6 Bài phân tích xuất sắc "Nhớ con sông quê hương" (Ngữ văn 11 - SGK Chân trời sáng tạo)

Câu 1 trang 92 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Xác định hình tượng trữ tình và cảm xúc chủ đạo trong đoạn thơ.

Phân tích

- Hình tượng trữ tình là cái "tôi" trữ tình - chính là tác giả với tình cảm tha thiết dành cho dòng sông quê.

- Tác giả bộc lộ tình yêu sâu nặng, sự gắn bó máu thịt với dòng sông qua hình ảnh: "nước gương trong soi tóc những hàng tre", "mối tình mới mẻ" nhưng thực chất đã ăn sâu vào tâm khảm. Đoạn thơ không chỉ khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên mà còn tái hiện sinh động đời sống lao động bên sông và ký ức người lính xa quê.

Câu 2 trang 92 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Cảm nhận về hình ảnh con sông quê trong đoạn thơ.

Phân tích

- Dòng sông hiện lên như linh hồn của quê hương: màu xanh biếc, mặt nước phẳng lặng phản chiếu bóng tre tạo không gian thanh bình đặc trưng làng quê Việt.

- Đoạn thơ gợi nhớ kỷ niệm tuổi thơ tắm sông, bắt cá, tiếng cười giòn tan. Cuộc sống đa sắc màu bên sông từ ngư phủ đến nông dân, người lính tạo nên bức tranh nhân văn sâu sắc.

- Thể hiện mối giao hòa kỳ diệu giữa con người và thiên nhiên, sự gắn bó máu thịt với quê hương.

Câu 3 trang 92 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Tác dụng nghệ thuật của yếu tố tự sự trong đoạn thơ.

Phân tích

- Tạo bức tranh hiện thực sống động về dòng sông quê qua ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi: "bờ tre ríu rít tiếng chim", "mặt nước chập chờn cá nhảy".

- Là phương tiện biểu đạt tâm tư: "Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!" chứa đựng tình yêu thiết tha, trở thành cầu nối cảm xúc giữa độc giả và quê hương.

Câu 4 trang 92 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Vai trò của ký ức tuổi thơ trong việc bồi đắp tình yêu quê hương.

Phân tích

- Ký ức tuổi thơ là mạch nguồn nuôi dưỡng tình yêu quê, tạo sợi dây vô hình gắn kết con người với mảnh đất chôn nhau.

- Giúp nhận rõ giá trị quê nhà, hình thành ý thức gìn giữ và phát triển. Yêu quê trở thành lẽ sống tự nhiên như hơi thở.

Khám phá vẻ đẹp thi phẩm "Nhớ con sông quê hương"

Trước khi đi sâu vào tác phẩm, ta cần hiểu về chân dung thi sĩ Tế Hanh - người con xứ Quảng vừa là chiến sĩ kiên trung vừa là nghệ sĩ tài hoa. Sự nghiệp sáng tác đồ sộ của ông được vinh danh qua nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật năm 1996.

"Nhớ con sông quê hương" như bức tranh thủy mặc khắc họa dòng sông tuổi thơ trong veo: "Nước gương trong soi tóc những hàng tre". Khác hẳn những dòng sông ô nhiễm thời hiện đại, con sông quê trong thơ Tế Hanh mang vẻ đẹp nguyên sơ với màu "xanh biếc", lấp lánh ánh bạc dưới nắng trưa hè. Dòng sông ấy không chỉ là cảnh vật mà còn là nhân chứng cho bao kỷ niệm:

"Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!
Tôi giữ mãi mối tình mới mẻ"

Thi phẩm còn tái hiện sinh động khung cảnh tuổi thơ với những trò chơi dân dã: nhảy ùm, bơi lội, bắt cá tôm. Qua nghệ thuật nhân hóa tài tình, dòng sông vô tri bỗng trở thành người bạn tri kỷ: "Sông mở nước ôm tôi vào dạ".

Đặc biệt, bài thơ còn chứa đựng nỗi niềm của người con xa xứ trong thời kỳ đất nước chia cắt. Hình ảnh "trái tim thầm nhắc/Hai tiếng thiêng liêng, hai tiếng miền Nam" đã thể hiện tấm lòng son sắt với quê hương. Điệp khúc "Tôi sẽ về" như lời khẳng định chắc nịch về khát vọng thống nhất non sông.

