Top 5 Bài soạn Nghĩa của câu (Ngữ Văn 11) tinh túy và sâu sắc nhất

Khám phá nội dung bài học

- Nghĩa của câu được cấu thành từ hai lớp nghĩa: nghĩa sự việc (nội dung miêu tả) và nghĩa tình thái (thái độ, đánh giá).

- Nghĩa sự việc phản ánh hiện thực khách quan được đề cập trong câu.

- Hai thành phần nghĩa này luôn có mối quan hệ hữu cơ, bổ trợ lẫn nhau để tạo nên ý nghĩa trọn vẹn của câu.

Hướng dẫn phân tích chi tiết

1. Phân tích hai thành phần nghĩa

a. Minh họa qua ngữ liệu (SGK trang 6)

- Cặp câu a1/a2: Cùng đề cập việc Chí Phèo từng mơ ước có gia đình, nhưng:

+ a1: Thể hiện sự không chắc chắn qua từ "hình như"

+ a2: Khẳng định sự việc như một sự thật

- Cặp câu b1/b2: Cùng nói về sự bằng lòng, nhưng:

+ b1: Thể hiện đánh giá chủ quan

+ b2: Diễn đạt khách quan

b. Nhận định quan trọng:

- Mỗi câu là sự kết hợp hài hòa giữa nghĩa sự việc và nghĩa tình thái

- Trừ các câu đặc biệt (cảm thán), hai thành phần nghĩa này luôn song hành

2. Nghĩa sự việc - Cách biểu hiện đa dạng

- Có thể được biểu đạt qua:

+ Hành động cụ thể

+ Trạng thái, đặc điểm

+ Quá trình diễn ra

+ Tư thế, sự tồn tại

+ Mối quan hệ

- Thường hiện diện qua các thành phần câu: CN, VN, trạng ngữ, khởi ngữ...

Thực hành phân tích

Câu 1 (SGK trang 9)

- Phân tích 8 câu thơ: Làm nổi bật các biểu hiện của nghĩa sự việc qua:

+ Trạng thái ("lạnh lẽo", "trong veo")

+ Đặc điểm ("bé tẻo teo")

+ Quá trình ("gợn tí", "đưa vèo")

+ Hành động ("đớp động")

Câu 2 (SGK trang 9)

a. Nhân vật Xuân tóc đỏ:

- Nghĩa sự việc: Giới thiệu nhân vật

- Nghĩa tình thái: Giọng điệu mỉa mai qua từ "kể", "thực", "đáng"

b. Viên quản ngục:

- Nghĩa sự việc: Suy nghĩ về nghề nghiệp

- Nghĩa tình thái: Sự phỏng đoán không chắc chắn ("có lẽ")

Câu 3 (SGK trang 9)

- Lựa chọn từ "hẳn" để thể hiện sự khẳng định chắc chắn về phẩm chất tốt đẹp

Phần I - Khám phá hai tầng nghĩa của câu

Câu 1 (trang 6 SGK)

a1) Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ.

a2) Có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ.

b1) Nếu tôi nói thì chắc người ta cũng bằng lòng...

b2) Nếu tôi nói thì người ta cũng bằng lòng...

- Cặp câu a1/a2: Cùng nói về ước mơ gia đình của Chí Phèo, nhưng khác biệt ở sắc thái biểu đạt (nghi ngờ vs khẳng định)

- Cặp câu b1/b2: Cùng diễn đạt sự đồng thuận, nhưng khác nhau ở mức độ chắc chắn

Thực hành phân tích

Câu 1 (trang 9 SGK)

Phân tích bài thơ Thu điếu qua lăng kính nghĩa sự việc:

- Câu 1-2: Trạng thái tĩnh (ao thu, thuyền câu)

- Câu 3-4: Quá trình động (sóng gợn, lá đưa)

- Câu 5-6: Không gian đa chiều (mây lửng lơ, ngõ vắng)

- Câu 7-8: Hành động kết thúc (câu cá, cá đớp)

