Tuyển tập 6 bài phân tích sâu sắc "Ý nghĩa văn chương" của Hoài Thanh dành cho học sinh lớp 7

I. Khám phá tổng quan về tác phẩm

1. Tác giả tài hoa:

Hoài Thanh (1909-1982), tên thật Nguyễn Đức Nguyên, là cây bút phê bình xuất sắc của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thơ mới thông qua công trình "Thi nhân Việt Nam" - viết chung với Hoài Chân.

2. Kiệt tác văn chương

Trích từ "Bình luận văn chương", tác phẩm được chia làm hai phần chính:
- Phần 1: Khởi nguồn thi ca từ tình yêu thương
- Phần 2: Sứ mệnh cao cả của văn chương với nhân sinh

II. Hướng dẫn khám phá tác phẩm

Câu 1: Hoài Thanh khẳng định cốt lõi của văn chương bắt nguồn từ tấm lòng nhân ái, biết yêu thương con người và vạn vật.

Câu 2: Văn chương vừa là tấm gương phản chiếu cuộc sống đa dạng, vừa là thế giới sáng tạo độc đáo mang dấu ấn riêng của người nghệ sĩ.

Câu 3: Sức mạnh của văn chương nằm ở khả năng khơi gợi những xúc cảm mới mẻ và bồi đắp những tình cảm sẵn có trong tâm hồn người đọc.

Câu 4: a) Đây là áng văn nghị luận sâu sắc về văn chương. b) Nét đặc sắc: kết hợp hài hòa giữa lập luận chặt chẽ và cảm xúc dạt dào.

III. Rèn luyện kỹ năng

Giải thích quan điểm: Văn chương như người thầy tâm hồn, giúp ta:
- Khám phá những xúc cảm chưa từng trải nghiệm
- Nuôi dưỡng và làm giàu có thêm những tình cảm sẵn có

A. TINH HOA KIẾN THỨC

1. Chân dung tác giả:

Hoài Thanh (1909-1982) - người con ưu tú của Nghi Trung, Nghi Lộc, Nghệ An.
Bậc thầy phê bình văn học với giải thưởng Hồ Chí Minh danh giá.
Nét độc đáo trong phê bình của ông không nằm ở hệ thống lý luận khô khan mà ở khả năng cảm thụ tinh tế, cách diễn đạt giản dị mà sâu sắc, dí dỏm. Kiệt tác "Thi nhân Việt Nam" đã khắc họa chân dung những tài năng thơ mới một cách sống động nhất.

2. Tác phẩm tiêu biểu:
"Ý nghĩa văn chương" (còn có tên "Ý nghĩa và công dụng của văn chương") là viên ngọc quý trong kho tàng lý luận văn học.

3. Cốt lõi tư tưởng:
Văn chương khởi nguồn từ trái tim nhân ái, là tấm gương phản chiếu muôn mặt đời sống và đồng thời kiến tạo nên thế giới tinh thần phong phú. Thiếu văn chương, đời sống tâm hồn nhân loại sẽ trở nên nghèo nàn vô cùng.

I. Khám phá văn bản:

Câu 1:

*Theo nhà phê bình Hoài Thanh: Cội nguồn văn chương chính là trái tim biết yêu thương - tình cảm chân thành dành cho con người và vạn vật.

Câu 2:

Hoài Thanh khẳng định: "Văn chương chính là tấm gương phản chiếu cuộc sống... đồng thời kiến tạo nên sự sống mới...".

*Giải mã thông điệp qua những minh chứng sinh động:

- "Tấm gương cuộc sống": Văn học là bức tranh đa sắc về đời sống, từ những câu ca dao giản dị:

"Gió đưa cành trúc la đà...

Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ"

Đến vẻ đẹp thanh khiết của hoa sen: "Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn"

- Sáng tạo sự sống: Văn chương thổi hồn vào những ước mơ, như hình tượng Sơn Tinh trong truyền thuyết.

Câu 3:

*Công năng của văn chương: Rèn giũa tâm hồn, khơi dậy lòng nhân ái và bồi đắp khả năng thẩm mỹ.

Câu 4:

a. Đặc trưng nghị luận văn chương: Luận bàn về giá trị nhân văn của văn học.

b. Nét độc đáo: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa lập luận sắc bén và cảm xúc dạt dào.

II. Thực hành ứng dụng:

Chiêm nghiệm câu nói: "Văn chương bồi đắp những xúc cảm mới mẻ, đồng thời vun bồi những tình cảm sẵn có".

- Khám phá cảm xúc mới: Như bài học về sự ăn năn trong "Dế Mèn phiêu lưu ký".

