Top 6 bài soạn ấn tượng về "Sự sống và cái chết" (Ngữ văn 10 - SGK Kết nối tri thức)

Trước khi đọc

Quan sát sự sống trên Trái Đất, bạn có những câu hỏi nào xuất hiện trong tâm trí?

Gợi ý: Những câu hỏi có thể bao gồm:

• Điều gì tạo nên sự sống?
• Sự sống có ý nghĩa gì trong vũ trụ này?

Đọc văn bản

Câu 1. Dự đoán về nội dung chính sẽ được trình bày trong bài viết từ tiêu đề và đoạn mở đầu.

Dự đoán: Sự giải thích về sự sống trên Trái Đất.

Câu 2. Việc tác giả mường tượng một chuyến “du hành” ngược dòng thời gian có ý nghĩa gì?

Giúp người đọc có cái nhìn rõ ràng hơn về sự hình thành sự sống trên Trái Đất.

Câu 3. Điểm khác biệt giữa các vật vô sinh và các sinh vật là gì?

• Sinh vật đấu tranh sinh tồn và đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, phụ thuộc vào chọn lọc tự nhiên.
• Vật vô sinh không có sự đấu tranh sinh tồn, không bị đe dọa tuyệt chủng và không tuân theo chọn lọc tự nhiên.

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Văn bản "Sự sống và cái chết" nói về vấn đề gì? Liên hệ với các văn bản khác cùng đề tài bạn đã đọc, hãy cho biết góc nhìn riêng của tác giả.

• Đề tài: Sự sống và cái chết của các loài sinh vật.
• Tác giả đưa ra một cách tiếp cận khoa học dễ hiểu và lôi cuốn.

Câu 2. Tóm tắt nội dung chính của văn bản và phân tích cách tác giả tổ chức thông tin.

- Thông tin chính:

• Lịch sử sự sống trên Trái Đất phát triển theo hai chiều dọc và ngang.
• Sự đa dạng loài sinh vật trên Trái Đất từ hàng triệu năm trước.
• Sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài động thực vật.
• Điểm khác biệt giữa sinh vật và vật vô sinh.

- Tác giả đã tổ chức thông tin một cách hợp lý, từ tổng quan đến chi tiết, và mở rộng vấn đề.

Câu 3. Vẽ sơ đồ mô tả sự phát triển của sự sống trên Trái Đất.

Sự sống:

• Hướng dọc: Sự phát triển phức tạp theo thời gian.
• Hướng ngang: Sự phong phú về loài.

Câu 4. Văn bản cung cấp những hiểu biết gì về mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, và giữa “sự sống” và “cái chết”?

- Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”: là quá trình tương hỗ, bổ sung.

- Mối quan hệ giữa “sự sống” và “cái chết”: gắn bó mật thiết, không thể tách rời.

Câu 5. Bạn nhận được thông điệp gì từ văn bản ngoài các kiến thức khoa học về Trái Đất? Hãy trình bày suy nghĩ của bạn về thông điệp đó.

- Thông điệp: Bảo vệ sự đa dạng sinh học của Trái Đất.

- Suy nghĩ: Đây là vấn đề quan trọng, cần được hành động ngay, vì sự đa dạng sinh học đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi hoạt động của con người.

Câu 6. Các đặc điểm của loại văn bản thông tin đã được thể hiện thế nào trong văn bản này? Các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận phối hợp ra sao và mang lại hiệu quả gì?

- Đặc điểm của văn bản thông tin được thể hiện qua:

• Cung cấp các thông tin khoa học về sự sống và cái chết của các loài sinh vật.
• Sử dụng số liệu: 3 tỉ năm trước, 500 triệu năm trước, 140 triệu năm trước, 65 triệu năm trước, 300.000 năm trước…
• Ngôn ngữ đơn giản, sử dụng các thuật ngữ khoa học dễ hiểu.

- Các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm và nghị luận được kết hợp một cách linh hoạt, tạo sự hấp dẫn cho văn bản.

Câu 7. Bạn có thể đổi nhan đề văn bản thành “Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất” không? Vì sao?

• Ý kiến: Có thể.
• Nguyên nhân: Nhan đề mới phản ánh chính xác nội dung văn bản.

Câu 8. Vấn đề tác giả đặt ra trong văn bản đã tác động như thế nào đến nhận thức của bạn về cuộc sống?

Tác động: Ý thức bảo vệ các loài sinh vật và trân trọng mọi sự sống trên Trái Đất.

Kết nối đọc - viết

Hãy thu thập thông tin về một loài sinh vật mà bạn muốn tìm hiểu và trình bày thông tin đó trong một đoạn văn khoảng 150 chữ.

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 75 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Những yếu tố nào tạo điều kiện cho sự sống phát triển mạnh mẽ trên Trái Đất?

- Điều gì là yếu tố quan trọng nhất đối với sự sống trên hành tinh của chúng ta?

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc:

• Dự đoán các nội dung sẽ được triển khai trong bài viết qua nhan đề và đoạn đầu tiên.

