9 Điều cần biết về dị ứng sữa ở trẻ em

Dị ứng sữa có thể gây ảnh hưởng tới nhiều bộ phận trong cơ thể trẻ, với mức độ từ nhẹ đến nghiêm trọng. Các hệ tiêu hóa, da và hô hấp là những khu vực chịu tác động rõ rệt nhất. Các dấu hiệu dị ứng thường không rõ ràng, dễ bị bỏ qua, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh:

• Tiêu hóa: Trẻ nhỏ có thể bỏ bú, trớ sữa, quấy khóc hay gặp tình trạng tiêu máu. Trẻ lớn hơn có thể bị tiêu chảy, táo bón, đau bụng, khó nuốt. Nếu không được chữa trị, trẻ có thể bị thiếu máu, suy dinh dưỡng và chậm phát triển thể chất.
• Dị ứng da: Trẻ có thể nổi mẩn đỏ, ngứa ngáy hoặc sưng phù ở mắt, môi khi dị ứng trở nên nặng hơn.
• Hô hấp: Các triệu chứng bao gồm ngứa mũi, chảy mũi, ho khan. Dị ứng nặng có thể gây khó thở và tím tái.
• Buồn nôn và nôn trớ: Trẻ sơ sinh có thể trớ sữa, nhưng nếu tình trạng này xảy ra ngoài giờ ăn, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám bác sĩ. Trào ngược dạ dày thực quản có thể là một dấu hiệu dị ứng.
• Trẻ cáu kỉnh và khóc nhiều: Nếu trẻ khóc liên tục và không có lý do rõ ràng, có thể là do dị ứng với protein trong sữa công thức.

Dị ứng sữa có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức và mức độ khác nhau, tùy thuộc vào cơ địa của từng trẻ. Trẻ có thể chỉ bị mẩn ngứa nhẹ hoặc sốc phản vệ với các dấu hiệu nghiêm trọng như co giật, đau bụng dữ dội, khó thở, hôn mê... Đây là những triệu chứng nguy hiểm, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay để được can thiệp kịp thời.

Hệ miễn dịch đôi khi nhận diện protein trong sữa như một kẻ thù, kích hoạt cơ chế phòng vệ bằng cách sản sinh ra kháng thể IgE để chống lại các protein này.

Khi protein sữa tái xuất hiện, các kháng thể IgE nhanh chóng nhận diện và kích hoạt phản ứng miễn dịch, giải phóng histamin cùng các chất trung gian khác, tạo nên phản ứng dị ứng với nhiều biểu hiện đa dạng từ nhẹ đến nghiêm trọng.

Dị ứng sữa tuy phổ biến nhưng thường bị xem nhẹ, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng. Các nhóm đối tượng dễ mắc phải bao gồm:

• Trẻ em là nhóm hay bị dị ứng sữa nhất, khi hệ tiêu hóa còn non nớt. Nguy cơ này giảm dần khi hệ tiêu hóa hoàn thiện hơn.
• Trẻ có cơ địa dễ dị ứng với bất kỳ tác nhân nào cũng có khả năng cao bị dị ứng sữa.
• Trẻ mắc viêm da dị ứng mãn tính có nguy cơ cao bị dị ứng với các thành phần trong sữa.
• Tiền sử gia đình đóng vai trò quan trọng: Nếu bố mẹ có các bệnh dị ứng như dị ứng thực phẩm, chàm, mề đay hoặc hen phế quản, con cái sẽ có nguy cơ cao hơn.

Khi trẻ có phản ứng dị ứng mạnh với sữa công thức, nguyên nhân thường do cơ địa nhạy cảm, giải pháp tối ưu là cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong những tháng đầu đời.

Trong trường hợp không đủ sữa mẹ, có thể dùng sữa công thức nhưng cần bắt đầu với lượng nhỏ, quan sát kỹ phản ứng của trẻ trước khi tăng dần lượng sữa.

Lưu ý, trẻ dị ứng với sữa bò cũng có nguy cơ dị ứng với các loại thực phẩm khác như sữa dê hoặc đậu nành. Vì vậy, trong giai đoạn ăn dặm, cha mẹ cần thận trọng và nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa dị ứng để xây dựng chế độ ăn phù hợp.

Thêm vào đó, việc tầm soát dị ứng qua xét nghiệm da và máu rất quan trọng để phát hiện sớm, tránh ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển toàn diện và sức khỏe lâu dài của trẻ.

Khám lâm sàng và thu thập tiền sử dị ứng: Qua việc tìm hiểu kỹ các triệu chứng và lịch sử dị ứng, bác sĩ sẽ định hướng chẩn đoán và lựa chọn xét nghiệm phù hợp để xác nhận bệnh.

Các xét nghiệm dị ứng chính:

• Thử nghiệm chích da: quan sát phản ứng sưng tấy, đỏ da trong vòng 15-20 phút để phát hiện dị ứng sữa.
• Xét nghiệm máu: tìm kiếm kháng thể IgE – dấu hiệu đặc trưng khi cơ thể tiếp xúc với chất gây dị ứng.

Xét nghiệm thành phần protein: Xét nghiệm máu chuyên sâu nhằm đánh giá phản ứng với các protein cụ thể như casein, whey, lactalbumin, giúp nhận diện chính xác nguy cơ dị ứng với từng thành phần của sữa.

