Top 6 Bài phân tích "Chiều xuân" của Anh Thơ lớp 11 đặc sắc nhất

I - NỀN TẢNG KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Nữ thi sĩ Anh Thơ (1921-2005), tên thật Vương Kiều Ân, sinh tại Hải Dương nhưng mang hồn quê Bắc Giang. Xuất thân từ gia đình công chức nhỏ, bà sớm rời ghế nhà trường năm 12 tuổi để hòa mình vào đồng quê Bắc Bộ. Thơ ca trở thành lối thoát cho tâm hồn khao khát tự do và khẳng định giá trị phụ nữ giữa phong trào Thơ mới rực rỡ.

Bà từng tham gia kháng chiến chống Pháp và giữ vị trí Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam hai khóa đầu.

2. Sáng tác của Anh Thơ là bản hòa tấu của hồn quê Việt, nơi những "bức tranh quê" giản dị mà đầy ma lực. Nhà phê bình Hoài Thanh từng ngợi ca: "Khi Anh Thơ vượt khỏi khuôn khổ chật hẹp để cảm nhận sâu sắc hơn, thơ bà bỗng mở ra không gian bát ngát khiến lòng người khoan khoái lạ thường. Sau mỗi câu thơ ẩn hiện một điều gì đó - có lẽ chính là linh hồn thi sĩ".

"Chiều xuân" được trích từ tập "Bức tranh quê" (1941) - đứa con tinh thần đầu lòng của bà.

II - HƯỚNG DẪN PHÂN TÍCH TÁC PHẨM

Câu 1

Khám phá hành trình sáng tạo của tác giả và tác phẩm

1. Chân dung nữ sĩ tài hoa

- Nữ thi sĩ Anh Thơ (1921-2005), tên thật Vương Kiều Ân, là người con của mảnh đất Hải Dương với gốc gác Bắc Giang. Xuất thân từ gia đình trí thức nhỏ (ông ngoại là cụ Phó bảng Kiều Oánh Mậu), tuổi thơ bà gắn bó máu thịt với đồng quê Bắc Bộ.

- Trong bối cảnh Thơ mới rực rỡ, thơ ca trở thành phương tiện giúp bà vượt thoát khỏi khuôn khổ chật hẹp, khẳng định vị thế người phụ nữ. Từ năm 1937, những vần thơ đầu tay của bà đã xuất hiện trên các báo lớn và đoạt giải Khuyến khích của Tự lực văn đoàn năm 1939.

- Là nhà thơ tiêu biểu của nền văn học hiện đại, Anh Thơ được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (2007). Bà để lại nhiều tác phẩm giá trị như tập thơ "Bức tranh quê" (1941), truyện thơ "Kể chuyện Vũ Lăng" (1957), hồi ký "Từ bến sông Thương" (1986).

2. Kiệt tác "Chiều xuân"

- Trích từ tập "Bức tranh quê", bài thơ là bản tình ca về mùa xuân Bắc Bộ, thấm đẫm tình yêu quê hương.

- Bố cục 3 phần hòa quyện:

+ Khổ 1: Bến sông xuân trong làn mưa bụi

+ Khổ 2: Con đê xuân với nhịp sống đồng quê

+ Khổ 3: Cánh đồng xuân và vẻ đẹp lao động

Gợi mở phân tích sâu sắc

Câu 1 - Trang 52 SGK

Bức tranh "chiều xuân" của Anh Thơ hiện lên qua lăng kính độc đáo nào? Nét riêng biệt làm nên chất Anh Thơ trong bức tranh ấy?

Bài thơ là bức họa đồng quê Bắc Bộ buổi chiều xuân với vẻ đẹp tinh tế hiếm thấy. Nghệ thuật tả cảnh của Anh Thơ không sa vào chi tiết tỉ mỉ mà chắt lọc những khoảnh khắc đắt giá, thâu tóm được linh hồn của tạo vật. Cảnh xuân hiện lên trong sự yên ả đặc biệt, thậm chí phảng phất nỗi buồn man mác.

Nét xuân đặc trưng nhất chính là hình ảnh "mưa bụi" - những hạt mưa xuân lất phất như tơ trời. Khung cảnh mở đầu bằng hình ảnh con đò "biếng lười" cùng quán tranh đơn sơ, điểm xuyết những chùm hoa xoan tím "rụng tơi bời" tạo nên bức tranh xuân đầy chất thơ.