Câu 2 (trang 5 SGK)

a) Xuân tóc đỏ: Danh giá nhưng đáng sợ → nghịch lý cuộc đời

b) Quản ngục: Nỗi day dứt về nghề nghiệp

c) Sự phân vân của người cha về con gái

Câu 3 (trang 5 SGK)

Lựa chọn từ "hẳn" để khẳng định mạnh mẽ phẩm chất tốt đẹp của nhân vật

I. Khám phá hai tầng nghĩa trong câu

Hai câu đều nói về khát vọng gia đình của Chí Phèo, nhưng:

- Câu a1: Phảng phất nỗi nghi ngờ qua từ "hình như"

- Câu a2: Khẳng định như một sự thật hiển nhiên

Cặp câu b1/b2:

- Cùng diễn đạt sự đồng thuận

- Khác biệt ở thái độ người nói (chủ quan vs khách quan)

II. Nghĩa sự việc - Cánh cửa vào thế giới ngôn từ

Là lớp nghĩa phản ánh hiện thực khách quan, biểu hiện qua:

- Trạng thái, đặc điểm

- Quá trình vận động

- Hành động cụ thể

LUYỆN TẬP

Bài 1: Phân tích bài Thu điếu qua:

- Bức tranh tĩnh (câu 1-2)

- Chuyển động tinh tế (câu 3-4)

- Không gian đa chiều (câu 5-6)

- Khoảnh khắc đặc biệt (câu 7-8)

Bài 2: Nhân vật Xuân tóc đỏ:

- Nghịch lý giữa danh giá và bản chất

- Nỗi day dứt của quản ngục về nghề nghiệp

- Sự hoài nghi của người cha

Bài 3: Lựa chọn từ "hẳn" để khẳng định mạnh mẽ giá trị nhân cách

I. Nghệ thuật phân tách lớp nghĩa

Câu 1:

- Từ "hình như" trong câu a1 tạo sắc thái hoài nghi

- Câu a2 khẳng định chắc chắn sự việc

- Câu b1 thể hiện niềm tin chủ quan

- Câu b2 trình bày khách quan

II. Thực hành phân tích đa chiều

Bài 1: 8 câu thơ - 8 cách biểu đạt nghĩa sự việc:

- Từ trạng thái tĩnh đến hành động động

- Từ đặc điểm riêng đến quá trình liên tục

Bài 2: Ba câu chuyện nhân sinh:

- Số phận trớ trêu của Xuân tóc đỏ

- Nghịch cảnh nghề nghiệp

- Mối nghi ngờ mang tính xã hội

Bài 3: Từ "hẳn" như lời khẳng định đầy trách nhiệm

I. Nghệ thuật phân lớp ngữ nghĩa

Phân tích ngữ liệu:

- Cặp câu a1/a2: Cùng nói về ước mơ gia đình của Chí Phèo nhưng khác biệt ở sắc thái (nghi ngờ/khẳng định)

- Cặp câu b1/b2: Cùng diễn đạt sự đồng thuận nhưng khác nhau ở mức độ tin cậy

II. Nghĩa sự việc - Tấm gương phản chiếu hiện thực

Là thành tố cơ bản phản ánh sự vật, hiện tượng được đề cập trong câu

Thực hành phân tích

Bài 1: 8 câu thơ Thu điếu - 8 cách biểu đạt:

- Từ trạng thái tĩnh (ao thu) đến động thái (cá đớp)

- Từ đặc điểm riêng (thuyền bé) đến quá trình liên tục (lá đưa)

Bài 2: Ba tình huống nhân sinh:

a) Nghịch lý Xuân tóc đỏ: danh giá mà đáng sợ

b) Nỗi hoài nghi về lựa chọn nghề nghiệp

c) Mối nghi ngờ trong quan hệ gia đình

Bài 3: Lựa chọn từ "hẳn" như lời khẳng định đầy trách nhiệm về nhân cách