- Quá trình hình thành sự sống trên Trái Đất

• Chuyến “du hành” ngược thời gian của tác giả có ý nghĩa gì?

- Giúp người đọc hình dung rõ ràng hơn về quá trình hình thành sự sống qua từng giai đoạn của lịch sử.

- Tăng tính sinh động và hấp dẫn cho bài viết.

• Chú ý đến những thuật ngữ chuyên môn sinh học được sử dụng trong các đoạn 3 và 4, cũng như tác dụng của chúng.

- Tiến hóa, sinh vật đơn bào, trùng đế giày, động vật nguyên sinh, động vật đa bào, ổ sinh thái, vô sinh,...

- Vai trò: Làm nổi bật chủ đề về sự sống của các loài sinh vật, làm bài viết thêm thuyết phục và cụ thể.

• Phân biệt sự khác nhau giữa vật vô sinh và sinh vật?

- Sinh vật có sự sống, chúng luôn phải đối mặt với cuộc đấu tranh sinh tồn để không bị tuyệt chủng.

- Vật vô sinh là những vật không có sự sống, chúng không cần phải đấu tranh để tồn tại.

* Sau khi đọc

Nội dung chính:

Văn bản “Sự sống và cái chết” mang đến cho bạn đọc hai hướng đi chính của sự sống trên Trái Đất, lịch sử phát triển của sự sống, sự thích nghi, sinh tồn và tuyệt chủng của các loài trong tiến trình tiến hóa, đồng thời làm rõ mối quan hệ giữa sự sống và cái chết và vai trò của chúng đối với các loài sinh vật trên hành tinh này.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Văn bản “Sự sống và cái chết” kể về quá trình tiến hóa và phát triển sự sống trên Trái Đất.

- Tác giả đã khai thác vấn đề sự sống và cái chết từ góc nhìn lịch sử tiến hóa của các sinh vật, làm rõ mối quan hệ giữa sự sống và cái chết, cùng tầm quan trọng ngang nhau của chúng trong quá trình phát triển sự sống.

Câu 2 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Nội dung các phần:

+ Đoạn 1: Hai hướng đi cơ bản của sự sống trên Trái Đất

+ Đoạn 2: Lịch sử phát triển của sự sống

+ Đoạn 3: Sự thích nghi, sinh tồn, tuyệt chủng của các loài trong quá trình tiến hóa

+ Đoạn 4: Mối quan hệ giữa sự sống và cái chết và vai trò của chúng đối với các loài sinh vật trên Trái Đất.

- Cách tổ chức: Tác giả mở đầu bằng các thông tin khái quát, tiếp theo triển khai chi tiết ở các đoạn 2, 3 và kết thúc bằng việc khái quát và mở rộng thông tin trong đoạn 4.

Câu 3 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

Câu 4 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, giữa “sự sống” và “cái chết” là sự tương hỗ, tồn tại song song và không thể thiếu nhau, mỗi yếu tố này là một phần không thể tách rời của yếu tố kia.

Câu 5 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Thông điệp: Mỗi sự sống trên Trái Đất đều vô cùng quý giá và cần được bảo vệ, gìn giữ. Trong bối cảnh hiện đại, con người vô tình làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, phá hủy môi trường sống của động vật và thực vật. Vì vậy, mỗi cá nhân cần có ý thức bảo vệ và gìn giữ môi trường sinh thái chung cho hành tinh này.

Câu 6 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Văn bản giúp người đọc nắm được quan điểm và suy nghĩ của tác giả. Tác giả đã cung cấp cho người đọc cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa sự sống và cái chết trên Trái Đất.

- Các yếu tố miêu tả xuất hiện chủ yếu ở các đoạn 2, 3, 4 với sự sử dụng nhiều danh từ, động từ và tính từ. Yếu tố tự sự xuất hiện trong các đoạn 1, 3, 4 qua các sự kiện và tình tiết. Yếu tố biểu cảm cũng thể hiện rõ trong các đoạn 1, 2, thông qua những từ ngữ bộc lộ thái độ như “đáng kinh ngạc”, “thích thú”, “sợ hãi”. Các yếu tố nghị luận được thể hiện trong các đoạn 1, 3, 4, với các lập luận, chứng cứ nhằm thuyết phục người đọc về quan điểm của tác giả.

Câu 7 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

- Không thể thay đổi nhan đề. Nhan đề “Sự sống và cái chết” cô đọng và bao quát, có khả năng gợi mở nhiều suy ngẫm sâu xa hơn.

Câu 8 (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

Vấn đề tác giả nêu trong bài viết đã làm tăng trách nhiệm của chúng ta trong việc bảo vệ và gìn giữ môi trường sinh thái của Trái Đất.

* Kết nối đọc – viết (trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2 - Kết nối tri thức):

Thu thập thông tin về một loài sinh vật mà bạn muốn tìm hiểu, và trình bày thông tin đó trong một đoạn văn khoảng 150 chữ.