Cảnh vật mở rộng theo không gian với thảm cỏ non trải dài, đàn sáo chao liệng, cánh bướm dập dìu. Đặc biệt, hình ảnh "trâu bò thong thả cúi ăn mưa" là nét vẽ độc đáo, thể hiện sự giao hòa kỳ diệu giữa sinh vật và thiên nhiên.

Câu 2 - Trang 52 SGK

Nhịp sống thôn quê trong bài thơ được khắc họa qua những lớp lang nghệ thuật nào? Những từ ngữ, chi tiết nào làm nổi bật đặc trưng ấy?

Bài thơ tái hiện nhịp sống đồng quê truyền thống qua nghệ thuật tả cảnh ngụ tình tinh tế. Từ con đò "biếng lười", quán tranh vắng lặng đến đàn trâu thong thả gặm cỏ, tất cả đều toát lên vẻ khoan thai, bình yên.

Hình ảnh con người chỉ xuất hiện ở hai câu cuối qua nét vẽ:

"Lũ cò con chốc chốc vụt bay ra,

Làm giật mình một cô nàng yếm thắm

Cúi cuốc cào cỏ ruộng sắp ra hoa."

Nghệ thuật tả động để gợi tĩnh đã làm nổi bật không khí yên ả của làng quê, nơi nhịp sống vẫn giữ nguyên vẻ nguyên sơ, thuần khiết.

Câu 3 - Trang 52 SGK

Hệ thống từ láy trong bài thơ đóng vai trò nghệ thuật quan trọng như thế nào trong việc khắc họa bức tranh xuân?

Anh Thơ sử dụng hệ thống từ láy đặc sắc như những nét cọ tài hoa: "êm êm", "im lìm", "tơi bời", "vu vơ", "rập rờn", "thong thả". Đa phần các từ láy này đều mang sắc thái giảm nhẹ, diễn tả trạng thái thụ động hoặc nhịp điệu đều đều.

Chính sự kết hợp hài hòa của những từ láy này đã tạo nên bản giao hưởng ngôn từ, khắc họa thành công vẻ đẹp dịu dàng, thanh bình của chiều xuân đồng bằng Bắc Bộ - một kiệt tác về sự tinh tế trong cảm nhận và miêu tả thiên nhiên.

