6 Bài soạn ấn tượng nhất về 'Những kinh nghiệm dân gian về con người và xã hội' (Ngữ văn 7 - SGK Chân trời sáng tạo)

I. Tác giả

- Kho tàng trí tuệ dân gian Việt Nam

II. Tác phẩm: Những kinh nghiệm dân gian về con người và xã hội

• Thể loại: Tinh hoa tục ngữ Việt
• Xuất xứ: Trích từ kho tàng tục ngữ Việt Nam (Nguyễn Xuân Kính chủ biên)
• Phương thức biểu đạt: Nghệ thuật ngôn từ hàm súc
• Tóm tắt: Tuyển tập những câu tục ngữ đúc kết kinh nghiệm sống quý báu
• Giá trị nội dung: Bài học sâu sắc về nhân sinh quan và đạo lý làm người
• Giá trị nghệ thuật: Lối diễn đạt cô đọng, nhịp nhàng, giàu hình ảnh và tính đối xứng hoàn hảo

III. Phân tích tác phẩm

1. Ở hiền gặp lành: Triết lý nhân quả trong cách đối nhân xử thế

2. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây: Đạo lý uống nước nhớ nguồn qua ẩn dụ sâu sắc

3. Không thầy đố mày làm nên: Tôn vinh vai trò của người thầy trong giáo dục

4. Học thầy không tày học bạn: Nghệ thuật học hỏi từ nhiều nguồn tri thức

5. Chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo: Bài học về nghị lực vượt nghịch cảnh

6. Có công mài sắt có ngày nên kim: Triết lý về sự kiên trì rèn luyện

7. Một cây làm chẳng nên non/Ba cây chụm lại nên hòn núi cao: Nghệ thuật diễn đạt về sức mạnh tập thể

8. Thuận bè thuận bạn tát cạn biển đông: Hình tượng hóa sức mạnh đoàn kết

9. Mất của dễ tìm/Mất lòng khó kiếm: Nghệ thuật đối ngẫu về giá trị tinh thần

IV. Bài tập phân tích

1. Nghệ thuật ngôn từ: Phân tích cấu trúc câu, vần điệu

2. Biện pháp tu từ: Khám phá giá trị ẩn dụ trong từng hình ảnh

3. Triết lý sống: Giải mã thông điệp nhân văn đằng sau mỗi câu tục ngữ

I. Tác giả - Tinh hoa trí tuệ dân gian

Kho tàng văn học dân gian Việt Nam

II. Khái quát tác phẩm "Những kinh nghiệm dân gian về con người và xã hội"

Nguồn gốc: Trích từ "Kho tàng tục ngữ Việt" (Nguyễn Xuân Kính chủ biên) và "Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam" (Vũ Ngọc Phan)

Đặc trưng thể loại:

Tục ngữ - thể loại văn học dân gian ngắn gọn, giàu nhịp điệu và hình ảnh, chứa đựng kinh nghiệm sống quý báu về tự nhiên, lao động và xã hội.

Bố cục tác phẩm:

Gồm 9 câu tục ngữ kinh điển, mỗi câu là một bài học sâu sắc:

1. Ở hiền gặp lành
2. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
3. Không thầy đố mày làm nên
4. Học thầy không tày học bạn
5. Chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo
6. Có công mài sắt có ngày nên kim
7. Một cây làm chẳng nên non/Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
8. Thuận bè thuận bạn tát cạn biển Đông
9. Mất của dễ tìm/Mất lòng khó kiếm

Giá trị nội dung:

Đúc kết triết lý nhân sinh sâu sắc về đạo đức, lối sống và cách ứng xử trong xã hội.

Nét đặc sắc nghệ thuật:

• Ngôn ngữ giản dị mà hàm súc
• Hình ảnh giàu tính biểu tượng
• Nghệ thuật ẩn dụ, so sánh tinh tế
• Cấu trúc nhịp nhàng, dễ nhớ

III. Hệ thống bài tập phân tích

1. Phân tích nghệ thuật ngôn từ:

- Cấu trúc câu, vần điệu

- Biện pháp tu từ ẩn dụ

- Tính đa nghĩa của từ ngữ

2. Khám phá triết lý nhân sinh:

- Đạo lý uống nước nhớ nguồn

- Bài học về sự kiên trì

- Giá trị của tinh thần đoàn kết

- Quan niệm về đạo đức con người

IV. Câu hỏi trắc nghiệm tổng hợp

Bộ 10 câu hỏi trắc nghiệm giúp hệ thống hóa kiến thức về:

- Đặc trưng thể loại

- Nội dung tư tưởng

- Nghệ thuật biểu đạt

- Ứng dụng thực tiễn

1. Tinh túy bài học

1.1. Triết lý nhân văn

- Kho tàng tục ngữ đúc kết trí tuệ ngàn đời của cha ông về nghệ thuật sống và ứng xử xã hội

1.2. Nghệ thuật ngôn từ

- Lời vàng ý ngọc cô đọng, nhịp điệu uyển chuyển, hình ảnh gợi cảm dễ thấm sâu vào tâm trí

Câu 1 (Trang 37, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Khám phá cấu trúc nghệ thuật qua phân tích số chữ, dòng, vế trong các câu tục ngữ tiêu biểu

Phát hiện:

Câu | Chữ | Dòng | Vế

1 | 4 | 1 | 1 - Súc tích như châm ngôn

6,8 | 8 | 1 | 2 - Cân đối hài hòa

9 | 6 | 2 | 2 - Nhịp điệu song hành

Câu 2: (Trang 37, SGK)

Nghệ thuật gieo vần trong tục ngữ

Điểm nhấn:

