Văn mẫu: Nghệ thuật phân tích và đánh giá tác phẩm truyện kể

Đề bài: Phân tích và đánh giá giá trị nghệ thuật của một tác phẩm truyện kể.

Kỹ năng viết bài nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm tự sự

I. Khung bài mẫu: Cấu trúc bài nghị luận phân tích truyện kể

1. Phần mở bài: Giới thiệu tác phẩm và định hướng phân tích

- Khéo léo dẫn dắt người đọc vào tác phẩm qua những thông tin cô đọng: nhan đề, tác giả cùng những cảm nhận ban đầu đầy ấn tượng. Chia sẻ chân thành lý do lựa chọn cùng những giá trị khiến tác phẩm trở nên đặc biệt trong mắt bạn.

2. Phần thân bài:

+ Khái quát tinh tế cốt truyện bằng ngôn từ hàm súc, làm nổi bật những tình tiết then chốt.

+ Làm rõ chiều sâu chủ đề thông qua những phân tích sắc bén, được minh chứng bằng những trích dẫn đắt giá từ nguyên tác.

+ Khám phá tài hoa nghệ thuật của tác giả qua các yếu tố: ngôn từ, kết cấu, hình tượng... Mỗi nhận định đều được chứng minh bằng những ví dụ tiêu biểu từ tác phẩm.

3. Phần kết bài:

- Khép lại bài phân tích bằng cách tóm lược những luận điểm chính, khẳng định giá trị nghệ thuật và nhân văn của tác phẩm, đồng thời gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về ý nghĩa câu chuyện.

II. Tuyển tập bài văn mẫu phân tích, đánh giá truyện kể

1. Bài phân tích mẫu số 1: Khám phá giá trị nhân văn trong "Cuộc tu bổ lại các giống vật"

"Cuộc tu bổ lại các giống vật" nổi bật với cách lý giải độc đáo về nguồn gốc muôn loài, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Được nhà nghiên cứu Nguyễn Đổng Chi sưu tầm trong "Lược khảo về thần thoại Việt Nam", tác phẩm này thực sự là viên ngọc quý cả về nội dung lẫn nghệ thuật kể chuyện dân gian.

Truyện kể về hành trình Ngọc Hoàng tạo dựng thế giới muôn loài trước khi tạo ra con người. Do thiếu nguyên liệu và vội vàng muốn thế giới sớm đông vui, nhiều loài vật được tạo ra chưa hoàn chỉnh. Ba vị Thiên thần được cử xuống trần để bù đắp khiếm khuyết này, qua đó tác giả dân gian đã khéo léo lý giải đặc điểm kỳ thú của các loài vật quen thuộc như vịt, chó và chim.

Tác phẩm mở ra khung cảnh buổi sơ khai khi "trước khi sáng tạo ra con người đã nặn ra vạn vật". Trong không gian vũ trụ còn trống vắng, Ngọc Hoàng khao khát "có một thế giới ngay trong một sớm một chiều". Khi các Thiên thần mang tin vui đến, muôn loài "đều tranh nhau tìm đến" trong niềm hân hoan khôn xiết. Chi tiết ba vị Thiên thần "cố lo làm tròn nhiệm vụ" và các loài vật "khi ra về đều lấy làm thỏa mãn" thể hiện tấm lòng nhân ái. Đặc biệt, cách các vị dùng "chân ghế" cho vịt, "chân hương" cho chim không chỉ giải thích tập tính loài vật mà còn ẩn chứa triết lý sâu xa về sự không hoàn hảo trong tạo hóa. Qua đó, tác giả dân gian đã chuyển tải chủ đề từ những điều vĩ đại sang những điều giản dị trong đời sống, khiến câu chuyện trở nên gần gũi mà vẫn đầy tính nhân văn.

