Top 5 Bài phân tích "Câu cá mùa thu (Thu điếu)" của Nguyễn Khuyến đặc sắc nhất dành cho học sinh Ngữ Văn 11
Nội dung bài viết
1. Bài phân tích mẫu số 4
Bố cục tác phẩm
Gồm 4 phần chính:
- Hai câu đề: Khung cảnh câu cá mùa thu
- Bốn câu thực: Bức tranh thu đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ
- Hai câu luận: Những tâm sự thầm kín của thi nhân
Giá trị nội dung
Bài thơ khắc họa sinh động vẻ đẹp thuần khiết của mùa thu làng quê Việt Nam, đồng thời bộc lộ tình yêu quê hương đất nước và nỗi niềm trăn trở trước thời cuộc của tác giả.
Hướng dẫn phân tích
Điểm nhìn nghệ thuật bắt đầu từ "ao thu" - một không gian nhỏ nhưng mở ra cả một bầu trời thu với những đường nét, màu sắc đặc trưng, tạo nên bức tranh toàn cảnh đầy chất thơ.
Ngôn ngữ thơ chọn lọc với các hình ảnh đặc trưng: sóng biếc, lá vàng, mây lơ lửng... phác họa nên bức tranh thu đặc sắc của vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Không gian thu được tái hiện qua:
- Hình ảnh đặc trưng: ao thu, ngõ trúc...
- Âm thanh tinh tế: tiếng cá đớp mồi
- Vận động nhẹ nhàng: sóng gợn, lá bay...
- Màu sắc hài hòa: xanh ngắt, vàng nhạt...
Nghệ thuật gieo vần độc đáo với vần "eo" tạo nhịp điệu trầm buồn, gợi không gian tĩnh lặng và tâm trạng u hoài.
Qua tác phẩm, Nguyễn Khuyến hiện lên là một thi nhân:
- Tinh tế trong cảm nhận thiên nhiên
- Nặng lòng với quê hương đất nước
- Mang nỗi niềm thời thế sâu kín
Bài tập ứng dụng
Phân tích nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ:
- Vần thơ đặc biệt
- Từ ngữ chọn lọc, sáng tạo
- Kết hợp từ độc đáo
- Sử dụng từ láy hiệu quả
Thực hành đọc diễn cảm và ghi nhớ tác phẩm
2. Hành trình khám phá Thu điếu - Phiên bản tri ân thi nhân
Câu 1 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Từ con thuyền nhỏ bé giữa ao thu, Nguyễn Khuyến mở ra thế giới nghệ thuật đa chiều: từ mặt nước "trong veo" vươn lên trời "xanh ngắt", rồi lại trở về với "ngõ trúc quanh co". Cái nhìn nghệ thuật ấy như chiếc camera quay chậm, bắt trọn vẹn hồn thu Bắc Bộ trong từng khoảnh khắc biến chuyển tinh vi.
Câu 2 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Bức tranh thu hiện lên qua ngôn ngữ hội họa đặc sắc:
- Bảng màu thu: nước trong veo như tấm gương trời, sóng biếc lăn tăn, trời xanh ngắt thăm thẳm, lá vàng điểm nhấn
- Vũ điệu tạo hình: sóng gợn tí ti, lá khẽ vờn gió, mây lơ lửng như dải lụa treo trời
- Bố cục hòa sắc: gam xanh chủ đạo từ ao, bờ, tre, trời đan xen với nét vàng duyên dáng của lá thu rơi
→ Đây chính là bản sắc thu độc nhất vô nhị của đồng bằng Bắc Bộ, nơi cái đẹp giản dị mà thanh tao thấm đẫm hồn quê Việt.
Câu 3 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Không gian Thu điếu là bản giao hưởng của tĩnh lặng:
- Cảnh vật như đang ngưng đọng: nước trong vắt, ngõ vắng teo, trời im phăng phắc
- Chuyển động được giảm âm tối đa: sóng "hơi gợn", lá "khẽ đưa", mây "lơ lửng"
- Nghệ thuật "lấy động tả tĩnh" đỉnh cao: tiếng cá đớp chân bèo càng tô đậm sự tịch mịch
→ Không gian ấy phản chiếu tâm trạng cô đơn của thi nhân trước thời thế, nhưng ẩn sâu vẫn là tấm lòng thiết tha với non sông.
