6 Bài soạn mẫu "Sự việc và nhân vật trong văn tự sự" lớp 6 đặc sắc nhất

A. TINH HOA KIẾN THỨC

Trong tác phẩm tự sự, sự việc và nhân vật là hai yếu tố trụ cột có mối quan hệ hữu cơ với nhau và với các thành tố khác như chủ đề, bối cảnh thời gian - không gian. Sự việc được khắc họa sinh động qua: thời điểm cụ thể, không gian xác định, nhân vật thực hiện với đầy đủ nguyên nhân, diễn biến và kết quả, được sắp xếp theo trình tự nghệ thuật để thể hiện tư tưởng tác giả.

Nhân vật - linh hồn của tác phẩm - được thể hiện đa chiều qua: danh xưng, xuất thân, tính cách, ngoại hình... Trong đó, nhân vật chính giữ vai trò chủ đạo trong việc thể hiện tư tưởng tác phẩm, còn nhân vật phụ có chức năng hỗ trợ và tô đậm cho nhân vật chính.

B. HỆ THỐNG BÀI TẬP VÀ ĐỊNH HƯỚNG GIẢI QUYẾT

Bài 1 (Trang 38 SGK) Phân tích hành động các nhân vật trong truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh:

a. Vai trò và ý nghĩa:
- Vua Hùng: người đặt ra thử thách
- Mị Nương: nguyên nhân xung đột
- Sơn Tinh: đại diện cho sức mạnh chế ngự thiên tai
- Thủy Tinh: đại diện cho sức mạnh thiên nhiên
→ Thể hiện ước mơ ngàn đời của dân tộc về chiến thắng thiên tai.

b. Tóm tắt tinh gọn:
Câu chuyện bắt đầu từ việc kén rể của Vua Hùng, dẫn đến cuộc đối đầu giữa hai vị thần. Sơn Tinh chiến thắng nhờ đến sớm, Thủy Tinh thua cuộc nên hàng năm dâng nước đánh trả, tạo nên hiện tượng lũ lụt ở đồng bằng Bắc Bộ.

c. Giá trị nhan đề:
Tên truyện ngắn gọn nhưng bao quát được mâu thuẫn chính và chủ đề cốt lõi của tác phẩm.

Bài 2 (Trang 38 SGK)
Sáng tác truyện ngắn theo chủ đề "Một lần không vâng lời":
Gợi ý sáng tạo:
Kể lại một kỷ niệm sâu sắc khi sự bất tuân dẫn đến hậu quả đáng nhớ, từ đó rút ra bài học quý giá về việc nghe lời cha mẹ. Có thể xây dựng cốt truyện theo trình tự: nguyên nhân - diễn biến - cao trào - giải quyết - bài học.

I. Nghệ thuật xây dựng sự việc và nhân vật trong tự sự

1. Phân tích cấu trúc sự việc

Ví dụ điển hình từ truyện "Sơn Tinh, Thủy Tinh":

a. Cấu trúc kịch tính:
- Khởi đầu: Vua Hùng kén rể
- Phát triển: Cuộc so tài giữa hai vị thần
- Cao trào: Trận chiến nảy lửa giữa núi và nước
- Kết thúc: Thủy Tinh thua trận nhưng hàng năm vẫn trả thù

b. Sáu yếu tố nghệ thuật:
- Nhân vật chính: Sơn Tinh và Thủy Tinh
- Bối cảnh: Thời Hùng Vương thứ 18
- Diễn biến: Từ cuộc kén rể đến xung đột
- Kết cục: Chiến thắng của Sơn Tinh
- Nguyên nhân: Mâu thuẫn trong cuộc tranh giành Mị Nương

2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật

Bảng phân tích nhân vật:

Ghi nhớ:

Sự việc trong tự sự cần đảm bảo tính logic, hấp dẫn và mang ý nghĩa biểu đạt. Nhân vật cần được xây dựng sinh động, có tính cách rõ nét để thể hiện tư tưởng tác phẩm.

II. Bài tập vận dụng

Câu 1: Phân tích truyện "Sơn Tinh, Thủy Tinh"

a. Ý nghĩa biểu tượng:
- Sơn Tinh: Ước mơ chinh phục thiên nhiên
- Thủy Tinh: Sức mạnh thiên nhiên hung dữ

b. Tóm tắt nghệ thuật:
Truyện kể về cuộc đối đầu giữa hai thế lực, qua đó giải thích hiện tượng lũ lụt và thể hiện khát vọng của con người.

c. Giá trị nhan đề:
Tên truyện tập trung vào mâu thuẫn chính, ngắn gọn mà sâu sắc.

