Tuyển tập 11 bài thơ đặc sắc nhất của nhà thơ Chế Lan Viên

Con cò

I
Khi con thơ bé bồng trên tay
Chưa từng biết đến hình cò bay
Nhưng trong lời ru ngọt ngào của mẹ
Cánh cò trắng nhẹ nhàng chao liệng:
"Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò Cổng Phủ
Con cò Đồng Đăng..."
Cò lặn lội kiếm ăn đơn độc
Con có mẹ hiền, vui chơi rồi giấc ngủ say
"Con cò ăn đêm
Con cò xa tổ
Cò gặp cành mềm
Cò sợ xáo măng..."
Ngủ ngoan nào, cò ơi đừng sợ
Cành mềm mẹ đã tay nâng đỡ dịu dàng
Lời ru mẹ hát ấm áp xuân sang
Con chưa biết cò, vạc là gì nhỉ
Chưa hay những cành mềm trong khúc hát
Sữa mẹ ngọt lành, con ngủ giấc bình yên

II
Ngủ ngoan, ngủ ngoan, ngủ ngoan
Để cò trắng đến làm quen
Cò đứng quanh nôi nhỏ
Rồi vào tổ ấm êm
Con ngủ say là cò cùng nghỉ ngơi
Đôi cánh trắng đắp chung ấm áp
Mai khôn lớn, con theo cò tới lớp
Cánh cò bay theo bước chân trẻ thơ
Lớn lên, lớn lên, lớn lên...
Con sẽ làm gì?
Con làm thi sĩ nhé
Cánh cò trắng mãi bay không ngừng nghỉ
Trước hiên nhà
Và trong từng câu thơ mát lành

III
Dù gần con
Dù xa con
Lên non xuống biển
Cò vẫn tìm con
Cò mãi yêu thương
Dù lớn khôn con vẫn là con của mẹ
Theo suốt đời, tình mẹ chẳng phai mờ
À ơi!
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát
Là cả cuộc đời
Vỗ cánh bên nôi
Ngủ đi, ngủ đi!
Cho cánh cò, cánh vạc
Cho cả trời xanh
Đến hát
Ru nôi.

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

...Cái vui bây giờ

Nắng xuân rải nhẹ xuống muôn nóc nhà
Im bặt tiếng than đời xưa gió cuốn
Mẹ ru con bằng khúc quân hành rộn rã
Đời vui tươi nên áo vải cũng đơm hoa

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Những sợi tơ lòng

Ta chẳng muốn trời xoay đất chuyển nữa
Ngày tháng dài vô tận đuổi nhau trôi
Xuân đừng về! Hè đừng mang lửa đỏ!
Thu ngừng sang! Đông thôi não nùng ơi!

Vũ trụ xoay, lòng ta thêm rướm máu
Nỗi sầu thương thấm đẫm cõi hư không
Tháng năm qua, gạch Chàm rơi lả tả
Tháp Chàm nghiêng dưới ánh nguyệt mờ trong

Hè đến rồi! Lửa căm hờn bùng cháy!
Gió thu về lạnh buốt cả hồn thơ!
Đông tàn phai, xuân sang càng lộng lẫy
Chỉ thêm sầu, thêm nặng trĩu tâm tư!

Hỡi Tạo hóa! Xin trả ta về cội
Đưa ta xa lánh thế tục phù hoa
Cảnh trần gian chỉ làm lòng quặn thắt
Niềm vui nào cũng gợi nỗi xót xa!

Hãy cho ta một vì sao lạnh giá
Một tinh cầu lẻ loi tận chân trời
Nơi ấy ta trốn đời quên thế sự
Xa phiền muộn, xa đau khổ chơi vơi!

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Ngoảnh lại mùa đông

Quay về mùa đông nhớ bạn xưa
Bao người vẫn lạc giữa đông tàn
Em đến muộn màng sau xuân hết
Vẫn còn vạn đóa hồng đang nở

Kẻ thù đi rồi, gió lạnh tan
Hôm nay từ biệt ốm đau buồn
Em dắt tay anh về với nắng
Cuộc sống tươi vui đang chờ đón

Ngày tháng trôi mau em có hay?
Cuộc sống tưởng chừng đã chôn vùi
Giờ đây hạnh phúc nhân đôi mãi
Anh muốn làm chim hót suốt ngày

Mắt không còn lệ, tay thêm sức
Chân đi mạnh mẽ, mặt hồng lên
Với tới cành cao, bước dài rộng
Ba lô vai nặng vẫn vui tươi

Bờ ao bóng nhãn, hè về đó
Phượng đỏ thay màu gạo đỏ tươi
Tơ hồng giục giã, lòng rộn rã
Vải ngọt, hồng thơm, chim gọi đôi