Đoạn văn tham khảo

Một loài sinh vật tôi mong muốn tìm hiểu là chim thủy tổ (Archaeopteryx), một loài khủng long giống chim, là sự chuyển tiếp giữa loài khủng long có lông và các loài chim hiện đại. Loài này được coi là tổ tiên của các loài chim hiện nay. Chim thủy tổ có chiều dài cơ thể khoảng 50 cm, với cánh rộng và có khả năng bay hoặc lướt. Đặc điểm cơ xương của chim thủy tổ gần giống khủng long hơn là chim hiện đại, như hàm răng sắc và ngón tay có vuốt. Chim thủy tổ là minh chứng cho quá trình tiến hóa từ bò sát sang chim.

I. Tác giả của văn bản 'Sự sống và cái chết'

Trịnh Xuân Thuận, sinh ngày 20 tháng 8 năm 1948, là một nhà khoa học người Mỹ gốc Việt, chuyên ngành vật lý thiên văn. Bên cạnh công việc nghiên cứu khoa học, ông còn là một nhà văn nổi tiếng với những tác phẩm nghiên cứu về vũ trụ học, đồng thời chia sẻ những suy ngẫm sâu sắc về sự giao thoa giữa khoa học và Phật giáo. Ông cũng là một triết gia, Phật tử, và nhà hoạt động xã hội, đồng thời giữ vai trò giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Virginia, Hoa Kỳ.

Trong suốt những năm tháng học tập, Trịnh Xuân Thuận học hoàn toàn bằng tiếng Pháp, và sau khi đậu tú tài, ông rời Sài Gòn sang Thụy Sỹ du học. Sau đó, ông nhận học bổng tiếp tục nghiên cứu tại Hoa Kỳ và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đại học Princeton.

Với những công trình nghiên cứu xuất sắc, ông đã được độc giả trong nước biết đến qua các tác phẩm nổi tiếng như: 'Giai điệu bí ẩn', 'Trò chuyện với Trịnh Xuân Thuận', 'Hỗn độn và hài hòa', 'Cái vô hạn trong lòng bàn tay', 'Những con đường của ánh sáng', và 'Nguồn gốc'. Những tác phẩm này thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa khoa học thiên văn và tư tưởng Phật giáo, từ đó đã mang đến cho ông nhiều giải thưởng uy tín như: giải Moron (2007) của Viện Hàn Lâm Pháp, giải Kalinga (2009) của UNESCO, giải Cino del Duca (2012) của Viện Pháp quốc và giải Louis Pauwels (2012).

II. Tìm hiểu tác phẩm 'Sự sống và cái chết'

1. Thể loại: Văn bản thông tin
2. Xuất xứ: Trích từ Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao
3. Phương thức biểu đạt: Nghị luận
4. Tóm tắt: Văn bản bàn luận về sự sống và cái chết của muôn loài trên Trái Đất, qua đó làm rõ mối quan hệ giữa sự sống và cái chết cũng như vai trò của cái chết trong sự phát triển của sự sống.

5. Bố cục: Chia văn bản thành 4 phần

- Đoạn 1: Khái quát lịch sử sự sống trên Trái Đất.

- Đoạn 2: Sự sống trên Trái Đất cách đây 3 tỷ năm và 140 triệu năm qua sự xuất hiện của các loài sinh vật.

- Đoạn 3: Sự ra đời và sự tuyệt chủng của các loài sinh vật.

- Đoạn 4: Nguyên nhân tiến hóa và sự hoàn thiện của các loài sinh vật.

6. Giá trị nội dung: Văn bản giúp người đọc nhận thức rõ sự nhỏ bé của con người trong lịch sử sự sống trên Trái Đất, đồng thời khuyến khích suy ngẫm về ý nghĩa cuộc sống và cách duy trì sự sống.

7. Giá trị nghệ thuật: Văn bản sử dụng lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén và ngôn ngữ khoa học chính xác. Văn phong cô đọng, dễ hiểu nhưng không kém phần sâu sắc.

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm 'Sự sống và cái chết'

• Sự sống trên Trái Đất:

Văn bản cung cấp những thông tin khoa học về sự sống trên Trái Đất, với các số liệu về thời gian, sự tiến hóa của các loài sinh vật, cũng như các thuật ngữ khoa học chuyên ngành giúp người đọc hiểu rõ hơn về lịch sử sự sống.

- Tác giả miêu tả sự sống trên Trái Đất qua từng thời kỳ và sự xuất hiện của các sinh vật, từ những vi khuẩn đầu tiên đến các loài động vật có vú.

- Ngôn ngữ sử dụng trong văn bản rất rõ ràng, dễ hiểu và chính xác, phù hợp với một tác phẩm khoa học.

• Bài học rút ra:

Văn bản đã giúp tôi nhận thức rằng sự sống và cái chết là những yếu tố không thể tách rời trong quá trình tiến hóa của sự sống trên Trái Đất.

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Khi quan sát sự sống trên Trái Đất, bạn nghĩ gì về mối quan hệ giữa sự sống và cái chết?

