6 Bài phân tích "Thiên nhiên và hồn người lúc sang thu" (Ngữ văn 8 - SGK Chân trời sáng tạo) xuất sắc nhất

Giao cảm giữa đất trời và tâm hồn khi thu sang
(Phân tích từ Vũ Nho)

* Tinh túy nội dung: Bài viết thể hiện những cảm nhận tinh tế của nhà phê bình Vũ Nho về mối tương giao giữa thiên nhiên và con người trong khoảnh khắc giao mùa qua bài thơ "Sang Thu" của Hữu Thỉnh.

I. Khơi nguồn cảm xúc

Câu hỏi gợi mở: Hãy chia sẻ ấn tượng ban đầu khi tiếp xúc với bài thơ "Sang Thu" (Ngữ Văn 7, bộ Chân trời sáng tạo).

Cảm nhận:

- Bài thơ gợi lên những rung động tinh vi trước sự chuyển mình của tạo vật: hương ổi nồng nàn quyện trong làn sương thu dùng dằng, dòng sông lững lờ trôi, áng mây vội vã chia ly...

II. Hành trình khám phá

• Nghệ thuật đặt câu hỏi: Tác dụng của ba câu hỏi tu từ liên tiếp?

- Tạo nhịp điệu bồi hồi, khắc họa tâm trạng ngỡ ngàng trước khoảnh khắc giao mùa đầy thi vị.

• Chiều sâu thi pháp: Ý nghĩa nhận định "khổ ba là cội rễ bài thơ"?

- Khổ cuối chính là chìa khóa cảm xúc, giải mã mọi băn khoăn trong hai khổ đầu, hoàn thiện bức tranh thu với những suy tư sâu lắng về đời người.

III. Cảm nhận và chiêm nghiệm

Câu 1. Hệ thống luận điểm nghệ thuật

* Luận điểm 1: Thu đến trong bất ngờ đầy thi vị

- Đánh thức bằng hương ổi nồng nàn

- Sương thu ngập ngừng nơi ngõ nhỏ

- Nghi vấn đầy xúc cảm: "Hình như thu đã về"

* Luận điểm 2: Bức tranh thu hiện thực

- Không gian mở rộng với những biến chuyển:

+ Dòng sông trôi chậm lại

+ Cánh chim vội vã tìm về tổ ấm

+ Tầng mây mang hai mùa

* Luận điểm 3: Dấu ấn thu chín muồi

- Cảm nhận bằng trải nghiệm và chiêm nghiệm

- Nhận ra sự khác biệt của nắng, mưa, sấm chớp...

* Luận điểm 4: Hồn người trong khoảnh khắc giao mùa

- Sự trưởng thành của tâm hồn

- Nhan đề thẩm thấu vào từng hình ảnh

Câu 2. Luận đề trung tâm

- Chủ đề: Sự biến chuyển kỳ diệu của thiên nhiên và con người trong khoảnh khắc hạ - thu giao duyên. Được thể hiện qua hệ thống hình ảnh, kết cấu và tứ thơ xuyên suốt.

Câu 3. Mối liên hệ nghệ thuật

- Luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng tạo thành mạch văn chặt chẽ, bổ trợ cho nhau để làm sáng tỏ tư tưởng tác phẩm.

Câu 4. Phân tích tính khách quan - chủ quan

- Bằng chứng khách quan: Liệt kê các thi nhân với những vần thơ thu bất hủ

- Đánh giá chủ quan: Khẳng định sự sáng tạo độc đáo của Hữu Thỉnh

Câu 5. Bàn về nhan đề đa tầng ý nghĩa

- Đồng tình với nhận định. "Sang Thu" không chỉ là tựa đề mà còn là linh hồn tác phẩm, thấm đẫm trong từng câu chữ. Nó vừa ghi lại khoảnh khắc giao mùa của đất trời, vừa khắc họa sự chín muồi trong tâm hồn con người.

Câu 6. Đoạn văn cảm nhận

- Khoảnh khắc giao mùa là bản giao hưởng kỳ diệu của tạo hóa. Những tia nắng cuối hạ còn vương vấn trên tán phượng già đang dần chuyển sắc. Gió thu khẽ đưa hương, mang theo sự dịu dàng sau những ngày hè oi ả. Đất trời như đang thở nhịp chậm lại, từng đám mây trắng lững lờ chở cả hai mùa. Thiên nhiên khoác lên mình chiếc áo mới - chiếc áo của sự giao thoa, khiến lòng người không khỏi bâng khuâng.