Bằng giọng thơ vừa hoài niệm vừa trữ tình, Tế Hanh đã tạo nên bức tranh quê hương đa chiều - nơi hội tụ vẻ đẹp thiên nhiên, ký ức tuổi thơ và tình yêu đất nước thiết tha. Thi phẩm như dòng sông chảy mãi trong lòng độc giả, gợi nhớ về những gì thân thuộc nhất của mỗi người.

Chân dung nghệ sĩ

Nhà thơ Tế Hanh - Người con của biển

Hành trình sáng tạo

- Tên thật Trần Tế Hanh (1921-2009)

- Quê hương: Làng chài ven biển Quảng Ngãi

Sự nghiệp thi ca

- Gương mặt tiêu biểu cuối phong trào Thơ Mới với hồn thơ đậm chất quê hương

- Sau cách mạng, thơ ông hòa cùng nhịp đấu tranh dân tộc

- Đạt Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT (1996)

- Phong cách: Giản dị mà sâu lắng, ngôn từ trong trẻo như nước sông quê

- Tác phẩm tiêu biểu: Hoa niên, Gửi miền Bắc, Tiếng sóng...

Kiệt tác 'Nhớ con sông quê hương'

Bối cảnh ra đời

Sáng tác năm 1956 khi đất nước chia cắt, bài thơ là tiếng lòng da diết của người con xa quê hướng về dòng sông tuổi thơ.

Giá trị nghệ thuật

• Bức tranh sông quê sống động

- Dòng nước trong veo như tấm gương trời

- Kỷ niệm ấu thơ hiện về qua hình ảnh chim cá, bến nước, trưa hè

• Tình cảm thiết tha

- Nghệ thuật nhân hóa độc đáo: 'sông mở nước ôm tôi'

- Điệp khúc 'tôi sẽ' như lời hứa về ngày đoàn tụ

• Thông điệp sâu sắc

Bài thơ là bản tình ca về quê hương, nơi dòng sông ký ức trở thành biểu tượng của niềm tin và hy vọng.

Tinh túy nội dung

Bằng giọng thơ vừa sôi nổi vừa hoài niệm, tác giả đã vẽ nên bức tranh sông quê sống động, chân thực mà đầy chất thơ, khiến độc giả như được sống lại với những ký ức tuổi thơ.

Câu 1 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Xác định chủ thể trữ tình và cảm xúc chủ đạo trong đoạn thơ.

Hướng tiếp cận:

Phân tích các hình ảnh, chi tiết nổi bật để nhận diện chủ thể và mạch cảm xúc xuyên suốt.

Giải mã:

- Chủ thể trữ tình là cái "tôi" thi sĩ - chính tác giả với tình yêu sâu nặng dành cho dòng sông quê.

- Cảm xúc chủ đạo: niềm thương nhớ da diết, sự gắn bó máu thịt và lòng biết ơn vô hạn với dòng sông đã "tắm cả đời tôi".

Câu 2 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Cảm nhận về hình tượng dòng sông quê trong thơ.

Khám phá:

- Dòng sông hiện lên như một sinh thể sống động: "nước gương trong", "soi tóc hàng tre", gợi không gian thanh bình, trong trẻo.

- Là chứng nhân của kỷ niệm: tiếng chim ríu rít, cá nhảy lấp lánh, những trưa hè tắm mát.

- Biểu tượng cho sự gắn kết cộng đồng: nơi hội tụ bao phận người - kẻ chài lưới, người cày cuốc, chiến sĩ ra trận.

Câu 3 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Giá trị của yếu tố tự sự trong đoạn thơ.

Phân tích:

- Tạo mạch chảy liên tục cho ký ức sống động: từ cảnh vật đến con người, từ quá khứ đến hiện tại.

- Làm nổi bật mối quan hệ hữu cơ giữa con người và dòng sông - nơi lưu giữ hồn quê, kết tinh văn hóa.

Câu 4 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Vai trò của ký ức tuổi thơ trong tình yêu quê hương.

Chiêm nghiệm:

- Ký ức tuổi thơ như mạch nguồn nuôi dưỡng tình yêu quê hương bền bỉ.

