa ngữ văn

1. Nghệ thuật thuyết phục qua văn nghị luận

Văn nghị luận là loại hình nghệ thuật ngôn từ dùng lý lẽ sắc bén và dẫn chứng thuyết phục để khơi gợi sự đồng cảm nơi độc giả. Khi bàn về văn học, nghệ thuật lập luận càng trở nên tinh tế, đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và lý trí.

2. Tam vị nhất thể: Luận điểm - Luận cứ - Dẫn chứng

- Luận điểm như ngọn hải đăng dẫn đường: "Nguyên Hồng là hiện thân của văn chương bình dân" hay "Tài nguyên nước ngọt đang ở bờ vực cạn kiệt".

- Luận cứ là hệ thống lập luận vững chắc, giải đáp những câu hỏi căn nguyên: Tại sao? Bằng cách nào?

- Dẫn chứng là những viên ngọc quý minh chứng cho lập luận, từ những con số biết nói đến những câu chuyện đầy ám ảnh.

3. Kho tàng thành ngữ Việt

- Những viên ngọc ngôn ngữ được mài giũa qua bao thế hệ, mỗi câu thành ngữ là một bức tranh thu nhỏ về triết lý sống.

- Nghệ thuật sử dụng thành ngữ như thêm gia vị cho câu văn, khiến ngôn từ trở nên đậm đà, thấm thía.

4. Nghệ thuật sử dụng dấu chấm phẩy

- Dấu chấm phẩy như nhịp cầu nối những ý tưởng phức tạp, tạo nên sự hài hòa trong diễn đạt.

- Ví dụ điển hình trong ngạn ngữ phương Đông cho thấy sự tinh tế của loại dấu câu đa năng này.

Nguyên Hồng - Tiếng lòng của những phận người

1. Hành trình khám phá

- Tác phẩm là bức chân dung đa chiều về nhà văn Nguyên Hồng.

- Luận đề xuyên suốt: Nguyên Hồng như cây bút tri âm của những kiếp người nhọc nhằn.

- Hệ thống luận cứ đắt giá:

• Tâm hồn dễ rung động như làn gió thoảng (những giọt nước mắt vì đồng loại)
• Tuổi thơ bị đánh cắp (mảnh đời mồ côi, thiếu vắng hơi ấm gia đình)
• Trường đời khắc nghiệt (từ bé đã phải tự lập bằng đủ nghề mưu sinh)

- Tác giả Nguyễn Đăng Mạnh - bậc thầy phê bình với cái nhìn sâu sắc về văn chương.

2. Những lớp lang cảm xúc

Tâm hồn nghệ sĩ đa cảm

- Những giọt nước mắt đa chiều:

• Nỗi nhớ thương đồng đội năm xưa
• Niềm xót xa trước cảnh dân nghèo lam lũ
• Lòng biết ơn quê hương, cách mạng
• Nỗi đau đồng cảm với nhân vật do chính mình tạo ra

- Mỗi trang văn thấm đẫm hơi ấm trái tim, như dòng sông cảm xúc chảy mãi không ngừng.

Tuổi thơ trong bóng tối

- Gia cảnh éo le:

• Mất cha khi còn thơ dại
• Mẹ đi bước nữa, xa cách biệt
• Lớn lên thiếu vắng tình thương

- Chính nghịch cảnh đã tôi luyện nên tâm hồn đồng điệu với những số phận bất hạnh.

Trường đời khắc nghiệt

- Những năm tháng cơ cực:

Tuổi học trò đã phải lăn lộn mưu sinh, va chạm đủ hạng người trong xã hội.

Tuổi 16 bước chân vào Hải Phòng, hòa mình vào thế giới của tầng lớp đáy xã hội.

- Chất "phong trần" thấm vào từng trang viết:

• Dáng vẻ bình dị như người lao động chân chất
• Lối sống giản dị, gần gũi với đời thường

- Tất cả tạo nên phong cách văn chương độc đáo khó trộn lẫn.

* Giải mã hệ thống câu hỏi:

- Phần 1 khắc họa chân dung nhà văn với trái tim nhạy cảm.

- Phần 2 phân tích bối cảnh gia đình đầy biến cố.

- Những trang hồi ký là minh chứng sống động cho khát khao yêu thương.

- Phần 3 làm rõ quá trình trưởng thành trong nghịch cảnh.

- Điểm khác biệt tạo nên Nguyên Hồng chính là "chất phong trần" đặc biệt.

- Lời kể của bà Nguyên Hồng như tấm gương phản chiếu nhân cách nhà văn.

3. Khám phá chiều sâu tác phẩm

Câu 1. Văn bản tập trung khai thác điều gì? Mối liên hệ giữa nội dung và nhan đề? Gợi ý nhan đề thay thế?