- Thầy/mày/tày - Cả/ngã - Non/hòn - Bạn/cạn

→ Vần cách tạo giai điệu du dương, dễ nhớ như ca dao

Câu 3 (Trang 37)

Giải mã lớp nghĩa ẩn dụ sâu sắc

* Ngôn ngữ hình tượng:

- "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây": Tri ân người đi trước

- "Sóng cả ngã tay chèo": Thử thách cuộc đời

- "Có công mài sắt có ngày nên kim": Kiên trì thành công

→ Ẩn dụ làm bừng sáng ý nghĩa

Câu 4 (Trang 37)

Nghệ thuật tương phản độc đáo

"Mất lòng" ≠ "Mất của" - "Khó kiếm" ≠ "Dễ tìm"

→ Đối lập thông minh tạo chiều sâu triết lý

Tinh hoa nội dung

Những câu tục ngữ đúc kết kinh nghiệm ngàn đời về giá trị con người và các mối quan hệ xã hội, mang đến những bài học quý giá về phẩm chất và cách ứng xử trong cuộc sống.

Câu 1 (Trang 37, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Phân tích cấu trúc nghệ thuật qua số lượng chữ, dòng và vế trong các câu tục ngữ tiêu biểu:

Nhận định:

• Câu 1: 4 chữ/1 dòng/1 vế - Súc tích như châm ngôn

• Câu 6,8: 8 chữ/1 dòng/2 vế - Cân đối nhịp nhàng

• Câu 9: 6 chữ/2 dòng/2 vế - Kết cấu song hành

Câu 2 (Trang 37, SGK)

Nghệ thuật gieo vần điệu trong tục ngữ:

• Thầy - mày - tày

• Cả - ngã

• Non - hòn

• Bạn - cạn

→ Tạo nhịp điệu du dương như ca dao, dễ thuộc dễ nhớ

Câu 3 (Trang 37)

Khám phá lớp nghĩa ẩn dụ sâu sắc:

• "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây": Bài học về lòng biết ơn

• "Sóng cả ngã tay chèo": Thử thách cuộc đời

• "Có công mài sắt có ngày nên kim": Đức tính kiên trì

→ Nghệ thuật ẩn dụ làm bừng sáng ý nghĩa

Câu 4 (Trang 37)

Nghệ thuật tương phản độc đáo:

"Mất lòng" ≠ "Mất của"

"Khó kiếm" ≠ "Dễ tìm"

→ Cách diễn đạt thông minh tạo chiều sâu triết lý

Khái quát giá trị tác phẩm

Nguồn gốc: Trích từ Kho tàng tục ngữ Việt (Nguyễn Xuân Kính) và Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam (Vũ Ngọc Phan)

Đặc trưng thể loại:

- Lời vàng ý ngọc dân gian ngắn gọn, giàu nhịp điệu

- Kết tinh kinh nghiệm sống qua nhiều thế hệ

- Sử dụng hình ảnh ẩn dụ sâu sắc

Giá trị cốt lõi:

• Triết lý nhân sinh: Đề cao giá trị con người, đưa ra lời khuyên về cách sống

• Nghệ thuật ngôn từ:

- Lối diễn đạt bình dị mà sâu sắc

- Hình ảnh so sánh, ẩn dụ đặc sắc

- Ngôn ngữ cô đọng, hàm súc

Phân tích chi tiết:

1. Cấu trúc nghệ thuật:

- Câu 1: 4 chữ/1 dòng - Súc tích như châm ngôn

- Câu 6,8: 8 chữ/2 vế - Nhịp điệu cân đối

- Câu 9: 6 chữ/2 dòng - Kết cấu song hành

2. Nghệ thuật vần điệu:

• Thầy - mày - tày

• Cả - ngã

• Non - hòn

• Bạn - cạn

→ Tạo giai điệu du dương, dễ đi vào lòng người

3. Tầng lớp ý nghĩa:

• "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây": Triết lý về lòng biết ơn

• "Sóng cả ngã tay chèo": Bài học vượt nghịch cảnh

• "Có công mài sắt có ngày nên kim": Đức tính kiên trì

4. Nghệ thuật diễn đạt:

"Mất lòng" ≠ "Mất của" → Cách nói tương phản thông minh

* Hướng dẫn khám phá tục ngữ

Tinh hoa dân gian: Kho tàng kinh nghiệm về đối nhân xử thế và triết lý nhân sinh sâu sắc.

Câu 1 (trang 37 SGK Ngữ văn 7 Tập 2): Phân tích cấu trúc các câu tục ngữ tiêu biểu

Khám phá:

Câu | Chữ | Dòng | Vế

1 | 4 | 1 | 1 (Lời ngắn gọn súc tích)

6 | 8 | 1 | 2 (Song đối hài hòa)

8 | 8 | 1 | 2 (Nhịp điệu cân xứng)

9 | 6 | 2 | 2 (Tiết tấu độc đáo)

Câu 2: Nghệ thuật vần điệu trong tục ngữ

Điểm nhấn:

• Thầy - mày (vần lưng)

• Non - hòn (vần chân)

• Bạn - cạn (vần cách)

Các vần tạo nhạc tính, giúp câu dễ nhớ, dễ truyền miệng qua nhiều thế hệ

Câu 3: Biểu tượng và ẩn dụ trong tục ngữ

"Ăn quả" - Hưởng thành quả

"Nhớ kẻ trồng cây" - Đạo lý uống nước nhớ nguồn

"Mài sắt nên kim" - Bài học kiên trì

Sử dụng linh hoạt biện pháp ẩn dụ và hoán dụ

Câu 4: Nghệ thuật đối lập trong câu 9

"Mất của còn tìm/Mất lòng khó kiếm"

Nhấn mạnh giá trị tình nghĩa hơn vật chất, khéo léo sử dụng phép tương phản