Ta ôm trọn cuộc đời mênh mông
Chim ơi đừng gọi nữa làm chi!
Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn)

Ánh sáng

Cả vũ trụ đêm nay tràn ánh sáng
Bên nàng Chiêm ta say giấc mộng vàng
Miệng đầy trăng không thốt nổi vần thơ
Mắt lấp lánh sao trời không khép lại

Tai ngập tràn lời yêu say đắm mãi
Chẳng nghe âm thanh trần thế xôn xao
Mũi ngạt ngào hương xứ lạ Hoa Trăng
Hơi thở nghẹn, tâm hồn đầy mộng ảo

Có ai không trên đảo mây xa thẳm?
Hãy quăng xuống dải lụa mỏng manh thôi!
Để đưa hồn ta tới chốn thiên thai
Trời thăm thẳm! Lời gọi không hồi đáp!

(Phù Cát 4-8-1937)
Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Khúc ca chiều

Nắng dịu dàng như tấm lụa phai màu
Vây gốc cổ thụ, tán lá buông sầu
Chiều về nhẹ, gió vô tình lướt qua
Chẳng làm bụi đường xao động bay xa
Ôi tĩnh lặng vẫn ôm nàng bất tử
Hoàng hôn muôn thuở ngập ngừng giã biệt

Tâm hồn rộng mở đón những yêu thương
Tình bao la vẫy gọi mảnh hồn buồn
Ôi, cho hồn đau thương tìm đôi cánh
Ôi, cho trời sương giăng thêm lạnh giá
Giữa chiều tà với ngọn gió vô hương
Tình đôi ta tựa hạt bụi đường thường

Bay lên trời chẳng nâng nổi ước mơ
Cánh yêu đương nặng trĩu hồn mộng mơ
Và trong chiều vạn hố sầu cô độc
Bóng vô hình đợi hồn khi xế bóng
Ôi, im lặng của nắng chiều vĩnh cửu
Ngỡ ngàn năm vẫn chưa quen ly biệt
Để du dương lá khóc tiếng đôi nhành
Dòng thời gian trôi về bến xuân xanh
Che gốc già, lá buông màn rủ xuống
Tấm áo xuân phủ nắng vàng phai nhạt
Hồn tôi nghe tiếng khóc tự trong tim
Một đám tang đưa hồn xuống mộ đêm
Cành biếc kia nắng vàng vừa tắt nắng
Lòng tôi buồn như đám không người viếng
Và hồn tôi là vạn đám tang đau
Mà phất phơ trong gió lá ngập ngừng?

(1938)
Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Nguồn thơ của tôi

(Đáp lại bài "Nguồn thi cảm" của Thanh Tịnh)

Ngàn năm trước lửa thiêu đền tháp cổ
Binh đao dậy chuyển rung đất Chàm xưa
Ngàn năm trước tiếng gào reo vang vọng
Chiến trường xưa máu đỏ ngập triền xa

Dòng máu ấy trôi qua bao thế hệ
Trong quên lãng mờ ảo giữa sương đêm
Một chiều kia, chiều buồn hiu quạnh
Máu đào dâng tràn ngập cả hồn thơ

Một chiều kia máu hồng tuôn chảy mãi
Theo ngọn bút nhỏ giọt huyết thi nhân
Những cảnh tượng huyền hoặc hay rực rỡ
Mà chiều xưa hiện giữa chốn ĐIÊU TÀN.

(24-12-1936)
Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Người đi tìm hình của nước

Tổ quốc đẹp vô ngần. Nhưng Người phải lên đường
Xin làm con sóng vỗ dưới tàu đưa tiễn
Khi bến bờ khuất sau màn sương khói
Hàng tre quê hương mờ dần sau lưng

Đêm đầu xa xứ, ai nỡ chợp mắt
Sóng vỗ mạn thuyền đâu phải sóng quê nhà
Trời xa lạ không xanh màu đất mẹ
Càng xa quê, càng thấm thía nỗi đau

Chúng ta ngủ trong chăn đời chật hẹp
Giấc mơ nhỏ đè nát kiếp con người
Hạnh phúc gói trong tà áo đẹp
Mái nhà yên bình rủ bóng tâm hồn

Trăm giấc mộng không chống nổi đêm dày
Ta bất lực trước mưa tuôn gió cuốn
Lòng thành con rối
Cuộc đời giật dây

Quanh hồ Gươm ai bàn chuyện vua xưa
Lòng đã hóa rêu phong theo năm tháng
Làm sao hiểu hết tấm lòng lãnh tụ
Dẫn đường đi cho cả dân tộc theo sau