Trả lời: Khi quan sát sự sống, tôi thường tự hỏi liệu cái chết có thực sự là một kết thúc hay chỉ là một phần của sự thay đổi không ngừng của vũ trụ?

ĐỌC

Câu 1: Tác giả tưởng tượng ra chuyến 'du hành' ngược thời gian có ý nghĩa gì?

Trả lời: Chuyến 'du hành' ngược thời gian giúp người đọc hình dung được sự tiến hóa liên tục của sự sống trên Trái Đất, từ khi sự sống bắt đầu cho đến hiện tại.

Câu 2: Các thuật ngữ sinh học được sử dụng trong văn bản có tác dụng gì?

Trả lời: Các thuật ngữ sinh học giúp tăng độ chính xác của thông tin và khẳng định tính khoa học của văn bản.

Câu 3: Sự khác biệt giữa vật vô sinh và sinh vật là gì?

Trả lời: Sinh vật phải đấu tranh sinh tồn và đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, trong khi vật vô sinh không có khả năng thay đổi hay tiến hóa.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

Câu 1: Văn bản 'Sự sống và cái chết' viết về đề tài gì?

Trả lời: Văn bản bàn về sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất, với một cái nhìn toàn diện và đầy tính triết lý về mối quan hệ giữa chúng.

Câu 2: Tóm tắt nội dung chính của văn bản.

Trả lời: Văn bản khắc họa sự phát triển của sự sống qua từng thời kỳ, làm rõ sự song hành của sự sống và cái chết, cũng như nguyên nhân dẫn đến sự tiến hóa của các loài sinh vật.

Câu 3: Vẽ sơ đồ quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất.

Trả lời: Quá trình phát triển của sự sống trên Trái Đất được minh họa qua các mốc thời gian quan trọng, từ sự xuất hiện của vi khuẩn đến sự tiến hóa của các loài động vật.

Câu 4: Mối quan hệ giữa 'đấu tranh sinh tồn' và 'tiến hóa', 'sự sống' và 'cái chết' là gì?

Trả lời: Đấu tranh sinh tồn và tiến hóa là những yếu tố không thể tách rời. Cái chết là một phần của tiến hóa, và sự sống chỉ có thể tiến lên nhờ sự thay đổi và thích nghi với môi trường.

Câu 5: Những thông điệp gì bạn nhận được từ văn bản?

Trả lời: Văn bản nhắc nhở tôi về sự mỏng manh của sự sống, đồng thời cũng khẳng định rằng cái chết không phải là sự kết thúc, mà là một phần không thể thiếu trong sự tiến hóa không ngừng của vũ trụ.

Câu 7: Nhan đề có thể thay đổi không?

Trả lời: Nếu đổi nhan đề, nó sẽ thu hẹp nội dung văn bản, vì vậy tên gốc vẫn phù hợp nhất để giữ sự bao quát và gây sự tò mò cho người đọc.

Câu 8: Tác giả đã tác động như thế nào đến nhận thức của bạn về cuộc sống?

Trả lời: Tôi nhận thức được rằng sự sống và cái chết không phải là những yếu tố đối lập mà là những phần của một chu trình vĩnh cửu, không ngừng vận động của tự nhiên.

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Bạn cảm nhận gì về sự kết nối giữa sự sống và cái chết trong vũ trụ?

Trả lời: Cảm giác rằng sự sống và cái chết là những phần của một chu trình vô tận, mà mỗi cái chết lại mở ra một cơ hội mới cho sự sống khác, khiến tôi nghĩ về sự vận động không ngừng của vũ trụ này.

Nội dung chính

Văn bản phân tích mối quan hệ giữa sự sống và cái chết của các sinh vật trên Trái Đất, làm nổi bật quá trình tồn tại của chúng qua các giai đoạn sinh trưởng, đấu tranh và diệt vong.

Tóm tắt

Văn bản khắc họa sự sinh tồn và cái chết của các sinh vật trên hành tinh này, với hàng ngàn loài đa dạng, bao gồm cả sinh vật sống và vật vô sinh. Mỗi loài xuất hiện từ rất lâu và đều phải chiến đấu để sinh tồn. Trong khi các loài sinh vật cần đấu tranh để bảo vệ sự sống và tránh tuyệt chủng, thì vật vô sinh như các hạt, nguyên tử không cần sự đấu tranh này. Tất cả sinh vật trên Trái Đất có một lịch sử dài, luôn đứng ở ranh giới giữa sự sống và cái chết, trong một cuộc chiến không ngừng nghỉ để bảo vệ sự tồn tại của chính mình.

Trước khi đọc

Nhìn vào các dấu hiệu của sự sống trên Trái Đất, điều gì khiến bạn trăn trở và khơi dậy sự tò mò trong lòng bạn?

Phương pháp giải:

Hãy suy nghĩ về những gì bạn đã quan sát được trong thiên nhiên, cuộc sống của con người, và các sinh vật xung quanh để trả lời câu hỏi này.