Tác giả và kiệt tác: Giao cảm đất trời khi thu sang - Ngữ văn 8

I. Chân dung tác giả Vũ Nho

- Sinh năm 1948 tại Ninh Bình

- Nhà phê bình văn học xuất sắc

- Cây bút phân tích thơ đầy tinh tế

II. Khám phá tác phẩm

1. Đặc điểm nghệ thuật:

- Thể loại: Văn nghị luận sâu sắc

- Xuất xứ: Trích từ "Đi giữa miền thơ" (NXB Văn học, 1999)

- Phương thức: Kết hợp nhuần nhuyễn nghị luận với biểu cảm

2. Tinh túy nội dung:

Văn bản là hành trình khám phá những rung động tinh vi của Hữu Thỉnh trước khoảnh khắc giao mùa hạ - thu. Qua ngòi bút Vũ Nho, ta thấy được sự giao hòa kỳ diệu giữa thiên nhiên và tâm hồn thi sĩ trong bài thơ "Sang Thu".

3. Bố cục ba phần:

- Tín hiệu đầu tiên của thu về

- Bức tranh thu toàn cảnh

- Chiêm nghiệm về đời người khi sang thu

4. Giá trị nghệ thuật:

- Ngôn từ giàu hình ảnh, cảm xúc

- Lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục

- Cách phân tích đa chiều, sâu sắc

III. Hành trình cảm nhận

1. Những dấu hiệu đầu thu:

- Hương ổi nồng nàn như "sánh lại" trong gió se

- Làn sương "chùng chình" đầy tâm trạng

- Cảm giác "hình như" đầy thi vị

2. Bức tranh thu toàn cảnh:

- Dòng sông "dềnh dàng" trôi

- Cánh chim "bắt đầu vội vã"

- Đám mây "vắt nửa mình" giữa hai mùa

3. Chiều sâu triết lý:

- Nắng, mưa, sấm chớp đã "đứng tuổi"

- Sự chín chắn của thiên nhiên và đời người

- Nhan đề "Sang Thu" như linh hồn xuyên suốt tác phẩm

IV. Đặc sắc nghệ thuật

- Hình ảnh đối lập: sông dềnh dàng/chim vội vã

- Ngôn từ tinh tế: "phả", "chùng chình", "vắt nửa mình"

- Cấu trúc ba khổ thơ như cây thơ xanh biếc

V. Thông điệp sâu sắc

Bài phân tích của Vũ Nho không chỉ làm rõ vẻ đẹp bài thơ "Sang Thu" mà còn mở ra những chiều kích mới trong cảm nhận về mùa thu - không chỉ là sự chuyển mùa của đất trời mà còn là sự trưởng thành trong tâm hồn con người.

Khám phá vẻ đẹp "Giao hòa đất trời lúc thu sang"

Bài phân tích:

Nếu xuân là mùa của hội họa thi ca, thì thu đến với thơ ca tự nhiên như hơi thở. Sau chùm thơ thu bất hủ của Nguyễn Khuyến, sau "Đây mùa thu tới" của Xuân Diệu, Hữu Thỉnh đã góp vào vườn thơ thu Việt một góc quê hương dung dị qua "Sang thu".

Bài thơ khắc họa bức tranh giao mùa bằng những chuyển động tinh vi của vạn vật. Mở đầu là phát hiện đầy bất ngờ:

"Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về"

Chữ "bỗng" như tiếng reo thảng thốt trước làn hương ổi quê kiểng, chữ "phả" gợi sự lan tỏa đầy chủ động. Hương ổi - sương mai - gió se, những tín hiệu mộc mạc mà mới lạ làm nên chất thu riêng của Hữu Thỉnh.

Khổ thơ tiếp mở ra không gian rộng lớn:

"Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu"

Nghệ thuật đối lập tài tình: sông "dềnh dàng" đối chim "vội vã", đám mây "vắt nửa mình" như nhịp cầu nối hai mùa. Tất cả đều trong trạng thái "đang sang", chưa hẳn thu mà đã thoảng hương thu.

Khổ cuối đưa ta vào chiều sâu triết lý:

"Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi"

Hình ảnh "hàng cây đứng tuổi" gợi nhiều liên tưởng về đời người. Thu không chỉ là mùa của đất trời mà còn là độ chín của tâm hồn.

"Sang thu" của Hữu Thỉnh đã vẽ nên bức tranh thu Việt bằng những nét vẽ giản dị mà độc đáo, không ước lệ mà vẫn đậm chất thơ, không cầu kỳ mà vẫn sâu lắng, xứng đáng là một trong những bài thơ thu hay nhất trong nền thơ hiện đại.

