6 bài phân tích đặc sắc khổ đầu 'Bếp lửa' - Bằng Việt - Tuyển tập dành cho học sinh Ngữ văn lớp 9

Bằng Việt khởi nghiệp thơ vào thập niên 60 thế kỷ XX, nổi bật trong lớp thi sĩ trưởng thành từ kháng chiến chống Mỹ. Thơ ông như tấm lụa mềm mại, thấm đẫm chất trữ tình khi khắc họa ký ức tuổi thơ, tình gia đình. "Bếp lửa" - viết năm 1963 khi tác giả du học tại Liên Xô - là viên ngọc sáng nhất trong sự nghiệp sáng tác, sau được in chung trong tập "Hương cây - Bếp lửa" với Lưu Quang Vũ. Thi phẩm đan xen dòng hồi tưởng và hiện tại, thắp lên ngọn lửa thiêng của tình bà cháu đẹp đẽ, bình dị mà sâu lắng.

Mạch thơ chảy từ ký ức đến chiêm nghiệm, khơi nguồn từ hình tượng bếp lửa quê nhà và bóng hình tảo tần của bà. Qua đó, nhân vật trữ tình - chính là hồn thơ Bằng Việt - bộc bạch nỗi nhớ thương vô hạn về thuở ấu thơ được bà chở che, đồng thời thể hiện lòng biết ơn sâu nặng với cội nguồn gia đình, quê hương.

Hình ảnh mở đầu "bếp lửa chờn vờn sương sớm" hiện lên như bức tranh thủy mặc, nơi ngọn lửa bập bùng hòa quyện với làn sương mai. Đó không chỉ là bếp lửa thực, mà còn là ngọn lửa tâm tưởng ấp ủ bao kỷ niệm:

Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.

Cụm từ "ấp iu nồng đượm" thật khéo léo khi diễn tả bàn tay bà nhen nhóm yêu thương, còn "biết mấy nắng mưa" lại cô đúc cả đời bà lam lũ. Chữ "thương" chứa đựng biết bao tầng ý: vừa là yêu mến, xót xa, lại vừa là sự tôn kính, lòng biết ơn vô hạn.

Khổ thơ đầu như khúc dạo đầu của bản giao hưởng cảm xúc, đặt nền móng cho hành trình hoài niệm về bếp lửa yêu thương, về người bà - người giữ lửa thiêng cho cả tuổi thơ cháu.

Cùng với những tên tuổi lớn của thơ ca kháng chiến, Bằng Việt đã ghi dấu ấn bằng những vần thơ chan chứa tình cảm gia đình hòa quyện cùng lòng yêu nước. 'Bếp lửa' - sáng tác năm 1963 khi tác giả du học tại Liên Xô - là tiếng lòng thổn thức của người con xa xứ, đặc biệt cô đọng trong khổ thơ mở đầu đầy xúc động:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!"

Bếp lửa trong thơ Bằng Việt không đơn thuần là hình ảnh thực, mà đã trở thành biểu tượng thiêng liêng của tình bà cháu. Đó là ngọn lửa được nhen lên từ bàn tay tảo tần, từ những giọt mồ hôi và cả nước mắt người bà. Khi hồi tưởng, trong lòng cháu trào dâng nỗi nhớ thương vô hạn về những tháng ngày gian khó:

"Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi...

Những ký ức về nạn đói năm Ất Dậu hiện lên chân thực đến xót xa. Cái cay của khói bếp hòa cùng cái cay nơi sống mũi khi nghĩ về hình ảnh người cha 'khô rạc ngựa gầy', về người bà tần tảo sớm hôm. Tám năm ròng bên bà nhóm lửa, tám năm cháu lớn lên trong vòng tay chở che, dạy dỗ của bà:

"Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học"

Tiếng tu hú khắc khoải trên cánh đồng xa trở thành điệp khúc của ký ức, gợi nhớ những câu chuyện bà kể, những bài học bà dạy. Tình yêu thương bao la của bà như ngọn lửa ấm, sưởi ấm cả những ngày tháng xa cách. Đoạn thơ khép lại bằng lời trách nhẹ nhàng mà đầy thương nhớ:

"Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?"

Qua dòng hồi tưởng xúc động, Bằng Việt đã khắc họa thành công hình ảnh người bà - biểu tượng của sự hy sinh thầm lặng và tình yêu thương vô bờ. Đó cũng chính là cội nguồn sâu xa của lòng yêu quê hương, đất nước.

Trong hành trình trưởng thành, mỗi người đều mang theo kho báu ký ức tuổi thơ - những mảnh ghép thiêng liêng về gia đình. Với Bằng Việt, đó là hình ảnh người bà tảo tần bên bếp lửa ấm áp, nguồn cảm hứng cho thi phẩm đong đầy cảm xúc:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm"

Điệp khúc 'một bếp lửa' vang lên như tiếng gọi quê hương, khơi gợi hình ảnh quen thuộc trong mỗi mái nhà Việt. Ngọn lửa không chỉ ấm áp giữa làn sương mai, mà còn chập chờn trong tâm tưởng người cháu xa xứ. Từ bếp lửa ấy, tình thương dành cho bà ùa về:

"Cháu thương bà biết mấy nắng mưa"

Chữ 'thương' cô đọng cả nỗi niềm xót xa trước cuộc đời vất vả của bà. Đó là tình cảm sâu nặng được ấp ủ từ những ngày thơ bé, giờ đây trở thành nguồn sáng ấm áp trong tâm hồn thi sĩ.