I. Hành trình sáng tạo của nữ sĩ Anh Thơ
1. Cuộc đời - Nguồn cội thi ca
- Nữ thi sĩ Anh Thơ (1921-2005), tên thật Vương Kiều Ân, bút danh Tuyết Anh.
- Quê gốc Hải Dương, sinh trưởng trong gia đình Nho học với nền nếp phong kiến.
- Tự học qua sách vở, tìm đến thơ ca như lối thoát tâm hồn và khẳng định bản ngã.
- Tham gia cách mạng năm 1945, trở thành Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam.
2. Sự nghiệp văn chương
a. Các tác phẩm tiêu biểu
- Tiểu thuyết "Răng đen", tập thơ "Bức tranh quê" (kiệt tác đầu tay).
- Sau 1945: "Kể chuyện Vũ Lăng", "Theo cánh chim câu", "Đảo ngọc", "Hoa dứa trắng".
b. Phong cách nghệ thuật độc đáo
- Tập trung khắc họa vẻ đẹp bình dị của làng quê: bến nước, con đò, lũy tre.
- Ngòi bút tinh tế kết hợp nét vẽ chân thực với tình quê đằm thắm, phảng phất nỗi buồn thơ mới.
II. Kiệt tác "Chiều xuân"
1. Xuất xứ - Bối cảnh sáng tác
- Trích từ tập "Bức tranh quê" - viên ngọc đầu tiên trong sự nghiệp sáng tác.
2. Cấu trúc nghệ thuật
- Khổ 1: Bến sông xuân trong làn mưa bụi.
- Khổ 2: Con đê xuân với nhịp sống thôn dã.
- Khổ 3: Cánh đồng xuân và vẻ đẹp lao động.
3. Giá trị nhân văn
- Bức tranh xuân Bắc Bộ giản dị mà đẹp tựa tranh thủy mặc.
- Tình yêu quê hương thấm đẫm qua từng câu chữ.
4. Đặc sắc nghệ thuật
- Ngôn ngữ giàu sắc thái biểu cảm, hệ thống từ láy đặc sắc.
- Nghệ thuật lấy động tả tĩnh đạt đến độ tinh xảo.
Nhận định văn học
Nhà thơ Vũ Quần Phương nhận xét: "Giữa lúc Thơ mới đã định hình với những tên tuổi lừng lẫy, Anh Thơ vẫn tạo được dấu ấn riêng bằng những bức tranh quê xứ Bắc. Cùng với Nguyễn Bính, Đoàn Văn Cừ..., bà đã góp phần làm giàu thêm tình yêu quê hương trong lòng người Việt".
III. Phân tích sâu tác phẩm
Câu 1. Bức tranh "Chiều xuân" hiện lên qua ngòi bút Anh Thơ với những nét độc đáo nào?
Chọn khung cảnh chiều mưa bụi - nét đặc trưng của khí hậu Bắc Bộ, Anh Thơ đã khắc họa thành công không gian làng quê thưa thớt những năm đầu thế kỷ XX. Bức tranh mở đầu bằng sự tĩnh lặng đặc biệt: mưa êm, bến vắng, con đò "lười biếng", quán tranh đơn độc. Điểm nhấn duy nhất là những cánh hoa xoan tím "rụng tơi bời" - chi tiết nhỏ mà gợi cả không gian.
Ba khổ thơ là ba mảng không gian nghệ thuật. Khổ hai đưa người đọc lên con đê với nhịp sống nhẹ nhàng: đàn sáo chao liệng, trâu bò "thong thả cúi ăn mưa", cánh bướm dập dìu. Nét tài hoa của Anh Thơ là biến những cảnh vật bình thường thành hình ảnh thơ đầy chất mộng: "cỏ non tràn biếc cỏ", "đàn sáo mổ vu vơ".
Câu 2. Nhịp sống thôn quê được thể hiện qua những lớp lang nghệ thuật nào?
Tài năng của nhà thơ thể hiện ở khả năng phát hiện vẻ đẹp trong những điều bình dị. Bà miêu tả ông thầy bói: "Bước gậy lần như những bước chiêm bao", hay làn khói sớm: "Vươn mình lên như tỉnh giấc mơ say".
Khổ cuối bài thơ đột phá bằng hình ảnh "cô nàng yếm thắm" giật mình khi đàn cò vụt bay. Nghệ thuật tả động để gợi tĩnh đã làm nổi bật không khí yên ả của làng quê. Ruộng lúa "sắp ra hoa" thay cho hoa xoan rụng tạo nên sự vận động tinh tế của thiên nhiên.
Câu 3. Hệ thống từ láy trong bài có vai trò nghệ thuật đặc biệt như thế nào?
Các từ láy "êm êm", "im lìm", "vu vơ", "rập rờn", "chốc chốc" như những nốt nhạc tạo nên giai điệu riêng cho bài thơ. Chúng không chỉ diễn tả trạng thái mà còn thổi hồn vào cảnh vật, biến bức tranh xuân từ tĩnh tại thành sống động một cách kỳ diệu. Đó chính là cái "thần" của nghệ thuật dùng từ láy trong thơ Anh Thơ.

I. Chân dung nghệ thuật Anh Thơ

1. Nữ sĩ của đồng quê

- Anh Thơ (1921-2005), tên thật Vương Kiều Ân, là người con của mảnh đất Hải Dương với gốc gác Bắc Giang.

- Bà trở thành hiện tượng độc đáo trong làng thơ Việt với phong cách viết về cảnh sắc nông thôn đậm chất Bắc Bộ.

- Các tác phẩm tiêu biểu: "Bức tranh quê" (1941), "Kể chuyện Vũ Lăng" (1957), hồi ký "Từ bến sông Thương" (1986).

2. Kiệt tác "Chiều xuân"

- Trích từ tập "Bức tranh quê" - tác phẩm đầu tay đánh dấu phong cách riêng.

- Bố cục 3 phần hòa quyện:

+ Khổ 1: Không gian bến sông tĩnh lặng

+ Khổ 2: Sinh khí trên triền đê

+ Khổ 3: Nhịp sống đồng quê

II. Phân tích nghệ thuật đặc sắc

Câu 1: Bức tranh chiều xuân hiện lên qua 3 lớp không gian:

- Khổ 1: Khung cảnh êm đềm với mưa xuân lất phất, con đò lững lờ, quán tranh đơn sơ và những cánh hoa xoan tím rụng tơi bời - nét buồn man mác nhưng đầy chất thơ.