* Khởi động tâm thế đọc

Câu hỏi gợi mở (trang 62 sgk Ngữ văn 8): Hãy ghi lại những rung động đầu tiên khi em tiếp xúc với bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh (trích từ bộ sách Chân trời sáng tạo).

Góc cảm nhận:

Bài thơ như bản giao hưởng thu với những nốt trầm bâng khuâng: hương ổi nồng nàn phả vào gió se, làn sương chùng chình ngập ngừng, dòng sông lững lờ trôi, áng mây vội vã chia ly...

* Hành trình khám phá văn bản

• Phát hiện nghệ thuật: Hiệu quả tu từ của chuỗi ba câu hỏi tu từ liên tiếp?

- Nhịp điệu dồn dập ấy như bắt nhịp cho khoảnh khắc ngỡ ngàng khi nhận ra thu đã về.

• Chiêm nghiệm sâu sắc: Vì sao khổ thơ cuối được ví như "gốc rễ" của thi phẩm?

- Bởi đó là nơi kết tinh mọi suy tưởng, nơi tâm hồn thi nhân gửi gắm những triết lí nhân sinh qua hình tượng "hàng cây đứng tuổi" đầy ám gợi.

* Đối thoại với tác phẩm

Tinh hoa nội dung: Văn bản là hành trình giải mã những lớp nghĩa sâu xa trong Sang thu - nơi thiên nhiên và con người đồng điệu trong khoảnh khắc giao mùa.

Câu 1: Hệ thống luận điểm được kiến tạo như thế nào qua các tầng cảm nhận?

Góc nhìn đa chiều:

- Khổ 1-2: Bức tranh đa giác quan với hương ổi sánh đặc, gió se lạnh, sương giăng mắc như nhịp điệu chậm của thời gian.

- Khổ 3: Tầng triết lí về chu kỳ đời người qua ẩn dụ "hàng cây đứng tuổi" - vừa vững vàng trước bão giông, vừa lặng thầm chuyển mình như thu.

Câu 4: Phân tích tính khách quan/chủ quan trong đoạn văn đặc sắc về thi ca thu.

Nghệ thuật phê bình:

- Sự thật văn học: Các thi nhân đều khắc hoạ thu với phong cách độc đáo.

- Cảm thụ cá nhân: Hữu Thỉnh đã thổi vào thu một linh hồn mới qua cách cảm nhận đầy tính phát hiện.

Chuẩn bị đọc

(trang 62, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Ghi lại những rung cảm tinh tế của em khi lần đầu tiếp xúc với bài thơ Sang thu - kiệt tác của Hữu Thỉnh (Ngữ văn 7 tập một, bộ sách Chân trời sáng tạo) trước khi đi sâu phân tích văn bản này.

Phương pháp tiếp cận:

Vận dụng năng lực cảm thụ văn học

Giải mã thi phẩm:

Sang thu của Hữu Thỉnh là bản giao hưởng cảm xúc tinh vi trước khoảnh khắc giao mùa đầy ma mị, nơi hạ nhường bước cho thu.

Trải nghiệm văn bản 1

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Nghệ thuật sử dụng ba câu hỏi tu từ liên tiếp mang lại hiệu quả biểu đạt gì?

Phương pháp phân tích:

Đọc hiểu tầng ý nghĩa tu từ

Khám phá nghệ thuật:

Ba câu hỏi xếp lớp như sóng vỗ đánh thức sự ngỡ ngàng trước những tín hiệu thu về đầy bất ngờ.

Trải nghiệm văn bản 2

Câu 2 (trang 64, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Lý giải tính biểu tượng trong nhận định "khổ thơ thứ ba là gốc rễ của cây thơ ấy"?

Phương pháp tiếp cận:

Giải mã tầng sâu biểu tượng

Cắt nghĩa văn chương:

Khổ thơ cuối chính là hạt nhân tỏa sáng, hoàn thiện bức tranh giao mùa còn đang bỏ ngỏ ở hai khổ đầu. Nơi ấy, cái tôi thi nhân và thiên nhiên hòa làm một.

Suy tư và đối thoại 1

Câu 1 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Xác lập hệ thống luận điểm - luận cứ - chứng cứ xuyên suốt văn bản.

