8 Phương pháp đột phá khơi dậy đam mê Ngữ Văn cho học sinh THCS

Văn học - môn nghệ thuật của ngôn từ, đòi hỏi người học không chỉ biết đọc mà cần thành thạo kỹ năng tóm tắt. Đây là chìa khóa giúp học sinh nắm bắt tinh hoa tác phẩm, đặc biệt với thể loại truyện hiện đại đầy phức tạp.

Thực trạng đáng báo động: nhiều học sinh lúng túng khi tóm tắt, có em kể lan man, có em bỏ lửng giữa chừng. Điều này vô tình làm giảm nhiệt huyết học tập. Giáo viên cần trang bị phương pháp khoa học:
- Thấu hiểu văn bản, nhận diện nhân vật then chốt
- Nắm bắt chuỗi sự kiện chính yếu
- Diễn giải mạch cảm xúc, hành động nhân vật
Lưu ý: Diễn đạt súc tích bằng vốn từ cá nhân nhưng vẫn tôn trọng nguyên tác (có thể trích dẫn điểm nhấn).

Áp dụng thực tế với truyện ngắn 'Làng' (Kim Lân):
- Nhân vật trung tâm mang tính biểu tượng?
- Nét đặc trưng trong tính cách?
- Diễn biến tâm lý khi xa quê?
- Cú sốc tinh thần khi nghe tin dữ?
- Sự chuyển biến khi nhận tin vui?

Nghệ thuật đặt câu hỏi trong giảng dạy Ngữ văn là một kỹ năng tinh tế đòi hỏi sự nhạy cảm sư phạm. Câu hỏi không chỉ là công cụ dẫn dắt mà còn là cầu nối giúp học sinh khám phá tác phẩm. Mỗi thời điểm đặt câu hỏi, mỗi cách hỏi phải được cân nhắc kỹ lưỡng, phù hợp với từng đối tượng học sinh và đặc thù của tác phẩm, bởi khả năng cảm thụ văn học của mỗi em là khác biệt.

Công nghệ trong giảng dạy Ngữ văn: Ứng dụng CNTT mở ra không gian sáng tạo mới cho cả thầy và trò, biến giờ học thành hành trình khám phá đầy hứng khởi. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ đến khi giáo viên biết cách chắt lọc: từ khâu chuẩn bị tư liệu (hình ảnh, video, bản đồ) đến thiết kế bài giảng điện tử khoa học. Slide trình chiếu cần tập trung vào nội dung cốt lõi, hiệu ứng tinh tế, tránh làm phân tán sự chú ý. Khi được sử dụng đúng cách, công nghệ sẽ trở thành công cụ đắc lực giúp học sinh cảm nhận sâu sắc giá trị văn chương.

Nghệ thuật tổ chức hoạt động: Bên cạnh CNTT, các kỹ thuật dạy học hiện đại như 'khăn phủ bàn' hay sơ đồ tư duy mang lại hiệu quả bất ngờ. Ví dụ khi tổng kết tác phẩm 'Những ngôi sao xa xôi', giáo viên có thể chia nhóm thảo luận với giấy A0 và bút dạ, yêu cầu học sinh ghi ý kiến xung quanh rồi tổng hợp vào trung tâm. Cách làm này kích thích tư duy độc lập đồng thời phát huy tinh thần hợp tác.

Sơ đồ tư duy là công cụ học tập đa giác quan, kết hợp nhuần nhuyễn giữa hình ảnh, màu sắc và từ khóa. Phương pháp này không chỉ kích thích sáng tạo mà còn giúp học sinh hệ thống kiến thức một cách khoa học. Khi tự thiết kế sơ đồ, các em được thỏa sức thể hiện cá tính qua cách phối màu (xanh lam rực rỡ, đỏ nồng nhiệt, tím mộng mơ), đường nét (đậm nhạt uyển chuyển), đồng thời phát triển khả năng tư duy logic khi phải chắt lọc thông tin cốt lõi. Chính quá trình 'thai nghén' sản phẩm riêng này giúp học sinh ghi nhớ sâu sắc và nuôi dưỡng tình yêu với môn học.

Để xua tan không khí mệt mỏi cuối giờ, những trò chơi học thuật như 'Tiếp sức' trở thành liều thuốc tinh thần quý giá. Ví dụ khi củng cố truyện ngắn 'Chiếc lược ngà', giáo viên có thể chia lớp thành các đội thi đua ghi lại những tình tiết chính. Mỗi thành viên như một vận động viên tiếp sức, lần lượt bổ sung cho bức tranh tổng thể tác phẩm. Không khí lớp học bỗng chốc trở nên sôi động lạ thường, những gương mặt mệt mỏi được thay thế bằng ánh mắt háo hức và tiếng reo hò cổ vũ. Cách làm này không chỉ giúp học sinh ôn tập kiến thức một cách tự nhiên mà còn gieo vào lòng các em niềm vui học tập.

Khoảnh khắc đầu tiên của tiết học chính là cánh cửa quan trọng dẫn vào thế giới văn chương. Một khởi động ấn tượng có thể thổi bùng ngọn lửa đam mê trong mỗi học sinh. Để làm được điều này, giáo viên cần:

• Tạo bất ngờ thú vị ngay từ giây phút đầu tiên
• Đa dạng hóa hình thức tiếp cận
• Áp dụng linh hoạt các kỹ thuật sư phạm hiện đại

Một số phương pháp khởi động hiệu quả:

1. Kỹ thuật "4S" (Sáng tạo - Sôi nổi - Sâu sắc - Sẻ chia)
2. Video clip kích thích tư duy dẫn dắt vào bài học
3. Âm nhạc/giai điệu dân gian gợi mở chủ đề
4. Sơ đồ KWLH (Đã biết - Muốn biết - Đã học - Ứng dụng)
5. Dòng thời gian tương tác trên slide

Nghệ thuật chuẩn bị bài giảng đòi hỏi sự đầu tư toàn diện từ chuyên môn đến tâm lý sư phạm. Giáo viên cần nắm vững kiến thức tác phẩm từ nội dung, nghệ thuật đến bối cảnh sáng tác, đồng thời biết kết nối tác phẩm với mạch sống đương đại. Quan trọng hơn cả là xây dựng không gian học tập thân thiện, nơi học sinh được tôn trọng như những chủ thể sáng tạo, là trung tâm của mọi hoạt động dạy và học.

Tiếp cận tác phẩm văn học là hành trình khám phá những giá trị tư tưởng và thẩm mỹ sâu sắc. Để khơi gợi hứng thú, giáo viên cần xây dựng lời dẫn nhập ấn tượng. Khi dạy 'Làng' của Kim Lân, có thể bắt đầu bằng câu hỏi: 'Em hãy nhớ lại những áng thơ ca ngợi tình yêu quê hương?' rồi khéo léo dẫn dắt: 'Từ những câu ca dao mộc mạc đến thơ Tế Hanh đằm thắm, tình yêu làng quê luôn là mạch nguồn cảm hứng. Và với 'Làng', Kim Lân đã khắc họa xuất sắc tình cảm ấy qua hình tượng ông Hai - người nông dân chất phác mà kiên cường trong kháng chiến.'

Với 'Chiếc lược ngà', có thể mở đầu trực tiếp mà sâu lắng: 'Tình cha con - mạch nguồn không bao giờ cạn trong văn chương. Nhưng phải đến Nguyễn Quang Sáng, ta mới thấy được những giây phút thăng hoa và đau đớn của tình phụ tử trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. Cùng khám phá điều đặc biệt ấy qua trang văn đầy xúc động này.'