6 Bài soạn đặc sắc nhất về "Ca dao, dân ca - Những câu hát gia đình" cho học sinh lớp 7

I. Khám phá tác phẩm

1. Câu 1 trang 36 SGK Ngữ văn 7 tập 1

Bốn bài ca dao như bốn bức tranh đa sắc về tình cảm gia đình:
- Lời ru ngọt ngào của mẹ hiền
- Tâm sự người con gái xa nhà nhớ mẹ
- Tấm lòng cháu con hướng về cội nguồn
- Lời răn dạy về nghĩa tình anh em

2. Câu 2 trang 36 SGK Ngữ văn 7 tập 1

Bài ca dao đầu tiên khắc họa công ơn cha mẹ qua:
- Hình ảnh so sánh đầy thi vị: núi cao vời vợi, biển rộng mênh mông
- Nghệ thuật đối xứng hài hòa: "công cha" - "nghĩa mẹ"
- Nhịp điệu lục bát mượt mà như lời ru
- Khéo léo biến trừu tượng thành cụ thể qua "cù lao chín chữ"

3. Câu 3 trang 36 SGK Ngữ văn 7 tập 1

Bài thứ hai vẽ nên:
- Không gian: ngõ sau chiều tà vắng lặng
- Thời gian: chuỗi ngày lặng lẽ trôi
- Hình ảnh: người con gái đơn côi đứng ngóng
- Nỗi niềm: "ruột đau chín chiều" - nỗi nhớ quê, thương mẹ khôn nguôi

4. Câu 4 trang 36 SGK Ngữ văn 7 tập 1

Bài thứ ba thể hiện:
- Tình cảm sâu nặng với tổ tiên
- Nghệ thuật so sánh độc đáo: nỗi nhớ như nuộc lạt mái nhà
- Cái nhìn ngưỡng vọng: "ngó lên" đầy thành kính
- Sự gắn kết bền chặt của dòng tộc

5. Câu 5 trang 36 SGK Ngữ văn 7 tập 1

Bài cuối cùng ngợi ca:
- Mối quan hệ máu mủ ruột rà
- Hình ảnh so sánh sinh động: anh em như tay chân
- Triết lý sống đẹp: cùng chung bác mẹ, chung nhà

II. Thực hành

Các bài ca dao đều sử dụng:
- Thể thơ lục bát truyền thống
- Hình ảnh dân dã mà sâu sắc
- Ngôn ngữ giản dị mà hàm súc

Những bài ca dao cùng chủ đề:
- "Công cha như núi Thái Sơn..."
- "Gió mùa thu mẹ ru con ngủ..."

I. Khám phá thể loại

Ca dao, dân ca - những viên ngọc quý trong kho tàng văn học dân gian, là tiếng lòng của người lao động được chắt lọc qua bao thế hệ. Chúng như những bản tình ca về cuộc sống, ghi lại những rung động sâu sắc nhất của tâm hồn Việt.

Nét đặc sắc của ca dao, dân ca:
- Là tiếng nói trữ tình đầy xúc cảm
- Phản ánh chân thực thế giới nội tâm con người
- Sử dụng ngôn ngữ giản dị mà đầy chất thơ
- Mang đậm dấu ấn vùng miền

II. Hướng dẫn phân tích

Câu 1:
Bốn bài ca dao như bốn bức tranh cảm động:
- Lời ru mẹ dành cho con
- Tâm sự người con gái xa nhà
- Nỗi nhớ ông bà da diết
- Lời răn dạy về tình anh em

Câu 2:
Bài 1 khắc họa công ơn cha mẹ qua:
- Hình ảnh so sánh đầy thi vị
- Nghệ thuật đối xứng hài hòa
- Nhịp điệu lục bát mượt mà

Câu 3:
Bài 2 vẽ nên:
- Không gian: ngõ sau chiều tà
- Thời gian: chuỗi ngày lặng lẽ
- Hình ảnh: người con gái đơn côi
- Nỗi niềm: "ruột đau chín chiều"

Câu 4:
Bài 3 thể hiện:
- Tình cảm sâu nặng với tổ tiên
- Nghệ thuật so sánh độc đáo
- Cái nhìn đầy thành kính

Câu 5:
Bài 4 ngợi ca:
- Mối quan hệ máu mủ
- Hình ảnh so sánh sinh động
- Triết lý sống đẹp

Luyện tập
- Những bài ca dao cùng chủ đề:
"Biển Đông còn lúc đầy vơi..."
"Chiều chiều xách giỏ hái rau..."

A. TINH HOA KIẾN THỨC

Ca dao, dân ca - những viên ngọc quý trong kho tàng văn học dân gian, là tiếng lòng của người lao động được chắt lọc qua bao thế hệ. Chúng như những bản tình ca về cuộc sống, ghi lại những rung động sâu sắc nhất của tâm hồn Việt.