Thử nghiệm thực phẩm: Chỉ thực hiện dưới sự giám sát y tế và đầy đủ trang thiết bị cấp cứu khi cần thiết.

Không có cách nào hoàn toàn chắc chắn để phòng tránh dị ứng thực phẩm, nhưng bạn có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách tránh tiếp xúc với những thực phẩm gây dị ứng. Cha mẹ có thể cân nhắc sử dụng các loại sữa công thức công nghệ mới như sữa thủy phân một phần hoặc toàn phần để phù hợp với cơ địa trẻ.

Lựa chọn thay thế sữa cho trẻ sơ sinh:

Với trẻ bị dị ứng sữa, việc nuôi con bằng sữa mẹ và dùng các loại sữa công thức ít gây dị ứng giúp hạn chế phản ứng dị ứng.

• Bú mẹ: Là nguồn dinh dưỡng vàng cho trẻ sơ sinh, đặc biệt quan trọng với những bé có nguy cơ dị ứng cao, nên duy trì càng lâu càng tốt.
• Sữa công thức ít gây dị ứng: Được sản xuất bằng công nghệ thủy phân protein như casein hoặc whey, qua xử lý nhiệt và lọc, chia thành thủy phân một phần hoặc toàn phần, hoặc còn gọi là công thức nguyên tố.

Một số công thức không chứa protein sữa mà sử dụng axit amin, đây là lựa chọn an toàn nhất để giảm thiểu dị ứng.

• Sữa công thức từ đậu nành: Dựa trên protein đậu nành thay vì sữa bò, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, nhưng một số trẻ dị ứng sữa cũng có thể dị ứng với đậu nành.

Nếu mẹ đang cho con bú mà trẻ dị ứng sữa, các protein sữa bò truyền qua sữa mẹ có thể gây phản ứng dị ứng. Mẹ cần loại bỏ các sản phẩm chứa sữa khỏi chế độ ăn và nên tham khảo ý kiến bác sĩ khi phát hiện hoặc nghi ngờ dấu hiệu dị ứng ở trẻ sau khi bú.

Khi áp dụng chế độ ăn không sữa, bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ giúp xây dựng thực đơn cân bằng, đồng thời bổ sung các khoáng chất như canxi, vitamin D và riboflavin để đảm bảo sức khỏe cho mẹ và bé.

Dị ứng sữa là phản ứng bảo vệ của hệ miễn dịch khi nhận nhầm các protein trong sữa là yếu tố nguy hiểm đối với cơ thể. Khi trẻ uống sữa, hệ miễn dịch sẽ kích hoạt các cơ chế tấn công những protein này, dẫn đến các triệu chứng dị ứng đặc trưng.

Hệ quả là trẻ khó hấp thu dưỡng chất từ sữa công thức, gây ra tình trạng suy dinh dưỡng và sức khỏe suy giảm. Mức độ dị ứng phụ thuộc vào biểu hiện cụ thể của từng trẻ. Thông thường, nếu trẻ dị ứng với protein sữa bò, cũng dễ có phản ứng tương tự với protein trong sữa dê hay sữa cừu.

Dị ứng sữa có thể xảy ra với mọi lứa tuổi, nhưng trẻ dưới 1 tuổi – chiếm khoảng 2-3% trẻ nhỏ – là nhóm dễ bị nhất. Có những trẻ vẫn duy trì tình trạng dị ứng này ngay cả khi đã lớn hơn.

Nguyên nhân là do hệ miễn dịch của trẻ phản ứng quá mức khi tiếp xúc với protein trong sữa, nhầm lẫn chúng như một tác nhân nguy hiểm và kích hoạt phản ứng chống lại.

Phần lớn trẻ xuất hiện dấu hiệu dị ứng trong tuần đầu tiên dùng sữa. Trẻ bú mẹ có tỷ lệ dị ứng thấp hơn so với trẻ dùng sữa công thức, nhưng vẫn có thể gặp dị ứng nếu mẹ tiêu thụ thực phẩm chứa protein tương tự.

Dị ứng sữa bò khác biệt với tình trạng không dung nạp lactose – tức là cơ thể không thể tiêu hóa đường lactose trong sữa. Phản ứng dị ứng có thể xảy ra ngay lập tức hoặc sau vài giờ đến vài ngày. Khi trẻ có dấu hiệu sốc phản vệ như co giật, tím tái, đau bụng dữ dội, cần đưa trẻ đến bác sĩ cấp cứu kịp thời.

Khoảng 10 - 30% trẻ từ sơ sinh đến 1 tuổi trải qua phản ứng dị ứng với sữa công thức. Từ 1 tuổi trở đi, tỷ lệ này giảm dần và khi trẻ bước sang tuổi thứ 3, đến 75% trẻ có thể thoát khỏi dị ứng sữa. Dẫu vậy, vẫn có trường hợp dị ứng kéo dài suốt đời.

Mặc dù chưa có kết luận cuối cùng, nhiều nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng: nếu bố mẹ từng dị ứng sữa lúc nhỏ, con có tới 50 - 80% khả năng thừa hưởng.

Thêm vào đó, cơ địa cá nhân, môi trường sống và chế độ ăn hàng ngày cũng tác động đến mức độ và cách thức biểu hiện dị ứng sữa. Những dấu hiệu này thường gia tăng khi trẻ tiếp tục tiếp xúc với loại sữa gây kích ứng.