- Bản chất: Phân tích mối quan hệ máu thịt giữa Nguyên Hồng và văn chương về người nghèo.

- Sự tương đồng: Nhan đề như chiếc chìa khóa mở ra thế giới nghệ thuật Nguyên Hồng.

- Gợi ý: "Nhà văn của những kiếp người dưới đáy".

Câu 2. Hệ thống dẫn chứng về tính đa cảm của Nguyên Hồng?

• Nước mắt vì tình đồng chí, nghĩa đồng bào
• Xúc động trước công ơn quê hương, cách mạng
• Đồng cảm sâu sắc với nhân vật hư cấu

Câu 3. Ý chính phần 2-3?

• Trọng tâm: Hành trình vượt nghịch cảnh của nhà văn
• Cơ sở: Hệ thống sự kiện đời tư đầy ám ảnh

Câu 4. Giá trị bổ sung cho đoạn trích "Trong lòng mẹ"?

Văn bản cung cấp chìa khóa để thấu hiểu sâu sắc hơn về thế giới nội tâm nhân vật Hồng, cũng như thông điệp nhân văn ẩn sau từng trang viết.

Câu 5. Viết đoạn văn cảm nhận sử dụng thành ngữ.

Gợi mở:

• Trái tim nghệ sĩ đa cảm
• Số phận éo le từ thuở thiếu thời
• Trường đời khắc nghiệt rèn giũa

=> Giải mã nguồn cội của phong cách văn chương đặc biệt.

1. Hành trang tiếp cận tác phẩm

- Nghị luận văn học như chiếc chìa khóa mở cánh cửa vào thế giới nghệ thuật.

- Khi khám phá văn bản về Nguyên Hồng, ta cần chuẩn bị:

+ Hiểu rõ luận đề chính: Vì sao Nguyên Hồng được xem là nhà văn của những phận người lam lũ?

+ Nhận diện hệ thống luận cứ thuyết phục:

• Trái tim đa cảm dễ rung động trước nỗi đau nhân thế

• Tuổi thơ thiếu vắng tình thương tạo nên sự đồng cảm sâu sắc

• Chất "phong trần" thấm đẫm từ cuộc sống cơ cực

- Tìm hiểu về nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh - bậc thầy trong nghiên cứu văn học:

+ Hành trình từ giáo viên trở thành chuyên gia đầu ngành

+ Những công trình nghiên cứu để đời về văn học hiện đại

+ Giải thưởng danh giá ghi nhận đóng góp to lớn

- Kết nối với đoạn trích "Trong lòng mẹ" để thấy rõ hơn:

+ Bối cảnh sáng tác gắn liền với cuộc đời tác giả

+ Phong cách văn chương đặc biệt của Nguyên Hồng

2. Khám phá chiều sâu văn bản

a. Đọc hiểu tinh tế

- Phần 1: Chân dung nhà văn với trái tim nhạy cảm

• Câu mở như tuyên ngôn nghệ thuật

• Hệ thống dẫn chứng sống động về những giọt nước mắt văn chương

• Câu kết như dấu chấm son khẳng định phong cách

- Phần 2: Cội nguồn của sự đồng cảm

• Tuổi thơ bất hạnh - mảnh đất nuôi dưỡng lòng trắc ẩn

• Những tác phẩm tự truyện như lời giãi bày chân thực

- Phần 3: Chất "đời" trong văn chương

• Môi trường sống hun đúc nên phong cách

• Sự giản dị trở thành triết lý sống và sáng tác

b. Suy ngẫm sau trang sách

- Câu 1: Văn bản như bức tranh toàn cảnh về mối quan hệ máu thịt giữa Nguyên Hồng và nhân vật của ông.

- Câu 2: Hệ thống dẫn chứng được sắp xếp theo trình tự từ ngoại cảnh đến nội tâm.

- Câu 3: Hai phần bổ sung cho nhau tạo nên chân dung hoàn chỉnh.

- Câu 4: Giúp hiểu sâu hơn nỗi đau và khát vọng trong "Trong lòng mẹ".

- Câu 5: Đoạn văn gợi mở cách sử dụng thành ngữ để làm nổi bật chất "đời" trong văn Nguyên Hồng.