Hình đất nước không phải thơ đá tạc
Mảnh quê nhà hay bóng dáng mơ hồ
Mà là sinh mệnh dân tộc
Vầng dương tương lai rực rỡ phía trước

Có nhớ chăng hỡi giá băng Ba Lê
Viên gạch hồng chống lại cả mùa đông
Sương mù Luân Đôn có hay
Giọt mồ hôi Người rơi trong đêm vắng

Con tàu lênh đênh qua đại dương
Người đi hỏi khắp chân trời góc bể
Nơi tự do, chốn nô lệ
Tìm con đường cách mạng sáng tươi

Đêm mộng thấy hình Tổ quốc
Ban ngày tìm dáng nước non nhà
Miếng ngon cũng đắng lòng vì nước
Nhành hoa kia cũng khiến bận lòng

Ngày mai dân ta sống sao?
Sông Hồng chảy về đâu? Lịch sử?
Bao giờ Trường Sơn tỉnh giấc
Cánh tay thần vươn tới trời xanh?

Rồi cờ sao sẽ bay cao?
Tiếng ca vang khắp nơi nơi
Nụ cười rạng rỡ
Ôi độc lập!
Bầu trời xanh Tổ quốc
Tự do chói lọi trên đầu

Kìa mặt trời Nga rực phương Đông
Cây đắng nay trĩu quả ngọt
Người đau khổ được chia hạnh phúc
Sao vàng bay cùng liềm búa công nông

Luận cương đến, Bác khóc
Giọt lệ rơi trên trang Lênin
Bốn bức tường lặng nghe Bác lật từng trang
Đất nước ngoài kia đang chờ tin

Bác reo lên như nói cùng dân tộc
"Cơm áo đây rồi! Hạnh phúc đây rồi!"
Hình Đảng lồng trong hình Nước
Phút khóc đầu tiên là phút Bác cười

Bác thấy:
Dân ta bưng bát cơm đầy mồ hôi
Ruộng đồng trở về với người cày
Mỏ than, rừng bạc, biển ngọc
Không còn xác người bên đường ray

Giặc tan rồi. Trời xanh cất tiếng hát
Điện sáng cùng trăng vào phố nhỏ
Người nông dân thành trí thức
Anh hùng mọc lên từ tầng lớp lao công

Việt Nam nghìn năm vua chúa
Nay là của nhân dân lao động
Mái rạ xưa nay thay ngói đỏ
Cuộc đời bình dị cũng đẹp như hoa

Ôi! Đường đến Lênin là đường về Tổ quốc...
Tuyết Matxcova lạnh gấp trăm lần
Trong tuyết trắng như ngưng bao giọt lệ
Lênin mất rồi. Nhưng Bác vẫn bước chân

Luận cương Lênin theo Người về nước
Biên giới xa mà như đã tới nơi
Kìa, Bác đang hôn lên mảnh đất
Nghe trong màu hồng, hình Tổ quốc chào đời.

1960
Nguồn:
1. Ánh sáng và phù sa, NXB Văn học, 1960
2. Chế Lan Viên toàn tập, Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn, NXB Văn học, 2002

Tiếng hát con tàu - Hành trình tâm hồn hướng về Tây Bắc

Không chỉ riêng Tây Bắc, khi trái tim ta đã hóa thành con tàu lăn bánh, khi Tổ quốc vang lên khúc ca bốn phương, thì tâm hồn ấy chính là Tây Bắc. Bài thơ như lời thúc giục lên đường, nơi nhân dân và núi rừng anh hùng đang chờ đón.

Chế Lan Viên viết nên những vần thơ đẫm chất trữ tình cách mạng, nơi tình yêu đất nước hòa quyện với nỗi nhớ thương da diết. Những hình ảnh người du kích áo nâu, em liên lạc rừng sâu, bà mế tóc bạc... hiện lên thật sinh động, khắc sâu ân tình kháng chiến.

Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ Chế Lan Viên giai đoạn sau cách mạng, được trích giảng trong chương trình Ngữ văn 12.

Xuân - Khúc bi ca của hồn thơ đau thương

"Tôi có chờ đâu, có đợi đâu" - câu thơ mở đầu như tiếng thở dài chán chường. Chế Lan Viên vẽ nên một mùa xuân nghịch cảnh, nơi tất cả chỉ là vô nghĩa, là khổ đau.

Những hình ảnh đối lập: người nghèo không biết Tết, đứa trẻ không biết khóc... phản chiếu một thế giới phi lý. Bài thơ là tiếng kêu thảng thốt của một tâm hồn nhạy cảm trước sự tàn phai của thời gian và kiếp người.

Tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ siêu thực, ảnh hưởng chủ nghĩa tượng trưng Pháp trong giai đoạn đầu sáng tác của tác giả.