- Nuôi dưỡng tình cảm cố hữu: Giúp ta nhận rõ hơn những giá trị ẩn sâu trong tâm hồn.

I. Chân dung bậc thầy phê bình
- Hoài Thanh (1909-1982) - người con xứ Nghệ, đến từ Nghi Trung, Nghi Lộc
- Bút lực xuất chúng với kiệt tác "Thi nhân Việt Nam" (1942)
- Vinh dự đón nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT năm 2000
II. Tác phẩm kinh điển
1. Hành trình sáng tạo
- Khởi nguồn từ năm 1936, in trong "Bình luận văn chương"
- Từng được đổi tên thành "Ý nghĩa và công dụng của văn chương"
2. Cấu trúc ba tầng ý nghĩa
- Khởi nguyên: Nguồn mạch văn chương từ trái tim nhân ái
- Sứ mệnh: Văn chương như tấm gương và người sáng tạo sự sống
- Giá trị: Nuôi dưỡng đời sống tâm hồn nhân loại
3. Thông điệp nhân văn
Văn chương bắt nguồn từ tình yêu thương, phản ánh muôn mặt cuộc sống và kiến tạo những giá trị mới. Thế giới tinh thần sẽ khô cằn nếu thiếu đi mạch nguồn văn chương.
4. Nét bút tài hoa
- Hình ảnh giàu sức gợi
- Lối viết kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý trí và cảm xúc

III. Hành trình khám phá

Câu 1:

- Quan điểm Hoài Thanh: Văn chương khởi phát từ yêu thương
- Góc nhìn bổ sung: Văn chương bắt nguồn từ lao động
→ Hai quan điểm song hành, bổ trợ lẫn nhau

Câu 2:

Bản chất kỳ diệu của văn chương:
- Là tấm gương đa chiều phản ánh cuộc sống
- Là phép màu sáng tạo nên những thế giới mới

Câu 3:

Sức mạnh chuyển hóa của văn chương:
- Bồi đắp tình cảm cao đẹp
- Đánh thức những xúc cảm tiềm ẩn
- Lưu giữ tinh hoa văn hóa nhân loại

Câu 4:

a. Đặc trưng thể loại: Nghị luận văn chương sâu sắc
b. Phong cách độc đáo: Lý lẽ sắc bén hòa quyện cùng cảm xúc chân thành

IV. Trải nghiệm thực hành

Thấu hiểu câu nói: "Văn chương khơi gợi điều chưa có, vun bồi điều đang có" qua:
- "Sông nước Cà Mau": Đánh thức tình yêu thiên nhiên
- "Lượm": Nuôi dưỡng lòng biết ơn với hòa bình

Thông điệp sâu sắc: Văn chương chính là dòng sông nuôi dưỡng tâm hồn nhân loại, nơi tình yêu thương và sự sáng tạo không ngừng chảy trôi.

I. Chân dung bậc thầy phê bình

- Nguyễn Đức Nguyên (1909-1982) - bút danh Hoài Thanh, Văn Thiên - nhà phê bình lỗi lạc của văn học Việt Nam hiện đại. Cùng em trai Hoài Chân, ông đã tạo nên kiệt tác "Thi nhân Việt Nam" (1942).

- Xuất thân từ vùng đất học Nghi Trung, Nghi Lộc, Nghệ An, ông là tinh hoa của trường Quốc học Vinh. Trước 1945, ông tiên phong cho trường phái "Nghệ thuật vị nghệ thuật", đồng thời là chiến sĩ cách mạng trong Tân Việt cách mạng Đảng.

- Sau Cách mạng Tháng Tám, ông đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng: Chủ tịch Hội Văn hóa cứu quốc Huế, giảng viên Đại học Hà Nội, lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam, Viện trưởng Viện Văn học...

- Di sản đồ sộ: "Văn chương và hành động" (1936), "Quyền sống con người trong Truyện Kiều" (1949), bộ ba "Phê bình và tiểu luận" (1960-1971)...

II. Tinh hoa tác phẩm

1. Hành trình sáng tác
- Khởi nguồn từ năm 1936, in trong "Bình luận văn chương"
- Có lần đổi tên thành "Ý nghĩa và công dụng của văn chương"

2. Tầm nhìn sâu sắc
Văn chương là tấm gương phản chiếu cuộc sống đa chiều, khởi nguồn từ tình yêu thương và có sức mạnh kiến tạo nên những giá trị mới cho nhân loại.

