6 bài soạn "Trưa tha hương" (Ngữ văn 7 - SGK Cánh diều) tinh tuyển nhất

Chuẩn bị

Trần Cư (1918-2002) - nhà văn Hải Phòng với ngòi bút đậm chất trữ tình, phảng phất phong cách Tự lực văn đoàn. Tác phẩm của ông luôn chứa chan cảm xúc về những điều bình dị nhất trong cuộc sống.

Hát ru Bắc Bộ - nét đẹp văn hóa dân gian với giai điệu ngọt ngào, sử dụng hình ảnh ẩn dụ quen thuộc (con cò, con vạc) để gieo vào lòng người những ký ức tuổi thơ khó phai.

Đọc hiểu

* Tác phẩm là dòng hồi ức về tiếng hát ru quê nhà được khơi dậy bởi âm thanh quen thuộc nơi đất khách.

* Phân tích chi tiết:

- Khung cảnh: buổi trưa miền Nam, nhân vật chính đạp xe thăm người quen bên kia Cửu Long Giang.

- Nghệ thuật: cách dùng từ "nạo" diễn tả nỗi nhớ quê cồn cào, tiếng võng kẽo kẹt như khắc sâu nỗi niềm tha hương.

- Ý nghĩa: Tiếng hát ru trở thành cầu nối đưa tâm hồn tác giả trở về với những ký ức ấm áp về gia đình, quê hương.

* Những câu văn đắt giá:

"Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn tôi"

"Tự nhiên tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp hình hồn của đất nước"

* Bài học: Hát ru không chỉ là âm điệu dân gian mà còn là hồn quê, là tình yêu đất nước được gửi gắm qua những giai điệu giản dị nhất.

1. CHUẨN BỊ

Tác giả Trần Cư: Một nhà văn đa tài với cuộc đời đầy thăng trầm. Sinh năm 1918 tại Hải Phòng, xuất thân từ làng gốm Bát Tràng danh tiếng. Là một trí thức Tây học nhưng luôn đau đáu nỗi niềm dân tộc. Những tác phẩm như Trưa tha hương (1943) đã khắc họa tâm trạng u uẩn của thế hệ mất nước.

Hát ru Bắc Bộ: Khúc tâm tình của mẹ Việt, nơi những câu ca dao mộc mạc hòa cùng âm điệu "à ơi" ngọt ngào, trở thành mạch nguồn nuôi dưỡng tâm hồn con trẻ.

2. ĐỌC HIỂU

Cảm nhận ngôn từ: Từ "nạo" trong câu văn như một nhát dao khắc sâu nỗi nhớ quê hương da diết. Tiếng võng kẽo kẹt trở thành cầu nối đưa tác giả trở về với ký ức tuổi thơ.

Hồi ức quê nhà: Qua tiếng hát ru, cả một thế giới bình yên hiện về: làng tre xanh mướt, những cô thôn nữ duyên dáng, đêm trăng hát trống quân,... - những hình ảnh đã trở thành biểu tượng của hồn quê Việt.

3. PHÂN TÍCH NGHỆ THUẬT

Ngôn ngữ tùy bút: Những câu văn giàu nhạc tính, hình ảnh sống động như "màu trắng của vải ướt... rung rinh chảy trên mảnh tường" đã tạo nên chất thơ đặc biệt. Cảm xúc được bộc lộ chân thành qua từng câu chữ, khiến độc giả như cùng trải nghiệm nỗi niềm tha hương.

4. TRIẾT LÝ NHÂN SINH

Bài tùy bút khẳng định: dù đi khắp thế gian, con người vẫn mang trong mình cả một vũ trụ tâm hồn - nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, tình cảm thiêng liêng nhất. Tiếng hát ru trở thành sợi dây vô hình kết nối quá khứ - hiện tại, quê nhà - nơi đất khách.

I. Hành trình sáng tạo của nhà văn Trần Cư

- Xuất thân từ vùng đất Hải Phòng (1918), Trần Cư lớn lên trong gian khó nhưng luôn khát khao học vấn. Bằng nỗ lực phi thường, ông đạt được tấm bằng tú tài triết học và theo nghiệp bưu điện để phụ giúp gia đình.

- Năm 1941 đánh dấu bước ngoặt khi tác phẩm đầu tay của ông xuất hiện trên tờ Tin mới văn chương. Những năm tháng cộng tác với Tiểu thuyết thứ bảy đã cho ra đời nhiều tác phẩm giá trị, trong đó nổi bật là tùy bút "Trưa tha hương" (1943).

II. Tác phẩm - Tiếng vọng hồn quê

- Thể loại: Tùy bút trữ tình đặc sắc

- Bố cục: Ba mạch cảm xúc hòa quyện: Khung cảnh hiện tại → Âm thanh gợi nhớ → Dòng hồi ức quê nhà

- Nghệ thuật: Ngôn ngữ giàu nhạc tính, hình ảnh đa giác quan, cách sử dụng từ ngữ đắt giá ("tiếng võng như nạo vào hồn")

- Triết lý: "Dù đi vòng quanh thế giới, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang trong lòng cả một thế giới" - khẳng định sức mạnh của ký ức và tình yêu quê hương

III. Khám phá chiều sâu tác phẩm

1. Không gian nghệ thuật đặc biệt:

- Bối cảnh Nam Bộ xa lạ với tiếng ru Bắc Bộ quen thuộc tạo nên nghịch lý nghệ thuật

- Thời gian buổi trưa - khoảnh khắc giao thoa giữa thực tại và hồi ức

2. Âm thanh ký ức:

