6 Bài phân tích "Tây Tiến" của Quang Dũng đặc sắc nhất dành cho học sinh lớp 12

Khám phá tác phẩm "Tây Tiến"

Tác giả Quang Dũng: (1921-1988)
Danh tính thật: Bùi Đình Diệm
Quê quán: Hà Tây (nay thuộc Hà Nội)
Nghệ sĩ đa tài: họa sĩ, nhà văn, thi sĩ, nhạc sĩ
Phong cách thơ: phóng khoáng, lãng mạn, hào hoa
Tác phẩm tiêu biểu:
- Văn xuôi: Mùa hoa gạo, Rừng về xuôi
- Thơ ca: Bài thơ sông Hồng, Mây đầu ô

Hành trình sáng tác:
Xuất thân từ đại đội trưởng đơn vị Tây Tiến (1947)
Sáng tác khi chuyển đơn vị, hồi tưởng về đồng đội cũ tại Phù Lưu Chanh

Cấu trúc tác phẩm:
1. Hành quân gian khổ giữa thiên nhiên hùng vĩ
2. Kỷ niệm đẹp về con người và cảnh sắc miền Tây
3. Chân dung bi tráng người lính Tây Tiến
4. Hoài niệm khó phai về một thời chiến đấu

Phân tích nghệ thuật:
- Sử dụng ngôn từ phóng khoáng, hình ảnh đối lập mạnh mẽ
- Kết hợp hài hòa giữa hiện thực và lãng mạn
- Khắc họa thành công vẻ đẹp bi tráng của người lính

Giá trị nhân văn:
Tác phẩm không chỉ tái hiện lịch sử mà còn thăng hoa thành nghệ thuật, biến những gian khổ thành vẻ đẹp bất tử, khẳng định tinh thần bất khuất của cả một thế hệ cầm súng.

I. Hành trình sáng tạo của thi nhân Quang Dũng
- Tên thật Bùi Đình Diệm (1921-1988), quê gốc Phượng Trì, Đan Phượng
- Nghệ sĩ đa phương tiện: thi ca, hội họa, âm nhạc đều tinh thông
- Phong cách nghệ thuật: phóng khoáng pha lẫn nét hào hoa lãng tử
- Đỉnh cao sáng tạo: trường ca "Tây Tiến" - khúc tráng ca bất hủ

II. Kiệt tác Tây Tiến - Khúc bi tráng hào hùng
1. Bối cảnh lịch sử:
- Trung đoàn Tây Tiến (1947) - biểu tượng tuổi trẻ Hà Thành xả thân vì nước
- Chàng đại đội trưởng Quang Dũng ghi lại hồi ức năm tháng không quên

2. Cấu trúc tứ tuyệt:
- Khúc dạo đầu: Thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ làm nền
- Khúc nhạc lòng: Những đêm liên hoan đầy ắp yêu thương
- Bức chân dung: Người lính với vẻ đẹp "máu lửa"
- Khúc kết: Lời thề son sắt với núi rừng biên cương

3. Tinh hoa nghệ thuật:
- Ngôn từ phóng khoáng nhưng tinh tế
- Hòa quyện chất nhạc và chất họa đặc sắc
- Vẻ đẹp bi tráng được nâng lên thành huyền thoại

III. Những giá trị vượt thời gian
- Bản anh hùng ca về thế hệ "xẻ dọc Trường Sơn"
- Tượng đài nghệ thuật về người lính vừa hào hùng vừa lãng mạn
- Di sản văn hóa được trao Giải thưởng Nhà nước (2001)

I. Khám phá hành trình "Tây Tiến"

1. Hồn thơ đa tài Quang Dũng

Người nghệ sĩ tài hoa Bùi Đình Diệm (1921-1988) với bút danh Quang Dũng - một tâm hồn nghệ sĩ đa tài từ thơ ca, hội họa đến âm nhạc. Quê hương Phượng Trì, Đan Phượng đã nuôi dưỡng một hồn thơ phóng khoáng, lãng mạn đặc biệt khi viết về người lính Tây Tiến.

2. Kiệt tác từ nỗi nhớ

Năm 1948, tại Phù Lưu Chanh, nỗi nhớ đồng đội cũ đã thôi thúc Quang Dũng sáng tác bài thơ bất hủ này.

II. Hành trình cảm nhận Tây Tiến

Câu 1:

Bố cục bài thơ như dòng chảy ký ức: từ thiên nhiên hùng vĩ (14 câu đầu), đến con người miền Tây (câu 15-22), hình ảnh đoàn quân (23-30) và lời ước hẹn thiết tha.