Câu 2: Sáng tác truyện "Một lần không vâng lời"

Gợi ý xây dựng:
- Nhân vật: Người con ham chơi
- Tình huống: Bỏ học đi chơi
- Bài học: Hậu quả của việc không nghe lời

I. NÉT ĐẶC SẮC TRONG CẤU TRÚC TỰ SỰ

Câu 1: a) Hành trình truyện Sơn Tinh - Thủy Tinh qua 7 chặng:

(1) Khởi nguyên từ lệnh kén rể của vị vua anh minh

(2) Hai vị thần tài giỏi cùng ngỏ lời cầu hôn

(3) Thử thách công bằng từ nhà vua

(4) Chiến thắng thuộc về người nhanh chân

(5) Cơn thịnh nộ của kẻ đến sau

(6) Trận chiến kinh thiên động địa

(7) Vòng tuần hoàn bất tận của thiên nhiên

- Mạch truyện như dòng sông: từ khởi nguồn êm ả đến cao trào dữ dội rồi lắng lại nhưng chưa bao giờ ngừng chảy.

b) Sáu yếu tố làm nên sức sống trường tồn:

- Nhân vật: Hai thế lực đối đầu nhưng bổ sung

- Không gian: Đất Việt cổ với núi sông hùng vĩ

- Thời gian: Thời đại Hùng Vương - cội nguồn dân tộc

- Nguyên nhân: Cuộc tranh giành vẻ đẹp và quyền lực

- Diễn biến: Từ hòa bình đến xung đột không hồi kết

- Kết cục: Chiến thắng thuộc về ý chí con người

• Lễ vật chứa đựng triết lý nhân sinh: "voi chín ngà, gà chín cựa" - biểu tượng của sự hoàn thiện, "cơm nếp, bánh chưng" - tinh hoa nông nghiệp.

c) Thông điệp xuyên thời đại:

- Ca ngợi trí tuệ trong cách ứng xử của vua Hùng

- Khẳng định sức mạnh chế ngự thiên tai

- Giải thích hiện tượng lũ lụt bằng trí tưởng tượng dân gian

- Bài học về sự công bằng và hậu quả của sự ghen tị

II. NGHỆ THUẬT KIẾN TẠO NHÂN VẬT

a) Thế giới nhân vật đa tầng:

- Nhân vật chính: Cặp đôi biểu tượng Sơn - Thủy

- Nhân vật phụ: Vua Hùng - hiện thân của công lý, Mị Nương - vẻ đẹp đáng tranh giành

b) Cách khắc họa nhân vật độc đáo:

- Đặt tên theo đặc tính (Sơn: núi, Thủy: nước)

- Tài năng đặc biệt phù hợp với bản chất

- Hành động bộc lộ tính cách rõ nét

- Ngôn ngữ đậm chất sử thi

- Miêu tả gián tiếp qua phép thuật

III. GÓC NHÌN ĐƯƠNG ĐẠI

Câu 1. Giá trị biểu tượng:

- Sơn Tinh: Đại diện cho cộng đồng cư dân nông nghiệp

- Thủy Tinh: Sức mạnh thiên nhiên vừa đe dọa vừa bồi đắp

- Cuộc chiến bất tận: Mối quan hệ biện chứng giữa con người và tự nhiên

b) Tinh thần cốt truyện:

Từ lễ kén rể đến cuộc đọ sức không hồi kết giữa hai thế lực, truyện cổ phản ánh nhận thức cổ xưa về quy luật tự nhiên và khát vọng chế ngự thiên tai của con người.

c) Sự lựa chọn nhan đề:

"Sơn Tinh, Thủy Tinh" như một phương trình cân bằng, khẳng định tính song hành của hai thế lực trong cấu trúc truyện.

Câu 2. Sáng tác "Một lần không vâng lời":

Chuyến phiêu lưu của cậu bé Nam bắt đầu từ sự bất chấp lời mẹ dặn. Cái giá phải trả là hai tháng bó bột đã trở thành bài học nhớ đời về hậu quả của sự bồng bột. Câu chuyện nhỏ nhưng chứa đựng thông điệp lớn về giá trị của lời dạy bảo từ người đi trước.