- Tiếng võng kẽo kẹt như nhát dao khắc vào tâm can

- Điệu ru "à ơi" trở thành chìa khóa mở cánh cửa ký ức

3. Bức tranh quê hương hiện về:

- Làng tre xanh mướt, cô thôn nữ khăn mỏ quạ

- Đêm trăng hát trống quân, ngày vào đám

- Toàn bộ "cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị" của đồng quê Bắc Bộ

IV. Giá trị nhân văn sâu sắc

- Hát ru không chỉ là âm điệu mà còn là "linh hồn của đất nước"

- Bài học về sự trân quý những giá trị giản dị của gia đình, quê hương

- Sức mạnh của nghệ thuật trong việc đánh thức ký ức cộng đồng

1. Khởi nguồn cảm hứng

- Nhà văn Trần Cư (1918-2002) - người con của đất cảng Hải Phòng, mang trong mình hồn cốt văn chương đậm chất dân dã

- Điệu hát ru Bắc Bộ - di sản văn hóa phi vật thể được lưu truyền qua bao thế hệ, kết tinh từ ca dao, đồng dao và thơ ca dân gian

2. Hành trình đồng cảm

- Tiếng võng "nạo vào hồn" như nhát dao khắc sâu nỗi nhớ quê

- Điệu ru quen gọi về ký ức tuổi thơ với hình ảnh làng quê Bắc Bộ: lũy tre xanh, cô thôn nữ khăn mỏ quạ, đêm trăng hát trống quân

- Nhận thức sâu sắc về hạnh phúc giản dị nơi gia đình

3. Triết lý nhân sinh

- "Dù đi quanh thế giới, ta vẫn mang trong lòng cả một thế giới" - khẳng định sức mạnh của ký ức quê hương

- Hát ru không chỉ là âm điệu mà còn là "linh hồn của đất nước", cầu nối tâm linh giữa quá khứ và hiện tại

1. Khám phá tác giả và bối cảnh sáng tác

- Trần Cư (1918-2002): Nhà văn đa tài từ Hải Phòng, xuất thân từ làng gốm Bát Tràng. Cuộc đời ông là hành trình từ tú tài triết học đến nhà báo, nhà văn với những tác phẩm đậm chất nhân văn như Trưa tha hương (1943).

- Hát ru Bắc Bộ: Di sản văn hóa phi vật thể với nhịp điệu khoan thai, lời ca từ ca dao, đồng dao, mang đậm hồn quê Việt.

2. Hành trình đồng cảm qua tác phẩm

- Tình huống đặc biệt: Buổi trưa vắng trên đất khách, tiếng hát ru Bắc Bộ bất ngờ vang lên như tiếng gọi quê hương.

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh: "Tiếng võng kẽo kẹt như nạo vào hồn" - cách diễn đạt độc đáo về nỗi nhớ quê da diết.

- Dòng hồi ức: Tiếng hát đánh thức ký ức về làng quê Bắc Bộ với lũy tre xanh, cô thôn nữ khăn mỏ quạ, đêm trăng hát trống quân.

3. Triết lý nhân văn sâu sắc

- Khám phá bản thân: "Phải đi ngàn cây số mới nhận ra hạnh phúc giản dị nơi gia đình".

- Tình yêu quê hương: "Dù đi quanh thế giới, trong lòng ta vẫn mang cả một thế giới riêng".

- Giá trị văn hóa: Hát ru không chỉ là giai điệu mà còn là "linh hồn của đất nước", cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.

4. Nghệ thuật đặc sắc

- Ngôn ngữ: Kết hợp hài hòa giữa chất thơ và cảm xúc chân thực.

- Kết cấu: Mạch văn tự nhiên như dòng tâm tư, từ hiện tại trở về quá khứ rồi quay lại hiện tại.

- Hình ảnh: Sống động, đa giác quan, có sức gợi mạnh mẽ.

1. Khám phá tác giả và nét đặc sắc của hát ru Bắc Bộ

- Trần Cư (1918): Nhà văn tài hoa xuất thân từ Hải Phòng, người đã ghi dấu ấn với tác phẩm Trưa tha hương (1943) đầy cảm xúc.

- Hát ru Bắc Bộ: Di sản văn hóa phi vật thể, kết tinh từ ca dao, đồng dao, mang đậm hồn quê Việt với nhịp điệu khoan thai, lời ca mộc mạc.

2. Hành trình đồng cảm qua tác phẩm

- Tình huống đặc biệt: Buổi trưa vắng trên đất khách, tiếng hát ru quen thuộc bất ngờ vang lên, đánh thức nỗi nhớ quê hương.

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh: "Tiếng võng kẽo kẹt như nạo vào hồn" - cách diễn đạt độc đáo về nỗi nhớ da diết.

- Dòng hồi ức: Tiếng hát gọi về ký ức tuổi thơ với làng quê Bắc Bộ thanh bình, những đêm trăng hát trống quân,...

3. Triết lý nhân văn sâu sắc

- Khám phá bản thân: "Phải đi ngàn cây số mới nhận ra hạnh phúc giản dị nơi gia đình".

- Tình yêu quê hương: Hát ru không chỉ là giai điệu mà còn là "linh hồn của đất nước", cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.

4. Nghệ thuật đặc sắc

- Ngôn ngữ: Kết hợp hài hòa giữa chất thơ và cảm xúc chân thực.

- Kết cấu: Mạch văn tự nhiên như dòng tâm tư, đan xen giữa hiện tại và ký ức.