Câu 2:

Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên qua ngòi bút tài hoa: từ Sài Khao, Mường Lát đến Mai Châu với những "khúc khuỷu", "thăm thẳm" đầy thử thách. Hình ảnh "súng ngửi trời" pha chất lính tinh nghịch, những phút nghỉ ngơi đầm ấm bên nồi cơm nghi ngút khói.

Câu 3:

Đêm liên hoan văn nghệ bừng sáng với "đuốc hoa", tiếng khèn réo rắt và những cô gái e ấp trong điệu múa "man điệu". Cảnh sông nước chiều sương với "dáng người trên độc mộc" uyển chuyển như bước ra từ cõi mơ.

Câu 4:

Chân dung người lính Tây Tiến được khắc họa đầy bi tráng: từ mái đầu "không mọc tóc" đến đôi mắt "trừng gửi mộng", từ nỗi nhớ "dáng kiều thơm" đến lý tưởng "chẳng tiếc đời xanh". Sự hy sinh của họ được thiên nhiên tôn vinh qua khúc gầm hào hùng của sông Mã.

Câu 5:

Dù thời gian có trôi, tâm hồn thi sĩ vẫn mãi thuộc về Tây Tiến - nơi lưu giữ những kỷ niệm không thể nào quên.

III. So sánh nghệ thuật

Khác với "Đồng chí" của Chính Hữu với chất liệu hiện thực, "Tây Tiến" tỏa sáng bằng cảm hứng lãng mạn, phóng khoáng, đậm chất anh hùng ca. Bài thơ là bản hùng ca bi tráng về một thời máu lửa nhưng không kém phần mộng mơ của những chàng trai Hà Thành.

Câu 1 (trang 90 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1)

- Bố cục bài thơ như dòng chảy hồi ức:

+ Đoạn mở đầu (đến "thơm nếp xôi"): Hành trình gian nan qua núi rừng hùng vĩ

+ Đoạn kỷ niệm (đến "lũ hoa đong đưa"): Những khoảnh khắc ấm áp tình quân dân

+ Đoạn đồng đội (đến "khúc độc hành"): Nỗi nhớ khắc khoải về những người đã khuất

+ Đoạn kết: Tấm lòng thủy chung với Tây Tiến

- Mạch cảm xúc chuyển từ nỗi nhớ → kỷ niệm → khẳng định tình yêu Tây Tiến

Câu 2 (trang 90 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1)

Thiên nhiên Tây Bắc hiện lên:

+ Dòng sông Mã như sợi chỉ đỏ xuyên suốt bài thơ

+ Các địa danh Sài Khao, Mường Lát gợi không gian xa xôi, bí ẩn

+ Nghệ thuật nhân hóa "thác gầm thét", "cọp trêu người" tô đậm vẻ dữ dội

→ Làm nền cho hình ảnh người lính:

+ Tinh thần lạc quan qua hình ảnh "súng ngửi trời"

+ Sự kiên cường vượt qua "dốc lên khúc khuỷu"

+ Chất bi tráng trong cái chết "áo bào thay chiếu"

Câu 3 (trang 90 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1)

Bức tranh đêm liên hoan:

+ Ánh đuốc bập bùng trong đêm hội

+ Điệu múa "man điệu" của các cô gái e ấp

+ Tiếng khèn réo rắt gợi không khí tưng bừng

Cảnh sông nước chiều sương:

+ "Dáng người trên độc mộc" uyển chuyển

+ Hoa lau đong đưa như làm duyên

→ Vẻ đẹp huyền ảo, thơ mộng của Tây Bắc

Câu 4 (trang 90 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1)

Chân dung người lính:

+ Ngoại hình độc đáo: "không mọc tóc", "quân xanh màu lá"

+ Tâm hồn lãng mạn: "mắt trừng gửi mộng", "đêm mơ Hà Nội"

+ Lý tưởng cao đẹp: "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh"

→ Sự kết hợp hài hòa giữa chất anh hùng và chất nghệ sĩ

Câu 5 (trang 90 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1)

Nỗi nhớ được diễn tả:

+ "Thăm thẳm" - chiều sâu không đáy

+ "Không hẹn ước" - sự vĩnh viễn của chia ly

+ "Hồn về Sầm Nứa" - tấm lòng gửi trọn nơi chiến trường xưa

Luyện tập

Bài 1:

So sánh với "Đồng Chí" của Chính Hữu:

+ Tây Tiến: bút pháp lãng mạn, tô đậm cái phi thường

+ Đồng Chí: chất liệu hiện thực, vẻ đẹp giản dị

Bài 2:

Vẻ đẹp bi tráng:

+ Gian khổ nhưng không mất đi ước mơ

+ Cái chết được nâng lên thành sự hy sinh cao cả

+ Sự kết hợp giữa chất sử thi và cảm hứng lãng mạn

A. TINH HOA TRI THỨC

Tác giả - Người nghệ sĩ chiến trận:

Quang Dũng (1921-1988) - thi sĩ mang khẩu súng, hồn thơ phóng khoáng đậm chất lãng mạn. 'Mây đầu ô' là tuyệt tác để đời, trong đó bài thơ 'Tây Tiến' (1948) như bản hùng ca vang mãi.