Câu 4 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Nghệ thuật gieo vần "eo" - tử vận đầy thách thức, nhưng chính sự oái oăm ấy lại diễn tả xuất sắc không gian thu co nhỏ, khép kín, đồng điệu với tâm trạng u uẩn nhưng kiên trinh của kẻ sĩ Bắc Hà.
Câu 5 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Luyện tập
Câu 1 (trang 22 SGK Ngữ văn 11 tập 1)
Nghệ thuật ngôn từ trong Thu điếu là sự kết tinh của:
- Ngôn ngữ tạo hình biết "rung động" cùng tạo vật
- Thủ pháp "dĩ động tĩnh" đạt đến độ tinh xảo
- Nghệ thuật sử dụng từ láy tài tình: "bé tẻo teo", "lơ lửng" tạo nhạc tính và gợi vòng quẩn của tâm trạng
→ Tất cả làm nên kiệt tác "thi trung hữu họa" sống mãi với thời gian.
3. Khám phá Thu điếu - Kiệt tác thi ca đất Bắc
Kiến trúc thi phẩm
• Phiên bản 1:
- Hai câu mở: Khung cảnh thu vàng
- Hai câu thực: Vũ điệu tinh vi của tạo vật
- Hai câu luận: Bầu trời thu thăm thẳm
- Hai câu kết: Nỗi lòng ẩn sâu
• Phiên bản 2:
- Phần 1: Bức tranh thu làng quê (6 câu đầu)
- Phần 2: Tâm tình thu (2 câu cuối)
Câu 1: Nghệ thuật điểm nhìn
Con mắt thi nhân như ống kính đa tiêu cự:
- Từ thuyền câu → mặt ao → bầu trời → ngõ trúc → trở về điểm xuất phát
- Tạo nên vòng quay nghệ thuật bao trọn vẹn hồn thu Bắc Bộ
Câu 2: Phong vị thu độc đáo
- Bảng màu thanh nhã: nước trong như ngọc, sóng biếc mơ màng, trời xanh thăm thẳm, lá vàng duyên dáng
- Vũ điệu tinh tế: sóng gợn tí ti, lá bay vèo khẽ, mây lửng lơ trôi
- → Bức họa đồng quê đậm chất Bắc Bộ, nơi cái đẹp ẩn trong sự giản dị
Câu 3: Không gian tâm tưởng
Thế giới nghệ thuật đối lập:
- Chiều cao: bầu trời thăm thẳm
- Chiều rộng: ao thu bé nhỏ
- Chiều sâu: ngõ trúc quanh co
→ Không gian cô liêu phản chiếu tâm trạng u hoài trước thời cuộc
Câu 4: Nghệ thuật vần điệu
Vần "eo" - thách thức thi ca:
- Như sợi chỉ xuyên suốt kết nối không gian
- Tạo nhịp điệu co duỗi, khép mở
- Diễn tả tài tình tâm trạng u uẩn
Câu 5: Tấm lòng ẩn sĩ
Ẩn sau lớp ngôn từ:
- Tình yêu thiên nhiên đằm thắm
- Nỗi niềm dân tộc thầm kín
- Vẻ đẹp nhân cách cao khiết
→ Thi nhân tuy ẩn dật mà không quay lưng với đời
Luyện tập nâng cao
Câu 1: Tinh hoa ngôn ngữ
- Từ láy tạo hình: "bé tẻo teo", "lơ lửng"
- Thủ pháp "ý tại ngôn ngoại"
- Nghệ thuật phối thanh độc đáo
Câu 2: Nghệ thuật diễn ngâm
Gợi ý thể hiện:
- Giọng trầm ấm, nhịp khoan thai
- Nhấn nhá các vần "eo"
- Ngắt nhịp linh hoạt theo dòng cảm xúc
4. Hành trình thưởng thức Thu điếu - Tinh hoa thi ca dân tộc
Kiến trúc thi phẩm
• Phần 1: Bức họa thu làng quê (6 câu đầu)
- Ao thu lấp lánh
- Trời thu thăm thẳm
- Ngõ trúc quanh co
• Phần 2: Tâm tư ẩn sĩ (2 câu cuối)
- Nỗi niềm thời thế
- Tấm lòng ưu ái
Câu 1: Nghệ thuật quan sát
Từ điểm tựa con thuyền nhỏ:
