6 Bài phân tích "Thư lại dụ Vương Thông" (Ngữ văn 10 - SGK Chân trời sáng tạo) ấn tượng nhất

I. Tác giả Nguyễn Trãi - Danh nhân văn hóa kiệt xuất

- Sinh năm 1380 - mất 1442, hiệu Ức Trai, quê gốc tại Chi Ngại (Chí Linh, Hải Dương ngày nay)

- Phong cách sáng tác: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa tư duy sắc bén và tâm hồn nhân văn, lập luận chặt chẽ mà đầy tính thuyết phục

- Các tác phẩm tiêu biểu: Bình Ngô đại cáo (áng thiên cổ hùng văn), Quân trung từ mệnh tập (bộ thư tịch quân sự đặc sắc), Ức Trai thi tập (tuyệt tác thơ Nôm)...

II. Kiệt tác "Thư lại dụ Vương Thông" - Binh pháp bằng ngòi bút

1. Thể loại: Văn chính luận - thư dụ hàng
2. Hoàn cảnh sáng tác: Bức thư số 35 trong Quân Trung từ mệnh tập, viết tháng 2/1427 khi nghĩa quân Lam Sơn bao vây thành Đông Quan
3. Nghệ thuật lập luận: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa logic sắt đá và tâm lý chiến
4. Tư tưởng cốt lõi: "Biết mình biết người" - nghệ thuật dùng binh thượng thừa

III. Giá trị vượt thời gian của tác phẩm

1. Nghệ thuật thuyết phục bậc thầy: Kết hợp đa chiều giữa:
- Phân tích thời thế khách quan
- Vạch trần thực trạng quân Minh
- Đề xuất giải pháp đôi bên cùng có lợi

2. Tư tưởng nhân văn sâu sắc: Thể hiện triết lý "đánh kẻ chạy đi, không đánh người chạy lại" - tinh thần khoan dung của dân tộc

3. Bài học lịch sử: Minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của chính nghĩa và nghệ thuật dùng mưu thắng giặc không đổ máu

TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu hỏi: Trong bài thơ Bảo kính cảnh giới (bài 57), Nguyễn Trãi viết: "Đao bút phải dùng tài đã vẹn". Hình ảnh "đao bút" gợi lên quan niệm sâu sắc gì về sứ mệnh của văn chương và người cầm bút trong thời loạn?

Trả lời: Câu thơ của Nguyễn Trãi khẳng định tư tưởng văn dĩ tải đạo - ngòi bút phải là vũ khí sắc bén trong cuộc chiến bảo vệ non sông. "Đao bút" không chỉ là công cụ sáng tạo mà còn là thanh gươm trí tuệ, kết hợp nhuần nhuyễn giữa tài năng và trách nhiệm công dân trước vận mệnh dân tộc.

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1. Nghệ thuật điệp từ "thời thế" được sử dụng như thế nào để tạo sức thuyết phục?

Trả lời: Việc lặp lại từ "thời thế" như điệp khúc nhấn mạnh quy luật tất yếu: kẻ không thấu hiểu thời cuộc ắt chuốc lấy diệt vong. Cách lập luận này khiến Vương Thông buộc phải nhìn nhận thực tế phũ phàng về thế cùng lực kiệt của quân Minh.

Câu 2. Giá trị của những dẫn chứng lịch sử trong lập luận?

Trả lời: Những bài học "ôn cố tri tân" được khéo léo vận dụng như tấm gương phản chiếu số phận bi thảm đang chờ đợi quân xâm lược. Từ sự sụp đổ của nhà Tần đến thất bại của các triều đại Trung Hoa, tất cả đều minh chứng cho chân lý: bạo ngược tất diệt, nhân nghĩa tất thắng.

Câu 3. Hệ thống luận cứ khoa học về sự thất bại tất yếu của quân Minh?

Trả lời: Nguyễn Trãi xây dựng hệ thống luận điểm đa chiều: từ thiên tai (lũ lụt, dịch bệnh), địa lợi (xa căn cứ hậu cần), đến nhân hòa (nội bộ rối ren, mất lòng dân). Đặc biệt, việc phân tích tình hình chính trị nhà Minh với "gian thần chuyên chính" cho thấy tầm nhìn chiến lược vượt không gian của nhà quân sự tài ba.

Câu 4. Tính nhân văn trong giải pháp đưa ra?

Trả lời: Lối thoát danh dự được đề xuất thể hiện tinh thần "đại nghĩa chí nhân": vừa bảo toàn sinh mạng quân Minh, vừa giữ vững khí tiết dân tộc. Cách ứng xử này khẳng định bản lĩnh của nền văn hiến - đánh giặc bằng trí tuệ hơn vũ lực.

SAU KHI ĐỌC

Câu 1. Nghệ thuật thư tín trong văn chính luận?

Trả lời: Hình thức thư từ tạo không khí đối thoại trực tiếp, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý trí sắc bén và cảm xúc mãnh liệt. Cách thức này khiến đối phương không thể thờ ơ trước những lập luận đanh thép mà vẫn cảm nhận được thiện chí hòa bình.

Câu 2. Kết cấu lập luận mẫu mực?

Trả lời: Văn bản triển khai theo trình tự: luận điểm chính (biết thời thế) → phân tích thực trạng → dẫn chứng lịch sử → hệ quả tất yếu → giải pháp. Mỗi phần đều có sự gắn kết chặt chẽ tạo thành khối thống nhất không thể bác bỏ.

Câu 3. Chiến lược vận dụng "thiên mệnh"?

Trả lời: Việc nhắc đến mệnh trời không đơn thuần là thủ pháp tu từ mà còn là đòn tâm lý khôn khéo. Bằng cách đặt cuộc chiến trong quy luật tự nhiên "thuận thiên giả tồn", tác giả khiến đối phương mất đi niềm tin vào sứ mệnh xâm lược, từ đó dễ dàng chấp nhận thất bại.

Câu 4. Sức mạnh của lập luận đa tầng?

Trả lời: Phần 3 hội tụ sức nặng của hệ thống luận cứ đa chiều: từ phân tích cục diện chiến trường đến bóc trần mâu thuẫn nội bộ nhà Minh. Giọng văn biến chuyển linh hoạt - khi đanh thép vạch tội, khi mỉa mai châm biếm, tạo hiệu ứng tâm lý mạnh mẽ.

Câu 5. Nghệ thuật ngoại giao qua ngòi bút?

Trả lời: Hai lựa chọn đặt ra cho Vương Thông phản ánh triết lý nhân nghĩa song hành với quyết tâm bảo vệ độc lập. Cách đối đáp vừa cứng rắn về nguyên tắc, vừa mềm dẻo về phương thức cho thấy tầm nhìn vượt thời đại của Nguyễn Trãi.

Câu 6. Bài học về đọc hiểu văn nghị luận?

Trả lời: Tác phẩm dạy ta cách thẩm thấu văn bản qua bốn tầng nghĩa: văn tự (ngôn từ), tư tưởng (luận điểm), lập luận (phương pháp) và giá trị thời đại. Nghệ thuật lập luận của Nguyễn Trãi kết tinh ba phẩm chất: trí tuệ uyên bác, tư duy hệ thống và bút pháp đa thanh - xứng đáng là kiệt tác "nghĩa sâu mà lời gọn" (Lê Quý Đôn).