6 Bài phân tích "Con hổ có nghĩa" đặc sắc nhất dành cho học sinh lớp 6

A. TINH HOA TÁC PHẨM

Khái quát nội dung:
Câu chuyện thứ nhất: Trong đêm khuya thanh vắng, bà đỡ họ Trần bỗng được chúa sơn lâm đưa vào rừng sâu. Những giọt nước mắt hổ đực lăn trên tay bà đã nói lên tất cả - hổ cái đang trong cơn vượt cạn nguy nan. Với tấm lòng nhân hậu và tay nghề điêu luyện, bà đã giúp hổ mẹ vượt cạn thành công. Để đền ơn, hổ đực không ngần ngại đào cục bạc quý tặng bà, giúp bà vượt qua năm đói kém.

Câu chuyện thứ hai: Bác tiều Lạng Giang trong buổi đốn củi đã trở thành ân nhân cứu hổ thoát kiếp nạn vì hóc xương. Từ đó nảy sinh mối tình tri kỷ khác thường. Hổ không chỉ biết ơn tức thì mà còn trọn đời ghi nhớ, thậm chí khi bác qua đời vẫn đều đặn mang lễ vật về cúng giỗ.

Tác phẩm sử dụng bút pháp nhân hóa tài tình, mượn chuyện loài vật để gửi gắm bài học sâu sắc về đạo lý ân nghĩa trong cuộc sống.

B. HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÁT TRIỂN

Câu 1: Văn bản thuộc thể loại truyện ngụ ngôn với hai phần rõ rệt: phần đầu kể về nghĩa cử của hổ với bà đỡ, phần sau tái hiện mối giao tình cảm động giữa hổ và bác tiều.

Câu 2: Nghệ thuật nhân hóa đã biến câu chuyện thành bức tranh sinh động về đạo lý uống nước nhớ nguồn. Việc lựa chọn hình tượng hổ - loài vật hung dữ - càng làm nổi bật thông điệp: nếu mãnh thú còn biết trọng chữ tình, huống chi là con người.

Câu 3: Hai mẩu chuyện đều thấm đẫm tình người. Nếu câu chuyện bà đỡ cảm động ở hình ảnh hổ đực lo lắng cho vợ con, thì câu chuyện bác tiều lại khiến ta rưng rưng trước tấm lòng "một ngày nuôi nấng, suốt đời ghi ơn" của loài vật.

Câu 4: Tác phẩm như lời nhắn nhủ thiết tha về lối sống trọn vẹn ân tình, nơi mỗi nghĩa cử đẹp đều được đền đáp xứng đáng.

BÀI TẬP THỰC HÀNH
Câu 1: Câu chuyện Hachiko - chú chó Nhật Bản trung thành đợi chủ suốt 10 năm - đã trở thành huyền thoại về lòng trung nghĩa. Hình ảnh chú chó nhỏ kiên trì nơi ga tàu không chỉ làm rung động trái tim người Nhật mà còn trở thành biểu tượng vượt thời gian về tình yêu thương vô điều kiện.

I. Giới thiệu tác giả - tác phẩm

1. Tác giả Vũ Trinh (tham khảo thêm SGK Ngữ Văn 6 Tập 1)

2. Thể loại

"Con hổ có nghĩa" thuộc dòng truyện trung đại Việt Nam, kết hợp hài hòa giữa yếu tố hư cấu nghệ thuật và chất liệu đời thực. Truyện mang đặc trưng của thể loại với cốt truyện giản dị, nhân vật được khắc họa qua hành động và lời thoại chân thực.

3. Nội dung cốt lõi

Tác phẩm gồm hai câu chuyện ý nghĩa:

Câu chuyện đầu tiên kể về bà đỡ Trần được hổ đực mời giúp hổ cái vượt cạn. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, bà được tặng vật quý giúp vượt qua nạn đói.

Câu chuyện thứ hai là mối quan hệ tri kỷ giữa bác tiều và chúa sơn lâm. Không chỉ báo ơn ngay, hổ còn thể hiện tấm lòng thủy chung qua nhiều năm tháng.

II. Hướng dẫn phân tích chi tiết

Câu 1:

* Thể loại: Truyện trung đại Việt Nam

* Bố cục 2 phần rõ rệt:
- Tình nghĩa hổ - bà đỡ
- Nghĩa tình hổ - tiều phu

Câu 2:

* Nghệ thuật chủ đạo: Nhân hóa tài tình

* Ý nghĩa sâu xa: Qua hình tượng hổ - loài vật dữ tợn mà giàu tình nghĩa, tác giả muốn nhắn nhủ con người phải sống có trước có sau.

Câu 3:

* Hổ với bà đỡ: Cử chỉ van nài đầy xúc động, hành động báo ơn chu đáo thể hiện tấm lòng biết ơn sâu sắc.

* Hổ với tiều phu: Mối quan hệ vượt thời gian, từ cứu mạng đến tình nghĩa thủy chung, thậm chí cả khi ân nhân đã khuất.

Câu 4:

Tác phẩm ngợi ca lối sống nhân nghĩa, khuyên răn con người phải biết giúp đỡ nhau lúc hoạn nạn và ghi nhớ ơn nghĩa trong cuộc đời.

I - TINH HOA VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG

1. Truyện trung đại Việt Nam là viên ngọc văn chương độc đáo, kết tinh giữa chất ký sự chân thực và bài học nhân văn sâu sắc. Nhân vật hiện lên sinh động qua từng cử chỉ, lời nói, mang đậm tính giáo dục đạo làm người.