3. Kiến trúc tư tưởng
- Khởi nguyên: Từ trái tim nhân ái
- Sứ mệnh: Phản ánh và sáng tạo sự sống
- Giá trị: Nuôi dưỡng tâm hồn

4. Giá trị nghệ thuật
- Hình ảnh đa tầng ý nghĩa
- Lối viết kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận sắc bén và cảm xúc tinh tế

III. Hành trình khám phá

Câu 1:
- Tư tưởng cốt lõi: Văn chương bắt nguồn từ yêu thương
- Góc nhìn mở rộng: Gắn liền với lao động sáng tạo
→ Hai quan điểm bổ sung cho nhau

Câu 2:
- "Lượm" của Tố Hữu: Hình tượng hóa thế hệ trẻ anh hùng
- "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh: Bức tranh thiên nhiên đầy thi vị

Câu 3:
- Khơi dậy tình cảm cao đẹp
- Bồi đắp năng lực thẩm mỹ

Câu 4:
a. Đặc trưng thể loại: Nghị luận văn chương sâu sắc
b. Phong cách độc đáo: Lý lẽ sắc bén hòa quyện cùng xúc cảm chân thành

IV. Thực hành ứng dụng
- "Sông nước Cà Mau": Đánh thức tình yêu quê hương
- "Lượm": Nuôi dưỡng lòng biết ơn hòa bình
Thông điệp: Văn chương là dòng sông vĩnh cửu nuôi dưỡng tâm hồn nhân loại, nơi tình yêu và sự sáng tạo không ngừng chảy trôi.

KHÁM PHÁ HÀNH TRÌNH VĂN CHƯƠNG CÙNG HOÀI THANH

1. Chân dung tác giả

- Hoài Thanh (1909-1982), người con ưu tú của Nghi Trung, Nghi Lộc, Nghệ An, đã dành trọn đời mình cho sự nghiệp phê bình văn học.

- Với những đóng góp xuất sắc, năm 2000 ông vinh dự được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Tác phẩm Thi nhân Việt Nam (1942) của ông được coi là viên ngọc quý trong kho tàng phê bình văn học nước nhà.

2. Tinh hoa tác phẩm

- Ý nghĩa văn chương (1936) nguyên bản in trong Bình luận văn chương, sau này được biết đến với nhan đề mới Ý nghĩa và công dụng của văn chương.

- Tác phẩm được chia thành hai mạch chảy tư tưởng:

+ Khởi nguồn từ tình yêu thương: Văn chương bắt nguồn từ trái tim biết rung cảm trước cuộc đời.

+ Sức mạnh chuyển hóa: Văn chương như ngọn đèn soi rọi và nuôi dưỡng tâm hồn con người.

NHỮNG GÓC NHÌN SÂU SẮC

Câu hỏi 1: Theo Hoài Thanh, cốt lõi của văn chương nằm ở đâu?

- "Cốt yếu" là điểm then chốt, không phải toàn bộ. Với Hoài Thanh, văn chương khởi nguồn từ "lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài". Đây là quan điểm mở, có thể bổ sung bằng cách nhìn khác như văn chương bắt nguồn từ lao động.

Câu hỏi 2: Văn chương phản ánh và sáng tạo sự sống như thế nào?

- Như tấm gương đa chiều: Văn chương phản chiếu muôn mặt đời sống con người.

- Như phép màu sáng tạo: Văn chương kiến tạo những giá trị mới, thúc đẩy con người vươn tới chân trời mơ ước.

Câu hỏi 3: Sứ mệnh thực sự của văn chương?

- Văn chương là liều thuốc tinh thần: Bồi đắp những xúc cảm mới mẻ, làm sâu sắc thêm tình cảm sẵn có.

- Là cây cầu kết nối: Giúp con người thấu hiểu cái đẹp, trân quý thiên nhiên và lịch sử.

Câu hỏi 4: Nét độc đáo trong nghệ thuật nghị luận của Hoài Thanh?

- Thuộc dòng nghị luận văn chương, tác phẩm kết hợp hài hòa giữa:

+ Lập luận sắc bén

+ Cảm xúc chân thành

+ Hình ảnh sinh động

- Điển hình như đoạn kể chuyện thi sĩ Ấn Độ, vừa có sức thuyết phục lý tính, vừa gợi cảm xúc dạt dào.

BÀI HỌC NGỌT NGÀO

Văn chương như dòng sông êm đềm:

- Mang đến những hạt phù sa cảm xúc mới lạ

- Bồi đắp thêm cho bãi bồi tâm hồn những tầng văn hóa sâu sắc

Qua lăng kính của Hoài Thanh, ta thấy rõ: Thiếu văn chương, đời sống tinh thần nhân loại sẽ như sa mạc cằn cỗi, thiếu đi những ốc đảo xanh tươi của tình người và vẻ đẹp cuộc sống.