- Là hành trang tinh thần giúp mỗi người giữ vững căn cước, bản sắc dù đi xa.

- Gieo mầm ý thức bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống.

Câu 1 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Khám phá chủ thể trữ tình và mạch cảm xúc trong thơ

Cách tiếp cận:

Phân tích hệ thống hình ảnh, ngôn từ để nhận diện tiếng nói trữ tình và dòng chảy cảm xúc

Giải mã:

- Chủ thể là cái "tôi" trữ tình đầy tâm trạng - chính nhà thơ với nỗi niềm tha thiết

- Dòng cảm xúc đa sắc: từ hoài niệm ngọt ngào đến nỗi nhớ cồn cào, từ tình yêu say đắm đến lòng biết ơn sâu nặng

Câu 2 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Cảm nhận hình tượng dòng sông quê

Khám phá:

- Bức tranh sông quê hiện lên sống động: "nước gương trong" phản chiếu bóng tre, "mặt nước chập chờn" cá nhảy

- Không gian đa chiều: từ thiên nhiên tươi mát đến cuộc sống lao động bình dị

- Biểu tượng cho sự gắn kết cộng đồng và lịch sử dân tộc

Câu 3 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nghệ thuật tự sự trong thơ

Phân tích:

- Tạo mạch liên kết xuyên suốt từ quá khứ đến hiện tại

- Làm nổi bật mối quan hệ hữu cơ giữa con người và dòng sông

- Chuyển tải tầng ý nghĩa sâu sắc về văn hóa và lịch sử

Câu 4 (trang 92, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Sức mạnh của ký ức tuổi thơ

Suy ngẫm:

- Ký ức như dòng sữa ngọt nuôi dưỡng tâm hồn

- Là điểm tựa tinh thần vững chắc trong hành trình cuộc đời

- Gieo mầm ý thức gìn giữ và phát huy bản sắc quê hương

* Khám phá và chiêm nghiệm:

Tinh hoa nội dung:

Văn bản ngợi ca vẻ đẹp thuần khiết của dòng sông quê - nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm. Qua từng câu chữ, ta cảm nhận được tình yêu thiết tha cùng sự trân trọng dành cho dòng sông đã chứng kiến những thăng trầm, gian khó và cả những trang sử hào hùng của quê hương.

Câu 1 (trang 92 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Xác định chủ thể trữ tình và những rung cảm nghệ thuật được tác giả gửi gắm.

Góc nhìn:

- Chủ thể trữ tình: Hình ảnh "tôi", "chúng tôi" - những người con xa xứ luôn đau đáu nhớ về dòng sông tuổi thơ.

- Cảm xúc chủ đạo: Nỗi nhớ quê da diết được thể hiện qua những hình ảnh đầy ám ảnh: "Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!" hay "Tôi giơ tay ôm nước vào lòng!"

Câu 2 (trang 92 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Cảm nhận của bạn về hình tượng con sông quê trong thi phẩm?

Góc nhìn:

- Dòng sông hiện lên như một sinh thể sống động, in đậm trong tâm khảm với những vần thơ đầy hình ảnh:

"Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu"

"Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy"

Một bức tranh quê thanh bình được vẽ bằng nỗi nhớ cồn cào.

Câu 3 (trang 92 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Phân tích giá trị của yếu tố tự sự trong đoạn thơ.

Góc nhìn:

- Nghệ thuật kể chuyện được đan xen khéo léo, tái hiện hành trình cuộc đời:

"Chúng tôi lớn lên mỗi người mỗi ngả"

"Tôi cầm súng xa nhà đi kháng chiến"

- Tạo mạch liên kết thời gian, khiến nỗi nhớ càng thêm da diết theo năm tháng.

Câu 4 (trang 92 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Vai trò của ký ức tuổi thơ trong việc bồi đắp tình yêu quê hương?

Góc nhìn:

- Những kỷ niệm ấu thơ là mạch nguồn nuôi dưỡng tình yêu quê hương, trở thành điểm tựa tinh thần vững chắc.

- Giúp mỗi người thấu hiểu giá trị cội nguồn, từ đó có trách nhiệm gìn giữ và phát triển quê hương.