Lời giải chi tiết:

Học sinh sẽ tự chia sẻ những câu hỏi hay vấn đề thắc mắc khi quan sát sự sống xung quanh.

Trong khi đọc

Câu 1 (trang 75, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Dự đoán nội dung sẽ được triển khai trong bài viết qua nhan đề và đoạn đầu tiên.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn (1) trong văn bản Sự sống và cái chết.

Dựa vào nhan đề và đoạn mở đầu, bạn có thể hình dung nội dung bài viết sẽ nói về sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất.

Lời giải chi tiết:

Văn bản này sẽ đi sâu vào sự sống và cái chết của sinh vật trên Trái Đất, cũng như mối liên hệ giữa các loài sinh vật trong tự nhiên.

Câu 2 (trang 75, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Ý nghĩa của chuyến “du hành” ngược thời gian mà tác giả tưởng tượng là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn (2) trong văn bản Sự sống và cái chết.

Chú ý đến ý nghĩa chuyến “du hành” ngược thời gian để làm rõ tác dụng của nó trong việc giúp người đọc hiểu về sự phát triển sự sống qua hàng triệu năm.

Lời giải chi tiết:

Chuyến du hành ngược thời gian giúp người đọc hình dung rõ hơn về quá trình hình thành và sự đa dạng của các loài sinh vật trên Trái Đất, diễn ra trong suốt hàng trăm triệu năm qua.

Câu 3 (trang 76, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Các thuật ngữ sinh học trong đoạn 3 và 4 có tác dụng gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ các đoạn 3 và 4 trong văn bản Sự sống và cái chết.

Chú ý vào các thuật ngữ chuyên ngành như “bọ ba thùy”, “tuyệt chủng”, “ổ sinh thái”, “tiến hóa” và tác dụng của chúng.

Lời giải chi tiết:

Những thuật ngữ sinh học này giúp bài viết trở nên thuyết phục và chính xác hơn, đồng thời cung cấp thông tin chi tiết và dễ hiểu cho người đọc về sự sống và sự tiến hóa của các loài sinh vật.

Câu 4 (trang 76, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Sự khác biệt giữa sinh vật và vật vô sinh là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn 4 trong văn bản Sự sống và cái chết.

Chú ý đến sự khác biệt rõ ràng giữa sinh vật và vật vô sinh mà tác giả đã đề cập.

Lời giải chi tiết:

Sinh vật có sự sống và phải đấu tranh để bảo vệ sự tồn tại của mình, còn vật vô sinh là những vật không có sự sống và không cần phải đấu tranh để sinh tồn.

Trả lời câu hỏi

Câu 1 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Văn bản viết về đề tài gì? Và góc độ tiếp cận riêng của tác giả là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản Sự sống và cái chết.

Với sự hiểu biết về những văn bản khác, bạn có thể nhận ra cách tác giả tiếp cận vấn đề từ góc độ sự hình thành và sự tồn tại của sự sống trên Trái Đất.

Lời giải chi tiết:

Văn bản bàn về sự sống và cái chết của các loài sinh vật, và tác giả tiếp cận từ góc độ khoa học, khám phá sự đa dạng sinh học và tiến hóa của các loài qua thời gian.

Câu 2 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Tóm tắt những thông tin chính trong văn bản và cách tác giả tổ chức thông tin.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản Sự sống và cái chết.

Tóm tắt các thông tin chính và phân tích cách tác giả đã tổ chức các thông tin trong văn bản này.

Lời giải chi tiết:

Văn bản tóm tắt quá trình xuất hiện và sự đa dạng của sự sống, cũng như sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài sinh vật trên Trái Đất. Tác giả sắp xếp thông tin một cách có hệ thống và hợp lý.

Câu 3 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Vẽ sơ đồ mô tả quá trình phát triển của sự sống trên Trái Đất.

Phương pháp giải:

Vẽ sơ đồ mô tả sự tiến hóa của các loài sinh vật trên Trái Đất.

Lời giải chi tiết:

Sơ đồ mô tả sự phát triển của sự sống từ các loài nguyên thủy đến sự đa dạng của sinh vật hiện nay, qua các giai đoạn tiến hóa và tuyệt chủng.

Câu 4 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, giữa “sự sống” và “cái chết” trong văn bản này như thế nào?

Phương pháp giải:

Phân tích mối quan hệ giữa các khái niệm này dựa trên văn bản.

Lời giải chi tiết:

“Đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa” là hai yếu tố bổ sung cho nhau, sinh vật phải tiến hóa để duy trì sự sống. “Sự sống” và “cái chết” luôn đi liền nhau, mỗi sinh vật phải chiến đấu để bảo vệ sự sống của mình.

Câu 5 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Những thông điệp gì tác giả muốn truyền tải qua văn bản?

Phương pháp giải:

Phân tích thông điệp từ văn bản và suy nghĩ về nó.

Lời giải chi tiết:

Văn bản nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ sự sống trên Trái Đất và các loài sinh vật, đặc biệt là những loài có nguy cơ tuyệt chủng.