2. Bản tóm tắt đầy cảm xúc:

Trong đêm khuya thanh vắng, bà đỡ Trần được chúa sơn lâm cung kính mời vào rừng thâm sâu. Trước mắt bà là cảnh tượng cảm động: hổ cái đang quằn quại sinh nở. Với tấm lòng nhân hậu, bà đã giúp hổ mẹ vượt cạn thành công. Không ngờ chúa rừng cũng biết trọng chữ "ơn" - hổ đực không chỉ dâng bạc tạ ơn mà còn ân cần tiễn đưa bà về tận cửa rừng.

3. Triết lý nhân sinh ẩn sau câu chuyện là bài học sâu sắc về đạo lý ân nghĩa, được thể hiện qua nghệ thuật nhân hóa tài tình khi lấy chuyện loài vật để nói chuyện con người.

I. Chân dung tác giả Vũ Trinh - Người thợ chữ tài hoa đất Kinh Bắc

- Vũ Trinh (1795-1828) - viên ngọc sáng của văn học trung đại Việt Nam

- Xuất thân từ làng Xuân Lan, vùng đất địa linh nhân kiệt thuộc trấn Kinh Bắc xưa (nay là Bắc Ninh)

- Tài năng đa diện: bậc thầy thơ phú, uyên bác Hán học

- Sự nghiệp lẫy lừng:

Đỗ Hương Cống năm 17 tuổi - kỳ tích hiếm có
Làm quan qua hai triều đại Lê - Nguyễn
Triết lý sáng tác: "Văn là phương tiện chở đạo, thơ là tiếng nói của chí hướng"

II. Tinh hoa tác phẩm "Con hổ có nghĩa"

1. Thể loại đặc sắc: Kiệt tác truyện trung đại

- Viên ngọc quý trong kho tàng văn học thế kỷ X-XIX

- Đặc trưng nghệ thuật:

Kết cấu đơn giản mà sâu sắc
Nhân vật được khắc họa qua hành động và ngôn ngữ đậm tính giáo huấn
Sử dụng linh hoạt yếu tố hư cấu và tự sự

2. Xuất xứ: Trích từ bộ "Lan Trì kiến văn lục" - tác phẩm để đời của Vũ Trinh

3. Thông điệp nhân văn:

- Ca ngợi triết lý sống "Uống nước nhớ nguồn"

- Bài học về sự báo đáp ân tình được thể hiện qua hình tượng chúa sơn lâm

Khám phá tác phẩm qua hệ thống câu hỏi tinh túy:

1. Đặc điểm thể loại:

- Kiệt tác "Con hổ có nghĩa" là viên ngọc quý của văn học trung đại Việt Nam

- Hai mảnh ghép ý nghĩa:

+ Hành trình báo ân cảm động giữa hổ và bà đỡ Trần

+ Mối nhân duyên trọn đời giữa hổ và bác tiều Lạng Giang

2. Nghệ thuật đặc sắc:

- Thủ pháp nhân hóa đạt đến độ tinh xảo

- Triết lý sâu xa: Mượn chuyện chúa sơn lâm để răn dạy đạo làm người

3. Hai câu chuyện đầy ám ảnh:

* Cuộc gặp gỡ giữa bà đỡ Trần và hổ:

- Hình ảnh hổ đực lo lắng cho hổ cái sinh nở

- Cử chỉ đền ơn đầy tình nghĩa

* Mối quan hệ hổ - bác tiều:

- Sự báo ơn xuyên suốt cả khi ân nhân đã khuất

- Chi tiết gây xúc động: hổ dụi đầu vào quan tài

4. Thông điệp vượt thời gian:

- Bài học về lối sống "ân đền nghĩa trả"

- Sự cao quý của tấm lòng biết ơn

I. Tinh hoa truyện trung đại Việt Nam

- Kho tàng văn học từ thế kỷ X-XIX với những truyện văn xuôi chữ Hán đặc sắc

- Đặc trưng nghệ thuật:

+ Kết hợp hài hòa giữa yếu tố hư cấu và tự sự

+ Cốt truyện giản dị nhưng chứa đựng bài học sâu sắc

+ Nhân vật được khắc họa qua hành động và đối thoại đậm tính giáo dục

- "Con hổ có nghĩa" là kiệt tác sử dụng nghệ thuật nhân hóa tài tình để truyền tải đạo lý ân nghĩa

II. Hành trình nghĩa tình của chúa sơn lâm

* Câu chuyện thứ nhất:

- Hình ảnh hổ đực lo lắng cho hổ cái sinh nở

- Cử chỉ đền ơn đầy tình nghĩa: tặng bạc, tiễn đưa ân cần

* Câu chuyện thứ hai:

- Mối quan hệ cảm động giữa hổ và bác tiều

- Sự báo ơn xuyên suốt cả khi ân nhân đã khuất

- Chi tiết đáng nhớ: hổ dụi đầu vào quan tài bác tiều

III. Bài học nhân văn sâu sắc

- Ca ngợi lối sống "ân đền nghĩa trả"

- Khẳng định giá trị của lòng biết ơn trong đạo làm người

IV. Câu chuyện cảm động về chú chó Lắc-ki

- Hình ảnh chú chó thông minh, trung thành

- Hành động dũng cảm cứu chủ khỏi đuối nước

- Tấm lòng nghĩa tình của loài vật khiến con người phải suy ngẫm