Nghệ thuật kể chuyện đặc sắc chính là yếu tố then chốt làm nên sức hấp dẫn của tác phẩm. Với cốt truyện giản dị gần gũi đời thường, tác phẩm khéo léo lý giải tập tính các loài vật qua lăng kính thần thoại. Các yếu tố kỳ ảo được vận dụng tài tình, từ hình tượng Ngọc Hoàng đầy quyền năng "nặn ra vạn vật" đến ba vị Thiên thần với sứ mệnh "tu bổ khiếm khuyết cho muôn loài". Nghệ thuật xây dựng nhân vật cũng đặc biệt ấn tượng khi khắc họa Ngọc Hoàng vừa mang quyền năng siêu nhiên, vừa có nét tính cách rất đỗi con người qua chi tiết "nóng vội muốn tạo thế giới trong một sớm một chiều".

Qua hành trình phân tích, "Cuộc tu bổ lại các giống vật" hiện lên như một viên ngọc sáng trong kho tàng thần thoại Việt Nam. Tác phẩm không chỉ làm phong phú chủ đề sáng tạo thế giới mà còn thể hiện tài hoa trong cách kể chuyện dân gian độc đáo.

"Cuộc tu bổ lại các giống vật" mãi mãi là câu chuyện đẹp trong tâm thức người Việt, nơi trí tưởng tượng dân gian hòa quyện cùng những quan sát tinh tế về thế giới tự nhiên. Tác phẩm như cầu nối đưa chúng ta trở về với thế giới quan đầy màu sắc của cha ông thuở trước.

2. Bài phân tích mẫu số 2: Khám phá giá trị nhân văn trong truyện cổ tích "Cây khế"

Trong kho tàng cổ tích Việt Nam, "Cây khế" luôn chiếm vị trí đặc biệt như một kiệt tác thu nhỏ, kết tinh trí tuệ và tâm hồn dân tộc qua bao thế hệ truyền miệng.

Truyện kể về số phận hai anh em mồ côi với cây khế - di sản duy nhất cha mẹ để lại. Khi người anh lấy vợ, tính tham lam nổi lên, chiếm đoạt hết tài sản, đẩy vợ chồng em vào túp lều tranh với cây khế còi cọc. Nhưng chính từ gốc khế ấy, điều kỳ diệu đã xảy ra khi chim thần đến ăn và trả ơn bằng vàng bạc. Khi người anh tham lam đòi đổi cả gia tài lấy cây khế, số phận đã trừng trị thích đáng cho lòng tham vô đáy của hắn. Cốt truyện giản dị mà chứa đựng bài học nhân sinh sâu sắc về lòng tham và sự công bằng của tạo hóa.

"Cây khế" phản ánh cuộc đối đầu giữa hai phẩm chất con người: lòng tham vô độ của người anh và đức tính lương thiện của người em. Tác phẩm không chỉ là lời cảnh tỉnh về sự tha hóa của con người trước đồng tiền, mà còn ngợi ca giá trị của sự chân thật, siêng năng. Đặc biệt, câu chuyện còn là hồi chuông cảnh tỉnh về việc giữ gìn tình nghĩa anh em - giá trị vĩnh hằng trong mọi thời đại.

Thành công của "Cây khế" không chỉ nằm ở giá trị nội dung mà còn ở nghệ thuật kể chuyện tài tình. Các thủ pháp nghệ thuật được vận dụng khéo léo đã nâng tầm câu chuyện, biến bài học đạo đức thành một kiệt tác truyền miệng sống mãi với thời gian.

Nghệ thuật xây dựng tình huống là điểm sáng đầu tiên. Tình huống chia gia tài phơi bày bản chất con người, còn tình huống chim thần xuất hiện là bước ngoặt thể hiện triết lý "ở hiền gặp lành". Chim thần - nhân vật chức năng quen thuộc trong cổ tích, trở thành hiện thân của công lý, thực hiện ước mơ công bằng của nhân dân.

Nghệ thuật xây dựng nhân vật mang tính biểu tượng cao. Người anh đại diện cho thói tham lam tàn nhẫn, người em tiêu biểu cho phẩm chất lương thiện. Sự đối lập này tạo nên kịch tính và làm nổi bật thông điệp đạo đức mà tác phẩm muốn truyền tải.