Câu 6 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Đặc trưng của loại văn bản thông tin thể hiện như thế nào trong văn bản này?

Phương pháp giải:

Phân tích cách văn bản kết hợp các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm và nghị luận.

Lời giải chi tiết:

Văn bản sử dụng các yếu tố miêu tả và nghị luận một cách hiệu quả, mang lại tính thuyết phục và hấp dẫn cho người đọc.

Câu 7 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Có thể đổi nhan đề thành Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất không?

Phương pháp giải:

Giải thích vì sao nhan đề ban đầu lại phù hợp hơn.

Lời giải chi tiết:

Những nhan đề ngắn gọn và có hàm nghĩa rộng, bao quát như “Sự sống và cái chết” giúp truyền tải thông điệp súc tích hơn.

Câu 8 (trang 77, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Vấn đề tác giả đặt ra tác động như thế nào đến nhận thức của bạn về cuộc sống?

Phương pháp giải:

Suy nghĩ về tác động của thông điệp văn bản đối với bạn.

Lời giải chi tiết:

Vấn đề tác giả đặt ra giúp tôi nhận thức rõ hơn về sự sống và cách bảo vệ nó, cũng như tầm quan trọng của việc trân trọng mọi sinh vật trên Trái Đất.

Kết nối đọc - viết

Phương pháp giải:

Thu thập thông tin về một loài sinh vật yêu thích và viết đoạn văn chia sẻ thông tin.

Lời giải chi tiết:

Rắn là loài động vật rất đa dạng và có một hệ sinh thái độc đáo, với nhiều loài có khả năng độc và sống ở nhiều môi trường khác nhau, từ rừng rậm đến đại dương. Nghiên cứu về loài này sẽ mang lại nhiều điều thú vị về cách thức chúng sống và tồn tại.

I. Tác giả

- Trịnh Xuân Thuận, sinh ngày 20 tháng 8 năm 1948, là một nhà khoa học người Mỹ gốc Việt, chuyên về lĩnh vực vật lý thiên văn. Đồng thời, ông cũng là một tác giả nổi tiếng với các cuốn sách giá trị, khám phá vũ trụ học và những suy ngẫm sâu sắc về sự giao thoa giữa khoa học và Phật giáo.

- Giáo sư Trịnh Xuân Thuận đã ghi dấu ấn mạnh mẽ trong lòng bạn đọc qua các tác phẩm được dịch ra tiếng Việt, như: Giai điệu bí ẩn, Trò chuyện với Trịnh Xuân Thuận, Hỗn độn và hài hòa, Cái vô hạn trong lòng bàn tay (Từ Big Bang đến giác ngộ), Những con đường của ánh sáng, Nguồn gốc...

II. Tác phẩm văn bản Sự sống và cái chết

• Thể loại: Văn bản thông tin
• Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Trích từ Từ điển yêu thích bầu trời và các vì sao
• Phương thức biểu đạt: Nghị luận
• Tóm tắt văn bản Sự sống và cái chết

Văn bản thể hiện những suy ngẫm về sự sống trên Trái Đất, khám phá hành trình tiến hóa của các sinh vật qua thời gian.

• Bố cục văn bản

- Đoạn 1: Mở đầu với sự hình thành lịch sử sự sống, diễn ra song song theo hai chiều dọc và ngang.

- Đoạn 2: Miêu tả sự tiến hóa và đa dạng hóa của các loài qua từng thời kỳ.

- Đoạn 3: Nêu bật sự xuất hiện của các dạng động vật mới, đánh dấu một bước ngoặt trong sự phát triển của sinh vật.

- Đoạn 4: Phân tích nguyên nhân các loài tiến hóa và tự hoàn thiện trong hành trình sinh tồn.

• Giá trị nội dung

- Văn bản giúp con người nhận thức được sự nhỏ bé và hữu hạn của mình trong bức tranh lớn của lịch sử sự sống trên Trái Đất.

- Thúc giục người đọc suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc sống và những gì cần làm để bảo tồn sự sống.

• Giá trị nghệ thuật

- Lập luận sắc bén, dẫn chứng rõ ràng, khoa học.

- Ngôn ngữ dễ hiểu, chính xác và súc tích.

III. Tìm hiểu chi tiết

• Quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất

- Cách đây 3 tỷ năm: xuất hiện vi khuẩn và vi khuẩn cổ sinh.

- Cách đây 500 triệu năm: sự xuất hiện của các dạng sinh vật đa dạng như tảo, rêu, nấm, và các loài động vật đơn giản.

- Cách đây 140 triệu năm: các loài mới như bướm, ong, cá, động vật có vú nhỏ, khủng long ăn thịt.

- Cách đây 65 triệu năm: khủng long tuyệt chủng, các loài khác chiếm lĩnh môi trường.

• Mối quan hệ giữa "đấu tranh sinh tồn" và "tiến hóa", giữa "sự sống" và "cái chết"

- Cái chết là yếu tố thúc đẩy sự tiến hóa, giúp sự sống tiến lên theo nhịp điệu tự nhiên của vũ trụ.