Phương pháp phân tích:

Hệ thống hóa cấu trúc văn bản

Giải mã văn bản:

* Luận điểm trọng tâm: Thu đến trong khoảnh khắc ngỡ ngàng:
- Khởi đi từ hương ổi chín nồng nàn
- Sương thu chùng chình níu chân người
- Cảm giác mơ hồ: "Hình như thu đã về"

* Luận điểm phát triển: Bức tranh thu hiện ra đa chiều:
- Không gian mở rộng với dòng sông trôi lững lờ
- Cánh chim vội vã trong hoàng hôn
- Đám mây mùa hạ vắt mình sang thu

* Luận điểm nâng cao: Thu hiện hình rõ nét:
- Cảm nhận bằng mọi giác quan và chiêm nghiệm
- Nhận ra quy luật: mưa vơi, nắng nhạt, sấm lặng

* Luận điểm tổng kết: Hành trình sang thu của tâm hồn:
- Con người trưởng thành cùng mùa thu
- Nhan đề thấm đẫm vào từng câu chữ

Suy tư và đối thoại 2

Câu 2 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Xác định luận đề then chốt của văn bản. Cơ sở nào giúp em khẳng định điều đó?

Phương pháp lập luận:

Khái quát hóa tư tưởng chủ đạo

Lập luận văn học:

Luận đề xuyên suốt: Cuộc chuyển mình kỳ diệu của thiên nhiên và con người trong khoảnh khắc giao mùa hạ - thu. Căn cứ vào hệ thống hình ảnh, kết cấu văn bản và mạch cảm xúc xuyên suốt.

Suy tư và đối thoại 3

Câu 3 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Phân tích tính hệ thống giữa luận đề - luận điểm - luận cứ - bằng chứng

Phương pháp phân tích:

Nhận diện tính liên kết văn bản

Giải phẫu cấu trúc:

Mối quan hệ hữu cơ giữa các yếu tố tạo nên chỉnh thể nghệ thuật. Luận điểm triển khai luận đề, luận cứ củng cố luận điểm, bằng chứng làm sáng tỏ luận cứ - tất cả hòa quyện thành mạch văn chặt chẽ.

Suy tư và đối thoại 4

Câu 4 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Chỉ ra câu văn chứa dẫn chứng khách quan và nhận định chủ quan trong đoạn:

Trong kho tàng thi ca, mùa thu khắc dấu bằng những vần thơ độc đáo đầy thanh khiết. Từ Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến đến Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, Tế Hanh, Nguyễn Đình Thi... mỗi thi nhân đều dệt nên những áng thơ thu bất hủ. Và Hữu Thỉnh, bằng chất liệu riêng, đã thổi vào mùa thu một linh hồn mới.

Phương pháp nhận diện:

Phân biệt tính khách quan - chủ quan

Kết quả phân tích:

Dẫn chứng khách quan: Liệt kê các tác giả và đóng góp của họ cho thơ ca mùa thu.
Nhận định chủ quan: Đánh giá về phong cách sáng tạo độc đáo của Hữu Thỉnh.

Suy tư và đối thoại 5

Câu 5 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Em có tán đồng với quan niệm: "Nhan đề Sang thu vừa bao quát toàn bộ lại vừa thẩm thấu vào từng hình ảnh thơ" không? Vì sao?

Phương pháp phản biện:

Đánh giá tính thống nhất nội dung - hình thức

Lập trường cá nhân:

Hoàn toàn đồng thuận. Hai từ "Sang thu" như lăng kính đa chiều phản chiếu:
- Sự vận động của tạo vật
- Cuộc chuyển mình trong tâm hồn thi nhân
- Quy luật nhân sinh: thu đời người đến sau những mùa hạ bão giông
Nhan đề trở thành điểm hội tụ của mọi tầng ý nghĩa.

Suy tư và đối thoại 6

Câu 6 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Viết đoạn văn (7-9 câu) bày tỏ cảm nhận về vẻ đẹp giao mùa trong thiên nhiên.

Phương pháp sáng tạo:

Vận dụng ngôn ngữ biểu cảm

Đoạn văn gợi cảm:

Khoảnh khắc giao mùa là màn kịch tinh vi của tạo hóa. Những tia nắng cuối hạ vương lại trên tán phượng già như níu kéo điều gì chưa dứt. Gió thu khẽ đưa hương cốm non thoảng qua phố, đánh thức ký ức tuổi thơ. Dòng sông không còn cuồn cuộn phù sa mà trầm tư hơn, sâu lắng hơn. Đâu đó tiếng ve sầu lạc nhịp, nhường chỗ cho khúc dạo đầu mùa thu. Những chiếc lá vàng rơi xoay tít trong nắng chiều như những cánh thiếp mời thu về. Khoảnh khắc chuyển giao ấy đẹp tựa bức tranh thủy mặc, nơi đường nét mùa hạ phai nhòa để nhường chỗ cho sắc thu thanh tao.