Trong dòng chảy văn học, tình cảm gia đình luôn là mạch nguồn cảm hứng bất tận. Bằng Việt đã gửi gắm tình yêu thương vô bờ dành cho người bà qua thi phẩm 'Bếp lửa' - sáng tác năm 1963 khi ông du học tại Liên Xô. Bài thơ là bức tranh đầy xúc động về cuộc sống gian khổ nhưng ấm áp tình bà cháu:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm...
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa"

Điệp ngữ 'một bếp lửa' cùng từ láy 'chờn vờn' tạo nên không gian đầy chất thơ. Ngọn lửa không chỉ sưởi ấm thể xác mà còn thắp lên tình yêu thương trong tâm hồn đứa cháu nhỏ. Hình ảnh bà hiện lên qua làn khói bếp - một đời tần tảo, hy sinh thầm lặng. Câu thơ 'cháu thương bà' tuy giản dị nhưng chứa đựng cả bầu trời yêu thương, là lời tri ân sâu sắc nhất dành cho người bà kính yêu.

Giữa những thăng trầm cuộc sống, con người ta thường tìm về những giá trị tinh thần thiêng liêng như điểm tựa vững chắc. Bài thơ 'Bếp lửa' của Bằng Việt - ngọn lửa ấm áp thắp lên từ ký ức tuổi thơ - đã trở thành bản trường ca xúc động về tình bà cháu, đồng thời là minh chứng cho sức mạnh nâng đỡ tâm hồn.

Sáng tác năm 1963 khi tác giả 19 tuổi đang du học tại Liên Xô, 'Bếp lửa' thuộc tập thơ đầu tay 'Hương cây - Bếp lửa' viết chung với Lưu Quang Vũ. Bằng sự kết hợp tài tình giữa trữ tình và tự sự, bài thơ đã dệt nên hình tượng bếp lửa như sợi chỉ đỏ xuyên suốt, gắn liền với hình ảnh người bà tần tảo:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa"

Điệp khúc 'một bếp lửa' vang lên như tiếng gọi quê hương. Từ láy 'chờn vờn' không chỉ tả ngọn lửa bập bùng trong sương mai, mà còn gợi bóng hình bà in trên vách. Cụm từ 'ấp iu nồng đượm' cô đúc cả tình yêu thương trong đôi bàn tay nhóm lửa. Câu thơ 'cháu thương bà' giản dị mà chứa đựng cả đời bà lam lũ, trở thành điểm sáng xuyên suốt thi phẩm.

Như Hồ Cẩm Sa từng viết: 'Bóng bà luôn tỏa/Che đời cháu, bà ơi!', hình ảnh người bà trong thơ Bằng Việt đã vượt lên ý nghĩa cá nhân, trở thành biểu tượng cho sự hy sinh thầm lặng của người phụ nữ Việt Nam. 'Bếp lửa' không đơn thuần là ký ức tuổi thơ, mà đã trở thành 'ngọn lửa thần' - như cách nói của Chế Lan Viên - soi sáng hành trình người cháu, nuôi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước.

Với giọng thơ trầm lắng giàu chất suy tưởng, Bằng Việt đã chắt lọc những khoảnh khắc đẹp nhất về bà để dệt nên hình tượng bếp lửa bất tử. Đó không chỉ là tình cảm gia đình thiêng liêng, mà còn là bài học về lòng biết ơn cội nguồn - ngọn lửa ấm áp mãi tỏa sáng trong tâm hồn mỗi người trên hành trình cuộc đời.

Trong hành trình cuộc đời, mỗi người đều mang theo những ký ức tuổi thơ như báu vật tâm hồn. Với Bằng Việt, đó là hình ảnh người bà tảo tần bên bếp lửa ấm áp - nguồn cảm hứng cho thi phẩm đầy xúc động.

Sáng tác năm 1963 khi du học tại Liên Xô, 'Bếp lửa' đã khắc họa thành công tình bà cháu thiêng liêng qua hình tượng bếp lửa:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa"

Từ láy 'chờn vờn' gợi những mảnh ký ức hiện về như khói bếp. Hình ảnh bếp lửa không chỉ sưởi ấm thể xác mà còn thắp lên tình yêu thương trong tâm hồn đứa cháu. Đó còn là biểu tượng cho cuộc đời bà đầy vất vả 'biết mấy nắng mưa'. Qua từng câu thơ, hình ảnh người bà hiện lên thật đẹp - người giữ lửa yêu thương, nâng đỡ tâm hồn cháu suốt hành trình trưởng thành.