8 Điểm cốt lõi cần nhớ về bệnh mù màu

Mù màu đỏ - xanh lục

Xảy ra khi tế bào nón nhận diện đỏ/xanh lục hoạt động sai lệch hoặc vắng mặt. Bao gồm:

• Mù xanh lục nhẹ: Phổ biến nhất (5% nam giới), tế bào nón xanh lục hoạt động kém khiến xanh lá-vàng chuyển sang đỏ, khó phân biệt xanh dương-tím.
• Mù đỏ nhẹ: Tế bào nón đỏ bất thường, đỏ-cam-vàng ngả xanh, màu sắc nhạt dần. Hiếm gặp ở nữ (1% nam giới).
• Mù đỏ hoàn toàn: Tế bào nón đỏ mất chức năng, đỏ thành xám đen, cam-vàng-xanh lá chuyển vàng. Cực hiếm ở nữ (1% nam).
• Mù xanh lục hoàn toàn: Xanh lá thành be, đỏ thành vàng nâu. Tỉ lệ 1% nam giới.

Mù màu xanh lam - vàng
Ảnh hưởng cả hai giới, tỉ lệ <1/10.000 người:

• Dạng nhẹ: Xanh lam ngả xanh lục, khó phân biệt hồng-vàng-đỏ.
• Dạng nặng: Xanh lam thành xanh lục, vàng thành xám tím. Cực kỳ hiếm.

Mù màu toàn phần

• Mù hình nón: 2/3 tế bào nón (đỏ/xanh lục/xanh lam) lỗi, gây khó phân biệt màu sắc, có thể kèm giật nhãn cầu.
• Mù hình que: Nghiêm trọng nhất, thế giới chỉ còn đen-trắng-xám, nhạy cảm ánh sáng, thường kèm giật nhãn cầu.

Đối tượng dễ mắc chứng mù màu

Mù màu là tình trạng không phổ biến, thường xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới đáng kể. Bệnh có thể xảy ra ở mọi độ tuổi và có thể kiểm soát thông qua việc hạn chế các yếu tố nguy cơ.

Các yếu tố làm gia tăng khả năng mù màu

Di truyền được xem là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến mù màu. Nếu gia đình có người thân (bố mẹ, ông bà) mắc chứng này, khả năng di truyền gen bệnh là rất cao. Ngoài ra, một số loại thuốc ảnh hưởng đến võng mạc và dây thần kinh thị giác như hydroxychloroquine cũng có thể là tác nhân gây bệnh.

Bác sĩ thường chẩn đoán mù màu thông qua các bài kiểm tra chuyên biệt đánh giá khả năng nhận diện màu sắc. Bạn sẽ được yêu cầu nhận biết hình ảnh ẩn trong bảng màu Ishihara (gồm các chấm màu) hoặc sắp xếp các mẫu màu theo độ tương đồng. Những kết quả này giúp xác định loại và mức độ mù màu.

Theo khuyến cáo của chuyên gia, trẻ em nên được kiểm tra thị lực màu trong độ tuổi từ 3-5 và tối thiểu một lần trước khi bắt đầu đi học.

Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn mù màu, nhưng có nhiều giải pháp hỗ trợ cải thiện chất lượng cuộc sống:

• Phối hợp với nhà trường để tạo điều kiện học tập phù hợp cho trẻ mù màu
• Điều trị nguyên nhân nếu mù màu do thuốc hoặc bệnh lý nền
• Sử dụng kính lọc màu đặc biệt giúp tăng độ tương phản màu sắc
• Ứng dụng công nghệ qua các app nhận diện màu sắc trên smartphone
• Ghi nhớ quy ước màu sắc trong đời sống (như thứ tự đèn giao thông)
• Chấp nhận và thích nghi với tình trạng sắc giác hạn chế

Lưu ý: Các giải pháp chỉ mang tính hỗ trợ, không điều trị tận gốc nguyên nhân.

Các biện pháp phòng ngừa mù màu hiệu quả:

• Kiểm tra tiền sử gia đình và xét nghiệm di truyền trước khi kết hôn để giảm nguy cơ di truyền
• Sử dụng đồ bảo hộ mắt khi làm việc với hóa chất độc hại
• Bảo vệ mắt và đầu khỏi các chấn thương có thể ảnh hưởng thị lực
• Chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa
• Kiểm soát tốt các bệnh lý nền như tiểu đường, tăng nhãn áp, bệnh tim mạch
• Thăm khám bác sĩ ngay khi phát hiện bất thường về thị giác

Mù màu (hay rối loạn sắc giác) là tình trạng suy giảm khả năng phân biệt màu sắc, đặc biệt với các màu cơ bản như đỏ, xanh lá, xanh dương hoặc sự pha trộn giữa chúng.

Người mù màu vẫn nhìn rõ hình dạng vật thể nhưng gặp khó khăn trong nhận diện màu sắc. Hiếm khi xảy ra trường hợp mù màu hoàn toàn. Bệnh không ảnh hưởng đến tuổi thọ hay khả năng sinh sản, nhưng có tính di truyền cho thế hệ sau.

Nguyên nhân chính do sự bất thường của tế bào nón - tế bào cảm thụ ánh sáng tập trung tại trung tâm võng mạc, khiến khả năng phân tích màu sắc bị suy giảm.

Biểu hiện đặc trưng của chứng mù màu:

• Khó phân biệt một số màu nhất định trong khi vẫn nhận diện được các màu khác
• Ở thể nhẹ: Khó phân biệt xanh lá-đỏ, xanh dương-vàng. Thể nặng: Mất hoàn toàn khả năng phân biệt màu sắc
• Thường không tự nhận thức được khiếm khuyết về thị lực
• Chỉ nhận biết được một số sắc độ nhất định, trường hợp hiếm chỉ thấy màu trắng, đen, xám

Khi nghi ngờ mù màu, cần kiểm tra chuyên khoa. Trẻ em nên được khám mắt toàn diện trước khi đi học để phát hiện sớm các bất thường về thị lực và nhận diện màu sắc.

Các nguyên nhân chính gây mù màu:

• Di truyền: Thường gặp ở nam giới, gây khó khăn trong nhận biết màu xanh hoặc vàng. Mức độ từ nhẹ đến nặng, thường ổn định và ảnh hưởng cả hai mắt
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc điều trị tim mạch, huyết áp, rối loạn thần kinh có thể ảnh hưởng đến khả năng nhận diện màu sắc
• Biến chứng bệnh lý: Tiểu đường, tăng nhãn áp, Alzheimer, Parkinson... có thể gây mù màu một hoặc hai mắt, có khả năng phục hồi sau điều trị
• Lão hóa: Khả năng phân biệt màu sắc giảm dần theo tuổi tác