Hành trình sáng tạo:
Đoàn quân Tây Tiến - những chàng trai Hà Thành hào hoa lên đường giữ núi rừng Tây Bắc hiểm trở. Năm 1947, Quang Dũng gia nhập đơn vị đặc biệt này, cùng đồng đội vượt đèo Mường Hịch, xuyên rừng Sầm Nứa.
Giữa gian khổ thiếu thốn, họ vẫn giữ nguyên khí chất thanh xuân. Năm 1948 tại Phù Lưu Chanh, nỗi nhớ đồng đội ùa về thành thơ - đó là khúc tráng ca về tình đồng đội, về những hy sinh thầm lặng dưới chân núi Tây Bắc hùng vĩ.

B. LUYỆN TẬP VÀ KHÁM PHÁ

Câu 1: Bốn khúc đoạn hòa quyện:
- Khúc dạo đầu (14 câu): Hành trình gian nan in dấu chân đoàn quân
- Khúc nhớ thương (8 câu): Kỷ niệm ấm áp tình quân dân
- Khúc bi tráng: Chân dung người lính với nét đẹp 'một đi không trở lại'
- Khúc kết: Lời thề son sắt cùng Tây Tiến

Câu 2: Bức tranh tứ bình Tây Bắc:
- Thiên nhiên dữ dội: 'Dốc lên khúc khuỷu/Dốc thăm thẳm'
- Con người kiêu hùng: 'Heo hút cồn mây/Súng ngửi trời'
- Nét chấm phá: 'Ngàn thước lên cao/Ngàn thước xuống' tạo nhịp điệu trùng điệp

Câu 3: Thế giới diệu kỳ:
- Đêm hội đuốc hoa rực rỡ sắc màu văn hóa
- Chiều sương Châu Mộc mơ màng như tranh thủy mặc
- 'Hồn lau', 'hoa đong đưa' - những nét vẽ tài hoa

Câu 4: Chân dung bi tráng:
- Ngoại hình khác thường: 'không mọc tóc' mà 'dữ oai hùm'
- Tâm hồn đa cảm: 'Mắt trừng gửi mộng' về Hà Nội thanh lịch
- Lý tưởng cao đẹp: 'Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh'

Câu 5: Nỗi nhớ vọng về:
- 'Sông Mã xa rồi' - câu thơ như tiếng thở dài
- 'Hồn về Sầm Nứa' - lời hẹn ước với núi rừng biên ải

BÀI LUYỆN NÂNG CAO
1. So sánh hai bút pháp:
- 'Đồng chí' (Chính Hữu): Chân chất đời thường
- 'Tây Tiến': Lãng mạn hào hoa, đậm chất sử thi

2. Hình tượng bất tử:
- Người lính với hai mặt: dữ dội nơi chiến trận và mơ mộng nơi hậu phương
- Vẻ đẹp 'nhất khứ bất phục phản' làm nên chất bi tráng
- Khí phách 'áo bào thay chiếu' trở thành huyền thoại

Bài 1 trang 90 SGK Ngữ văn 12 tập 1

Bài thơ được chia thành bốn đoạn, mỗi đoạn mang một nét đẹp riêng:

- Đoạn 1: Nỗi nhớ da diết về khung cảnh chiến trường Tây Tiến - nơi hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng đầy chất thơ.

- Đoạn 2: Khung cảnh đêm liên hoan rực rỡ và vẻ đẹp huyền ảo của sông nước Châu Mộc.

- Đoạn 3: Chân dung người lính Tây Tiến hào hùng với lí tưởng cao đẹp và cái chết bi tráng.

- Đoạn 4: Tinh thần bất diệt của người lính gắn liền với mùa xuân chiến đấu.

Mạch liên kết xuyên suốt chính là nỗi nhớ chân thành, tự nhiên của tác giả - một sợi chỉ đỏ kết nối những kỷ niệm đẹp nhất về đồng đội và chiến trường xưa.