- Khổ 2: Sự chuyển động tinh tế của đàn trâu gặm cỏ, cánh bướm dập dìu - những hình ảnh bình dị được nâng lên thành nghệ thuật.

- Khổ 3: Sự xuất hiện của "cô nàng yếm thắm" tạo điểm nhấn sinh động, mang hơi ấm cuộc sống vào bức tranh xuân.

Câu 2: Nhịp sống thôn quê được khắc họa qua:

- Hệ thống từ ngữ giàu hình ảnh: "biếng lười", "rập rờn", "thong thả" tạo nhịp điệu khoan thai.

- Nghệ thuật tương phản: lấy động (đàn cò bay) tả tĩnh (không gian đồng quê).

Câu 3: Nghệ thuật sử dụng từ láy:

- Các từ láy "êm êm", "im lìm", "vu vơ" như những nét vẽ tinh tế, vừa gợi hình vừa gợi cảm.

- Tạo nhịp điệu du dương cho bài thơ, như bản nhạc xuân đồng quê.

Cấu trúc bài thơ: 3 phần hòa quyện

- Khổ 1: Khung cảnh bến sông xuân tĩnh lặng

- Khổ 2: Sinh khí mùa xuân trên triền đê

- Khổ 3: Nhịp sống đồng quê trong ruộng lúa

Câu 1: Bức tranh "Chiều xuân" hiện lên qua:

- Cái nhìn tinh tế bao quát cảnh vật đồng quê Bắc Bộ

- Không gian yên bình đặc trưng bởi làn mưa xuân lất phất

- Hình ảnh đặc sắc: con đò "biếng lười", hoa xoan tím "rụng tơi bời" tạo nên vẻ đẹp buồn man mác

- Nét xuân Bắc Bộ đặc trưng qua: thảm cỏ xanh non, đàn sáo chao liệng, cánh bướm dập dìu

Câu 2: Nhịp sống thôn quê được khắc họa qua:

- Nghệ thuật tương phản: lấy hình ảnh động (đàn trâu gặm cỏ, cô thôn nữ làm việc) để tả cái tĩnh lặng của không gian

- Khoảnh khắc lao động của "cô nàng yếm thắm" trở thành điểm nhấn sinh động giữa khung cảnh yên bình

Câu 3: Nghệ thuật sử dụng từ láy:

- Hệ thống từ láy "êm êm", "rập rờn", "thong thả" như những nốt nhạc tạo giai điệu cho bài thơ

- Các từ láy mang sắc thái giảm nhẹ, gợi sự khoan thai, bình yên của đời sống đồng quê

Câu 1: Bức tranh đồng quê Bắc Bộ hiện lên qua:

- Những hình ảnh bình dị đầy chất thơ: mưa xuân lất phất, con đò lững lờ, hoa xoan tím rụng, đàn sáo chao nghiêng

- Nghệ thuật tương phản tinh tế: lấy cái động (đàn cò vụt bay) để tả cái tĩnh (không gian làng quê)

- Màu sắc hài hòa: tím hoa xoan, xanh đồng lúa, đỏ yếm thắm tạo nên bức tranh xuân sống động

Câu 2: Không khí làng quê được khắc họa qua:

- Hệ thống từ láy du dương: êm êm, rập rờn, thong thả như bản nhạc xuân

- Nghệ thuật nhân hóa tài tình: con đò "biếng lười", quán tranh "im lìm"

Câu 3: Nghệ thuật sử dụng từ láy:

- Các từ láy vần bằng tạo nhịp điệu khoan thai, êm ái

- Gợi tả chính xác trạng thái: mưa êm, hoa rụng tơi bời, bướm lượn rập rờn

Bố cục 3 phần hòa quyện:

- Khổ 1: Bến sông xuân tĩnh lặng

- Khổ 2: Sinh khí trên triền đê

- Khổ 3: Nhịp sống đồng quê

Tinh thần tác phẩm:

- Vẻ đẹp thuần khiết của làng quê Bắc Bộ

- Tình yêu quê hương tha thiết qua từng câu chữ