- Mối liên kết giữa sự sống và cái chết không thể tách rời, mỗi sự kết thúc tạo cơ hội cho một sự khởi đầu mới.

• Ý nghĩa văn bản

- Sự sống và cái chết là quy luật vĩnh cửu của vũ trụ.

- Cái chết không phải là điều đáng sợ, mà là một phần không thể thiếu giúp sự sống tiếp diễn.

- Mỗi sự kết thúc là nền tảng cho sự khởi đầu mới, tạo nên một vòng tuần hoàn bất tận.

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 75 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

- Quan sát sự sống trên Trái Đất, tôi đã suy nghĩ về điều gì đã giúp duy trì sự sống của sinh vật, liệu những điều đó có tồn tại trên các hành tinh khác không? Tại sao các sinh vật chỉ có tuổi thọ nhất định?

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc:

1. Dự đoán nội dung bài viết qua nhan đề và đoạn đầu tiên, có thể thấy bài viết sẽ bàn về sự sống của các loài trên Trái Đất.

2. Ý nghĩa của chuyến du hành ngược thời gian trong tác phẩm là để đưa người đọc quay lại quá khứ, trước khi có sự xuất hiện của loài người, để hiểu rõ hơn về sự tiến hóa và đa dạng sinh học trên Trái Đất.

3. Thuật ngữ chuyên ngành sinh học trong các đoạn văn này nhằm tăng cường độ chính xác và sức thuyết phục về sự phát triển của sự sống qua các thời kỳ khác nhau.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Bài viết về sự sống và cái chết của các loài trên Trái Đất, phác họa hành trình tiến hóa và sự đồng hành của sự sống và cái chết.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1: Văn bản bàn về sự sống của các loài sinh vật, tìm ra mối quan hệ giữa cái chết và sự sống qua các thời kỳ của Trái Đất.

Câu 2: Thông tin chính trong văn bản: Lịch sử sự sống phát triển qua các mốc thời gian, sự xuất hiện của các loài sinh vật, quá trình tiến hóa và sự thay đổi trong môi trường sống.

Câu 3: Mối quan hệ giữa "đấu tranh sinh tồn" và "tiến hóa" là cần thiết cho sự phát triển, còn mối quan hệ giữa "sự sống" và "cái chết" là một quy luật vĩnh cửu của tự nhiên.

Câu 4: Sự sống và cái chết song hành với nhau, tạo nên sự tiến hóa không ngừng.

* Kết nối đọc – viết: Thu thập thông tin về loài sinh vật mà bạn muốn tìm hiểu và viết một đoạn văn về chúng.

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 75 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Khi quan sát những dấu hiệu sống trên Trái Đất, bạn có điều gì khiến bạn suy nghĩ, băn khoăn hoặc tò mò?

Trả lời:

- Khi chiêm ngưỡng sự sống trên Trái Đất, điều khiến tôi băn khoăn nhất chính là giới hạn của từng sinh mệnh. Sinh, lão, bệnh, tử - quy luật bất biến của vũ trụ, nhưng mỗi khi một sinh vật từ giã cõi đời, bao nỗi đau đớn lại chực chờ, để lại những vết thương khó lành trong lòng những người thân yêu. Điều đó khiến tôi suy nghĩ sâu sắc về giá trị của cuộc sống.

* Đọc văn bản

1. Dự đoán nội dung bài viết qua nhan đề và đoạn mở đầu.

Trả lời:

- Bài viết chủ yếu khám phá các khía cạnh sau:

+ Sự sống trên Trái Đất.

+ Mối quan hệ giữa các loài sinh vật và sự tồn tại của chúng trên hành tinh này.

2. Ý nghĩa của chuyến “du hành” ngược thời gian mà tác giả tưởng tượng?

Trả lời:

- Chuyến “du hành” ngược thời gian có tác dụng khơi gợi những hình ảnh lịch sử của sự sống trên Trái Đất, cho người đọc thấy sự phát triển và sự đa dạng của các loài sinh vật trong hàng triệu năm qua, mở ra một không gian kỳ bí và đầy khám phá.

3. Các thuật ngữ sinh học được sử dụng trong đoạn (3), (4) và tác dụng của chúng?

Trả lời:

- Những thuật ngữ như “bọ ba thùy”, “cuối kỉ Péc-mi”, “tuyệt chủng”, “ổ sinh thái”, “tiến hóa”… làm rõ và cụ thể hóa các vấn đề khoa học, giúp người đọc dễ dàng hình dung và hiểu sâu hơn về sự tiến hóa của các loài sinh vật.

4. Sự khác biệt giữa vật vô sinh và sinh vật?

Trả lời:

- Sinh vật là những thực thể sống, luôn phải đấu tranh sinh tồn để duy trì sự sống và tránh bị tuyệt chủng.