1. Khởi động tư duy văn học

Câu hỏi mở: Khi tiếp cận văn bản nghị luận, hãy khám phá:

• Luận đề trung tâm của tác phẩm
• Hệ thống lập luận thuyết phục
• Những minh chứng nghệ thuật đắt giá

Giải mã tác phẩm:

* Chân dung Nguyên Hồng - tiếng nói của những phận người dưới đáy

* Nghệ thuật lập luận qua:

• Trái tim đa cảm: Những giọt nước mắt văn chương
• Hành trình cuộc đời: Từ tuổi thơ bất hạnh đến nhà văn của nhân dân
• Chất "phong trần" trong từng trang viết

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh:

• Hành trình từ nhà giáo đến bậc thầy phê bình

• Những công trình nghiên cứu để đời về văn học hiện đại

• Cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa văn chương và hiện thực

2. Hành trình khám phá

* Giải mã văn bản:

Câu 1: Phần mở đầu như bức chân dung tinh thần đa cảm

Câu 2: Phần thân bài - hành trình từ nỗi đau cá nhân đến sự đồng cảm nhân loại

Câu 3: Hồi ký như tấm gương phản chiếu tâm hồn nghệ sĩ

Câu 4: Tuổi thơ gian khó - nguồn cội của văn chương chân thực

Câu 5: Chất "đời" tạo nên phong cách độc đáo

Câu 6: Lời chứng từ gia đình - góc nhìn thân tình về nhà văn

* Suy ngẫm sáng tạo:

Câu 1: Văn bản như bản hùng ca về mối giao cảm giữa nhà văn và nhân dân

Câu 2: Hệ thống dẫn chứng sống động về trái tim nghệ sĩ

Câu 3: Hai phần bổ sung hoàn chỉnh chân dung tác giả

Câu 4: Ánh sáng mới soi rọi "Trong lòng mẹ"

Câu 5: Đoạn văn gợi mở: "Nguyên Hồng - nhà văn của những phận người 'khố rách áo ôm', mang trong mình nỗi đau thời đại để viết nên những trang văn thấm đẫm tình người"

1. Khám phá tác phẩm nghị luận

Trọng tâm phân tích:

• Luận đề chính: Nguyên Hồng - tiếng nói của những kiếp người lam lũ
• Hệ thống lập luận đa chiều:
• Trái tim đa cảm với những giọt nước mắt văn chương
• Tuổi thơ bất hạnh - cội nguồn của lòng trắc ẩn
• Chất "phong trần" thấm đẫm từ đời sống cơ cực

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh:

• Hành trình từ nhà giáo đến bậc thầy phê bình
• Các công trình nghiên cứu để đời về văn học hiện đại
• Giải thưởng danh giá ghi nhận đóng góp xuất sắc

2. Hành trình khám phá văn bản

a. Giải mã văn bản:

• Phần 1: Chân dung nhà văn với trái tim nhạy cảm
• Phần 2: Tuổi thơ bị đánh cắp và khát khao tình thương
• Phần 3: Trường đời khắc nghiệt hun đúc nên phong cách

b. Suy ngẫm sáng tạo:

• Văn bản như bản hùng ca về mối giao cảm giữa nghệ sĩ và nhân dân
• Hệ thống dẫn chứng sống động về quá trình hình thành nhân cách nhà văn
• Ánh sáng mới soi rọi tác phẩm "Trong lòng mẹ"
• Đoạn văn gợi mở: "Nguyên Hồng - nhà văn của những phận người 'đầu đường xó chợ', mang trong mình nỗi đau thời đại để viết nên những trang văn thấm đẫm tình người"

1. Khám phá tác phẩm nghị luận

Trọng tâm phân tích:

• Luận đề chính: Nguyên Hồng - tiếng nói của những kiếp người lam lũ
• Hệ thống lập luận đa chiều:
• Trái tim đa cảm với những giọt nước mắt văn chương
• Tuổi thơ bất hạnh - cội nguồn của lòng trắc ẩn
• Chất "phong trần" thấm đẫm từ đời sống cơ cực

Nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh:

• Hành trình từ nhà giáo đến bậc thầy phê bình
• Các công trình nghiên cứu để đời về văn học hiện đại
• Giải thưởng danh giá ghi nhận đóng góp xuất sắc

2. Hành trình khám phá văn bản

a. Giải mã văn bản:

• Phần 1: Chân dung nhà văn với trái tim nhạy cảm
• Phần 2: Tuổi thơ bị đánh cắp và khát khao tình thương
• Phần 3: Trường đời khắc nghiệt hun đúc nên phong cách

b. Suy ngẫm sáng tạo:

• Văn bản như bản hùng ca về mối giao cảm giữa nghệ sĩ và nhân dân
• Hệ thống dẫn chứng sống động về quá trình hình thành nhân cách nhà văn
• Ánh sáng mới soi rọi tác phẩm "Trong lòng mẹ"
• Đoạn văn gợi mở: "Nguyên Hồng - nhà văn của những phận người 'đầu đường xó chợ', mang trong mình nỗi đau thời đại để viết nên những trang văn thấm đẫm tình người"