Nét đặc sắc cuối cùng là cách khắc họa tính cách qua hành động và ngôn ngữ. Chỉ vài chi tiết như thái độ "rối rít, vái lạy" của người anh hay lời than thở mộc mạc của người em đã bộc lộ rõ bản chất mỗi nhân vật. Cách miêu tả người anh "nhét đầy vàng vào ống quần" và người em "chỉ lấy vừa đủ" là những nét vẽ tinh tế, để lại ấn tượng sâu sắc về bài học cân bằng trong cuộc sống.

Qua những phân tích trên, "Cây khế" hiện lên như một viên ngọc sáng trong kho tàng cổ tích Việt Nam. Tác phẩm không chỉ là bài học đạo đức sâu sắc về lòng tham và tình anh em, mà còn là mẫu mực về nghệ thuật kể chuyện dân gian với hệ thống tình huống đắt giá, ngôn ngữ hàm súc và cách xây dựng nhân vật mang tính biểu tượng cao.

Câu chuyện như lời cảnh báo nghiêm khắc: lòng tham và sự vô tâm với tình cảm gia đình sẽ luôn nhận lấy kết cục bi thảm, trong khi sự lương thiện và chăm chỉ sẽ được đền đáp xứng đáng.

3. Bài phân tích mẫu số 3: Khám phá thế giới quan người Việt cổ qua truyện "Thần Trụ Trời"

"Thần Trụ Trời" - kiệt tác thần thoại được lưu truyền từ thuở hồng hoang, được nhà nghiên cứu Nguyễn Đổng Chi ghi chép trong "Lược khảo về thần thoại Việt Nam". Tác phẩm chính là câu trả lời đầy chất thơ của người Việt cổ về nguồn gốc vũ trụ: sự hình thành trời đất, địa hình gồ ghề cùng hệ thống sông núi, biển đảo.

Truyện phản ánh khát vọng giải mã tự nhiên của người xưa. Khi tri thức còn hạn chế, họ đã sáng tạo nên hình tượng vị thần khổng lồ với sức mạnh phi thường để lý giải thế giới. Cách lý giải ngây thơ mà đầy chất thơ này cho thấy trí tưởng tượng phong phú và tâm hồn lãng mạn của tổ tiên ta. Mỗi chi tiết về Thần Trụ Trời đều toát lên vẻ huyền bí, phi thường, biến vũ trụ thành một nhân vật sống động.

Hành động đầu tiên của Thần Trụ Trời - "vươn vai đứng dậy, ngẩng đầu đội trời, giang chân đạp đất" - mang nét tương đồng với thần thoại Bàn Cổ của Trung Quốc. Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nằm ở cách thức tạo lập vũ trụ: trong khi Bàn Cổ biến hóa thân hình để đẩy trời đất xa nhau, thì Thần Trụ Trời lại dùng cột đá khổng lồ để chống đỡ bầu trời - một sáng tạo độc đáo của tư duy người Việt cổ.

Sự tương đồng và khác biệt giữa Thần Trụ Trời và Bàn Cổ phản ánh quy luật phát triển chung của thần thoại các dân tộc: vừa kế thừa những mô-típ chung, vừa sáng tạo nét riêng độc đáo. Qua thời gian, người Việt cổ đã không ngừng bồi đắp, làm phong phú thêm kho tàng văn hóa dân tộc. Nghệ thuật phóng đại trong thần thoại đã hình thành nên lối tư duy hình tượng, khoáng đạt - nét đặc trưng trong tâm hồn và trí tưởng tượng của người Việt.

"Thần Trụ Trời" không chỉ giải thích nguồn gốc vũ trụ bằng trí tưởng tượng phong phú, mà còn ẩn chứa hạt nhân lịch sử - phản ánh quá trình khai phá, chinh phục tự nhiên của tổ tiên ta. Đằng sau những yếu tố kỳ ảo là tinh thần lao động sáng tạo, ý chí cải tạo tự nhiên của con người thời cổ đại.

Kỹ năng phân tích, đánh giá tác phẩm văn học là hành trang không thể thiếu trên hành trình khám phá văn chương. Hy vọng những bài học từ các tác phẩm này sẽ giúp bạn đọc tích lũy thêm nhiều hiểu biết sâu sắc về giá trị nội dung và nghệ thuật của văn học dân gian.