- Vật vô sinh là những đối tượng không có sự sống, chúng không phải chiến đấu để tồn tại mà chỉ đơn giản tồn tại mà không thay đổi.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Văn bản phản ánh sự sống và cái chết của các sinh vật trên Trái Đất, qua đó nhấn mạnh ý thức bảo vệ môi trường và các loài động thực vật quý hiếm khỏi sự tuyệt chủng, đồng thời khơi gợi trách nhiệm của chúng ta trong việc bảo vệ hành tinh của mình khỏi những tác động tiêu cực.

Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Văn bản “Sự sống và cái chết” viết về chủ đề gì? Liên hệ với những văn bản khác bạn đã đọc cùng chủ đề này, bạn có thể chỉ ra góc nhìn riêng của tác giả về vấn đề này không?

Trả lời:

- Chủ đề chính của văn bản là sự sống và cái chết của các loài sinh vật, sự hình thành sự sống, và sự đa dạng sinh học trên Trái Đất.

- Góc nhìn riêng của tác giả là:

+ Khám phá từ nguồn gốc sự sống và lịch sử tiến hóa của các loài sinh vật.

+ Khám phá vẻ đẹp của sự sống và tôn vinh giá trị của từng sinh vật trên hành tinh này.

Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Tóm tắt nội dung và cách tác giả tổ chức các thông tin trong văn bản.

Trả lời:

- Nội dung chính của văn bản bao gồm:

+ Sự phát triển và đa dạng của sự sống trên Trái Đất.

+ Sự tiến hóa và tuyệt chủng của các loài động thực vật qua các thời kỳ.

+ Sự khác biệt giữa sinh vật và vật vô sinh.

- Các thông tin được tổ chức một cách khoa học và mạch lạc, phân chia theo thời gian và không gian, từ quá khứ đến hiện tại.

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Dựa vào nội dung văn bản, vẽ sơ đồ mô tả quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất.

Trả lời:

Sơ đồ tóm tắt quá trình phát triển sự sống trên Trái Đất.

Câu 4 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Văn bản đã cung cấp cho bạn hiểu biết gì về mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa”, “sự sống” và “cái chết”?

Trả lời:

- Mối quan hệ giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa” là một mối quan hệ bổ sung. Để tồn tại, các sinh vật phải đấu tranh, và trong quá trình đó, sự tiến hóa giúp chúng thích nghi và phát triển, giữ vững sự sống và tránh khỏi tuyệt chủng.

- “Sự sống” và “cái chết” luôn song hành, chúng gắn bó chặt chẽ với nhau. Sự sống luôn phải đối mặt với cái chết, nhưng để sống lâu dài, chúng ta cần chăm sóc và bảo vệ sự sống đó.

Câu 5 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những thông điệp gì từ văn bản bạn nhận được, ngoài những thông tin khoa học về Trái Đất?

Trả lời:

- Thông điệp lớn nhất từ văn bản là việc bảo vệ sự sống trên Trái Đất:

+ Bảo vệ các loài động thực vật quý hiếm khỏi sự tuyệt chủng.

+ Bảo vệ môi trường sống của con người và tất cả sinh vật trên hành tinh này.

Câu 6 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những đặc trưng của loại văn bản thông tin thể hiện trong văn bản này như thế nào?

Trả lời:

- Văn bản cung cấp thông tin chính xác, khách quan, có tính thuyết phục cao.

- Các yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận được phối hợp nhịp nhàng, giúp bài viết dễ hiểu và có sức tác động mạnh mẽ tới người đọc.

Câu 7 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bạn có thể thay đổi nhan đề văn bản thành “Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất” không? Vì sao tác giả lại chọn nhan đề ngắn gọn như vậy?

Trả lời:

- Dù có thể đổi nhan đề, nhưng nhan đề “Sự sống và cái chết” ngắn gọn và súc tích, bao hàm tất cả các vấn đề mà tác giả muốn truyền tải, khiến người đọc dễ dàng cảm nhận và suy ngẫm.

Câu 8 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Văn bản này đã tác động như thế nào đến nhận thức của bạn về cuộc sống?

Trả lời:

- Tôi nhận thức được rằng mỗi chúng ta đều có trách nhiệm bảo vệ sự sống:

+ Trân trọng từng khoảnh khắc của sự sống.

+ Bảo vệ môi trường và bảo vệ sự sống của mọi loài sinh vật trên Trái Đất.

* Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Thu thập thông tin về một loài sinh vật bạn yêu thích và viết một đoạn văn ngắn (150 chữ) về nó.

Đoạn văn tham khảo

Ếch là loài động vật lưỡng cư có thể thích nghi với nhiều môi trường khác nhau. Từ những chú ếch nhỏ bé, với chiếc lưỡi dài và đôi mắt sắc bén, đến những con ếch khổng lồ, chúng đều có khả năng sống sót tuyệt vời. Đặc biệt, sự thay đổi màu sắc da giúp chúng dễ dàng tránh kẻ thù và bắt mồi. Hầu hết các loài ếch đều sinh sống ở những nơi có nước ngọt và môi trường ẩm ướt, là ví dụ điển hình của sự tiến hóa và sự thích nghi tuyệt vời của thiên nhiên.