Những bài ca dao tiêu biểu:
"Công cha như núi ngất trời..." - Khúc ca về đạo hiếu
"Chiều chiều ra đứng ngõ sau..." - Nỗi niềm người con gái xa nhà
"Ngó lên nuộc lạt mái nhà..." - Tình cảm với tổ tiên
"Anh em nào phải người xa..." - Nghĩa tình huynh đệ

B. PHÂN TÍCH SÂU SẮC

Câu 1: Bốn bài ca dao như bốn bức tranh cảm động:
- Lời ru mẹ dành cho con
- Tâm sự người con gái xa nhà
- Nỗi nhớ ông bà da diết
- Lời răn dạy về tình anh em

Câu 2: Bài 1 khắc họa công ơn cha mẹ qua:
- Hình ảnh so sánh đầy thi vị
- Nghệ thuật đối xứng hài hòa
- Nhịp điệu lục bát mượt mà

Câu 3: Bài 2 vẽ nên:
- Không gian: ngõ sau chiều tà
- Thời gian: chuỗi ngày lặng lẽ
- Hình ảnh: người con gái đơn côi
- Nỗi niềm: "ruột đau chín chiều"

Câu 4: Bài 3 thể hiện:
- Tình cảm sâu nặng với tổ tiên
- Nghệ thuật so sánh độc đáo
- Cái nhìn đầy thành kính

Câu 5: Bài 4 ngợi ca:
- Mối quan hệ máu mủ
- Hình ảnh so sánh sinh động
- Triết lý sống đẹp

Luyện tập
- Những bài ca dao cùng chủ đề:
"Công cha đức mẹ cao dày..."
"Anh em như thể tay chân..."
"Lên non mới biết non cao..."

I. Khám phá vẻ đẹp ca dao dân ca
- Ca dao và dân ca tựa như hai bông hoa cùng chung cội nguồn, đều là những sáng tác trữ tình dân gian kết hợp giữa thi ca và âm nhạc, phản ánh tâm hồn Việt.
- Để thấu hiểu sự khác biệt:
+ Dân ca là bức tranh sống động với lời ca và giai điệu, là tiếng hát cất lên từ cuộc sống
+ Ca dao chính là tinh túy ngôn từ trong dân ca, đồng thời bao gồm những sáng tác thơ ca mang phong cách tương đồng. Ca dao còn được nâng tầm thành một thể loại văn học dân gian độc đáo
II. Những câu hát về tình cảm gia đình - bản tình ca bất hủ
1. Chiều sâu nhân văn
- Tình cảm gia đình là mạch nguồn không bao giờ vơi cạn trong kho tàng ca dao. Mỗi câu hát như lời thì thầm của tình mẫu tử qua điệu ru con, lời dạy bảo ân cần của ông bà cha mẹ, hay tâm sự thẳm sâu của con cháu.
- Những bài ca dao này không chỉ bồi đắp tâm hồn mà còn nhắc nhở thế hệ sau về đạo lý uống nước nhớ nguồn.
2. Nét tinh tế nghệ thuật
- Vẻ đẹp của thể thơ lục bát dân tộc
- Nghệ thuật so sánh, ẩn dụ đầy hình tượng
- Giọng điệu ngân nga như lời tâm tình thủ thỉ...

Câu 1 (Trang 36 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Bài 1: Khúc hát ru con đong đầy yêu thương của người mẹ

Bài 2: Tâm sự xót xa của người con gái xa nhà

Bài 3: Nỗi nhớ ông bà như mạch nguồn không dứt

Bài 4: Lời răn dạy về tình thân ruột thịt

Bài 2 (trang 22 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Bài ca dao số 1 là bản trường ca về công ơn trời biển của cha mẹ:

- Nghệ thuật ru ngọt ngào khiến tình cảm thấm vào tâm hồn một cách tự nhiên

- Hình ảnh so sánh đầy sáng tạo: Công cha sánh với núi trời, nghĩa mẹ ví với biển Đông

- Những câu ca dao đồng điệu:

"Gió thu mẹ ru con ngủ
Thức trắng năm canh chẳng ngại ngần"
"Mẹ là dòng suối ngọt lành
Cha là núi lớn che chở đời con"

Luyện tập

Câu 1 (trang 36 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

- Bốn bài ca dao như bốn nốt nhạc của bản giao hưởng tình thân, từ cha mẹ - con cái, mẹ con, ông bà - cháu chắt đến anh em ruột thịt.

- Đó là những giá trị thiêng liêng cần được nâng niu và tiếp nối qua bao thế hệ.

Câu 2* (trang 36 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

Những viên ngọc sáng trong kho tàng ca dao:

"Biển Đông có lúc vơi đầy
Tình cha nghĩa mẹ chẳng khi nào cạn"

"Chiều chiều đứng ngõ sau hè
Nhớ mẹ xa xưa lệ nhòa bờ mi"

"Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con"

Câu 3 (trang 36 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Tâm tình người phụ nữ xa nhà:

- Không gian: "ngõ sau" gợi nỗi cô đơn trống vắng

- Thời gian: "chiều chiều" - khoảnh khắc gợi nhớ gợi thương

- Nỗi lòng: "ruột đau chín chiều" - nỗi niềm chất chứa khôn nguôi

→ Bức tranh đầy xúc động về thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa.

Câu 4 (trang 36 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Tình cảm với ông bà được diễn tả qua:

- Nghệ thuật so sánh độc đáo: "nuộc lạt mái nhà" - sự gắn kết bền chặt

- Cấu trúc "bao nhiêu... bấy nhiêu" tạo nhịp điệu và nhấn mạnh tình cảm

- Giọng điệu thành kính qua từ "ngó lên"

Câu 5 (trang 36 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Bài học về tình anh em:

- Hình ảnh so sánh "anh em như chân tay" gợi sự gắn bó máu thịt

- Lời nhắn nhủ chân thành về sự đùm bọc lẫn nhau

Câu 6 (trang 36 sgk ngữ văn 7 tập 1)

Nét đặc sắc nghệ thuật:

+ Âm điệu lục bát du dương

+ Hình ảnh so sánh gần gũi mà sâu sắc

+ Lời độc thoại như tâm tình thủ thỉ