Câu 1. Hệ thống luận điểm - luận cứ trong văn bản nghệ thuật

Khám phá:

* Luận điểm then chốt: Thu đến trong bất ngờ đầy thi vị:
- Khởi nguồn từ hương ổi chín nồng nàn
- Màn sương thu chậm rãi giăng mắc
- Cảm giác mơ hồ: "Hình như thu đã về" như tiếng thì thầm của tâm hồn

* Luận điểm phát triển: Bức tranh thu hiện hình:
- Không gian mở rộng với dòng sông trôi lững lờ
- Cánh chim vội vã điểm nhấn hoàng hôn
- Đám mây mùa hạ vắt mình sang thu

* Luận điểm chiều sâu: Thu hiện diện rõ nét:
- Cảm nhận đa giác quan kết hợp chiêm nghiệm
- Nhận ra quy luật: mưa vơi, nắng nhạt, sấm lặng im

* Luận điểm tổng kết: Hành trình nội tâm:
- Con người trưởng thành cùng nhịp thu
- Nhan đề như mạch ngầm thấm đẫm văn bản

Câu 2. Xác định tư tưởng chủ đạo của tác phẩm

Nhận định:

Luận đề trung tâm: Sự chuyển mình kỳ diệu của vạn vật và tâm hồn con người trong khoảnh khắc giao mùa hạ - thu. Căn cứ vào hệ thống hình ảnh biểu tượng, kết cấu nghệ thuật và mạch cảm xúc nhất quán xuyên suốt thi phẩm.

Câu 3. Phân biệt yếu tố khách quan và chủ quan trong phê bình văn học

Trong dòng chảy thi ca, mùa thu khắc ghi dấu ấn bằng những vần thơ độc đáo đầy tinh khiết. Từ Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến đến Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, Tế Hanh, Nguyễn Đình Thi... mỗi thi sĩ đều dệt nên những kiệt tác thu bất hủ. Và Hữu Thỉnh, bằng ngôn ngữ riêng, đã thổi vào mùa thu một linh hồn mới.

Phân tích:

Yếu tố khách quan: Liệt kê các tác giả tiêu biểu và đóng góp của họ cho thơ ca mùa thu.
Yếu tố chủ quan: Đánh giá về phong cách sáng tạo độc đáo của Hữu Thỉnh.

Câu 4. Bình luận về tính biểu tượng của nhan đề "Sang thu"

Quan điểm:

Hoàn toàn tán đồng. Hai chữ "Sang thu" như tấm gương phản chiếu:
- Sự vận động của tạo vật
- Cuộc chuyển mình trong tâm hồn nghệ sĩ
- Triết lý nhân sinh: thu đời người đến sau những mùa bão giông
Nhan đề trở thành điểm hội tụ của mọi tầng nghĩa.

Câu 5. Cảm nhận tinh tế về khoảnh khắc giao mùa

Đoạn văn gợi cảm số 1:

Khoảnh khắc giao mùa tựa như nét chấm phá tinh tế của tạo hóa. Những tia nắng cuối hạ vương trên tán phượng già như lời tạm biệt chưa dứt. Gió thu khẽ mang hương cốm non thoảng qua phố, đánh thức miền ký ức. Dòng sông trầm tư hơn, sâu lắng hơn. Tiếng ve sầu lạc nhịp, nhường chỗ cho khúc dạo đầu mùa thu. Những chiếc lá vàng rơi xoay tít trong nắng chiều như những cánh thiếp mời thu về.

Đoạn văn gợi cảm số 2:

Thiên nhiên giao mùa là bản giao hưởng của sự chuyển động tinh vi. Xuân đến, cây cối đâm chồi như bừng tỉnh sau giấc ngủ đông. Hạ sang, tán lá xanh mướt che chở những trưa nắng gắt. Thu về, lá phủ màu hoàng kim dưới nắng chiều hanh hao. Đông tới, cành trơ trụi chuẩn bị cho chu kỳ mới. Mỗi khoảnh khắc chuyển mình đều mang vẻ đẹp riêng, nhưng có lẽ thu sang là thời khắc đẹp nhất - khi vạn vật đạt đến độ chín của sự cân bằng.

Đoạn văn gợi cảm số 3:

Bình minh giao mùa là bức tranh thủy mặc sống động. Lớp sương mai mỏng manh phủ lên cảnh vật như tấm voan mỏng. Cây cối hai bên đường thi nhau thay áo mới, tạo nên bảng màu rực rỡ. Những cánh hoa rơi bay trong gió như bướm lượn, mang đến cảm giác phiêu lãng. Khoảnh khắc ấy đẹp tựa giấc mơ, khiến ta muốn dừng bước để lưu giữ vẻ đẹp mong manh của tạo hóa.