- Mắt thơ quét từ mặt ao → bầu trời → ngõ xóm
- Tạo thành vòng xoay nghệ thuật đa chiều
- Như ống kính lia từ cận cảnh đến viễn cảnh
Câu 2: Bản sắc thu quê
- Sắc màu đặc trưng: nước ngọc bích, trời lam ngọc, lá vàng mơ
- Vũ điệu tinh vi: sóng gợn tơ, lá bay thoảng, mây dạo chơi
- → Bức tranh đồng quê đậm chất Bắc Bộ, nơi cái đẹp ẩn trong sự mộc mạc
Câu 3: Không gian tâm cảnh
Thế giới nghệ thuật đa chiều:
- Chiều cao: trời xanh thăm thẳm
- Chiều rộng: ao thu bé nhỏ
- Chiều sâu: ngõ trúc quanh co
→ Không gian tĩnh lặng phản chiếu tâm trạng u uẩn
Câu 4: Nhạc tính thi ca
Vần "eo" - nét độc đáo:
- Như sợi chỉ xuyên suốt tác phẩm
- Tạo nhịp điệu co duỗi đặc biệt
- Diễn tả tài tình tâm trạng trầm tư
Câu 5: Hồn thơ ẩn dật
Ẩn sau lớp ngôn từ:
- Tình yêu quê hương tha thiết
- Nỗi niềm dân tộc canh cánh
- Vẻ đẹp nhân cách cao khiết
→ Thi nhân tuy ẩn dật mà không quên đời
Luyện tập nâng cao
Câu 1: Tinh hoa ngôn ngữ
- Từ láy tạo hình: "tẻo teo", "lơ lửng"
- Thủ pháp "ý tại ngôn ngoại"
- Nghệ thuật phối thanh độc đáo
Thông điệp nghệ thuật
Thu điếu không chỉ là bức tranh thu mà còn là bức chân dung tâm hồn Nguyễn Khuyến:
- Tình yêu thiên nhiên đằm thắm
- Nỗi niềm thời thế sâu lắng
- Tài năng thi ca xuất chúng
5. Khám phá Thu điếu - Kiệt tác thơ Nôm đất Việt
I. Chân dung nghệ sĩ
II. Hành trình khám phá
Bố cục ba phần:
• Khúc dạo đầu: Hình ảnh người đi câu
• Bản hòa tấu: Cảnh sắc thu làng quê
• Coda: Tâm trạng ẩn sĩ
Câu 1: Nghệ thuật điểm nhìn
Từ con thuyền nhỏ:
- Mắt thơ quét từ mặt ao → bầu trời → ngõ xóm
- Tạo thành vòng xoay nghệ thuật đa chiều
- Như ống kính lia từ cận cảnh đến viễn cảnh
Câu 2: Bản sắc thu quê
- Bảng màu thuần Việt: nước ngọc, trời lam, lá vàng
- Vũ điệu tinh tế: sóng gợn tơ, lá bay thoảng
- → Bức tranh đồng quê đậm chất Bắc Bộ
Câu 3: Không gian tâm tưởng
Thế giới nghệ thuật đặc biệt:
- Tĩnh lặng đến mức nghe được tiếng cá đớp
- Thủ pháp "lấy động tả tĩnh" đỉnh cao
- Phản chiếu nỗi cô đơn của kẻ sĩ
Câu 4: Nhạc điệu thi ca
Vần "eo" - thách thức nghệ thuật:
- Tạo cảm giác không gian thu nhỏ
- Diễn tả tâm trạng u uẩn
- Chứng tỏ tài năng ngôn ngữ bậc thầy
Câu 5: Hồn thơ ẩn dật
Ẩn sau hình ảnh người câu cá:
- Tâm sự thời thế đau đáu
- Tình yêu quê hương tha thiết
- Vẻ đẹp nhân cách cao khiết
III. Cảm thụ sâu sắc
Câu 1: Tinh hoa ngôn ngữ
- Hệ thống từ láy tạo hình: "tẻo teo", "lơ lửng"
- Nghệ thuật phối thanh độc đáo
- Thủ pháp "ý tại ngôn ngoại"
Có thể bạn quan tâm
Viêm mạch IgA là gì và liệu bệnh này có gây nguy hiểm cho trẻ em không?
Top 11 cửa hàng hoa tươi đẹp và chất lượng nhất tại Hải Dương
Hướng Dẫn Xóa Slide Trong PowerPoint
Top 7 Quán lẩu gà ngon tại Quận Bình Thạnh, TP. HCM
Nghệ thuật sắp xếp Slide trong PowerPoint
